12 YEARS A SLAVE, de Steve McQueen

Ao longo da súa historia, o cinema norteamericano ten manifestado en diversas ocasións o seu interese sobre a barbarie e efectos da escravitude nos EUA. Este mesmo ano asistimos á estrea de dúas películas que, de forma diametralmente oposta, abordaban a cuestión: Django Unchained (Quentin Tarantino, 2012) e Lincoln (Steven Spielberg, 2012). Agora súmase a esta listaxe a última película do cineasta británico Steve McQueen -autor das excelentes Hunger (2008) e Shame (2011).

A gran diferenza desta con respecto ás súas predecesoras é o cambio do punto de vista; tradicionalmente a escravitude negra no país enfocouse desde a perspectiva do encadeado que loita por alcanzar un status de liberto que lle foi negado durante toda a súa vida, ou ben desde a visión do home branco que decide pór fin a tan atroces prácticas. Con todo, McQueen rompe as regras do xogo para reconstruír parte da vida dun home libre que é enganado, vendido como escravo. Para facelo, o director baséase en feitos reais; concretamente nas memorias de Solomon Northup, Twelve Years a Slave, que dan nome á longametraxe.

Trátase claramente dun proxecto persoal de McQueen e do guionista John Ridley, ambos de raza negra, que xuntan forzas para levar á pantalla esta odisea. Ridley xa denunciara o trato a grupos afroamericanos no malogrado drama bélico Red Tails (Anthony Hemingway, 2012), mentres que McQueen só o fixo nas súas instalacións fílmicas. Sendo así resulta curioso que, por primeira vez, o director non aparece como co-autor do texto que dirixe.

Os recunchos escuros da alma humana

Indiscutiblemente en 12 Years a Slave atopamos as principais claves do cinema de Steve McQueen, que o británico analiza de forma crúa sempre desde un mesmo punto de partida: a carencia da liberdade. Os seus personaxes non teñen o dereito de moverse libremente, veñen marcados por unha serie de condicionantes externos e internos que lles obrigan a moverse nun ámbito violento e opresivo. Non debemos esquecer que as propostas cinematográficas de McQueen están concibidas como auténticos contos de terror, pero non ese terror artificial de pantasmas saídas do imaxinario popular, senón aquel máis letal, escuro e primario que procede dos recunchos máis tenebrosos da alma humana. Neste sentido, un dos grandes logros do seu cinema é o de retratar personaxes profundos e complexos que, normalmente, teñen o rol de incomodar ao espectador.

12 Years a Slave ve medrar exponencialmente o número destes, transformando o seu até agora cinema íntimo nun retrato coral descarnado. A ampliación de caracteres permítelle ofrecer diferentes posicionamentos ante a escravitude que, dun modo ou outro, terminan sempre remitindo á retorta natureza do ser humano e á normalización da traxedia -exemplificados maxistralmente no terrorífico plano sostido do case aforcamento do protagonista. Con todo, é no retrato dos personaxes “normais” onde McQueen desprega a súa xenialidade. O caso máis interesante é o do terratenente interpretado por Benedict Cumberbatch, un home a priori bondadoso pero que se move nos códigos dunha sociedade e educación que consideran a escravitude como algo normal e necesario.

Mención aparte merece o irlandés Michael Fassbender -actor fetiche do cineasta-, que consegue humanizar e achegar un personaxe odioso cunha interpretación soberbia e hipnótica nun duelo interpretativo con Chiwetel Ejiofor -no seu papel de home libre escravizado-, que nos ofrece aquí o mellor papel da súa traxectoria.

A pesar do desfile continuo de estrelas da gran pantalla, Steve McQueen revélase como un extraordinario director de actores traballando toda unha gama de matices que axudan a que nos esquezamos de Paul Giamatti, Paul Dano, Sarah Paulson ou Alfre Woodard, e nos centremos nos seus personaxes. A única excepción protagonízaa Brad Pitt -un dos produtores da película- quen se reserva un papel pequeno pero crave -o de salvador-, que o converte no gran heroe da historia.

A estética da traxedia

Diciamos ao principio deste texto que nos sorprendía que o guión non estivese co-escrito polo cineasta británico. Esta estupefacción non se debe tanto ao feito de que na película non haxa elementos do universo de McQueen -que os hai en gran medida-, como a que a súa estética sufriu una certa metamorfose. A nivel técnico a película é impecable, cunha coidada fotografía do seu colaborador habitual Sean Bobbitt e unha medida montaxe de Joe Walker, tamén outro habitual de McQueen. Con todo, visualmente 12 Years a Slave perdeu a intimidade e impacto das súas dúas predecesoras. Esta longametraxe é moito máis clásica que Hunger e Shame, e por iso menos efectiva, arriscada e estimulante a nivel de narrativa visual.

Non queremos dicir que 12 Years a Slave non emocione, pero non logra a poética estremecedora das súas prácticas fílmicas anteriores. A labazada narrativa segue presente, non en balde McQueen caracterízase por escoller temáticas onde a indiferenza está fóra de toda cuestión, pero ve diminuída a súa suxestiva intimidade. Se cadra porque a historia logra unha empatía inmediata co espectador ou, pode que porque se trate dun filme coral con moitos máis elementos que conxugar, pérdese aquí parte da magnífica poética violenta do seu cinema para retratar outra violencia máis terreal, máis visible.

Ao cabo o resultado foi diferente pero determinadas estratexias narrativas mantivéronse intactas, reafirmando a Steve McQueen como un director interesante, constante e valente. A repetición das tarefas cotiás -a aparición da rutina-, convértese no vehículo perfecto para retratar a aceptación do brutal como algo cotián. Podería achacarse á película un exceso de metraxe ou unha desmesurada reiteración das accións, pero será precisamente nelas onde se desenvolvan as reflexións máis interesantes expostas na longametraxe, do mesmo xeito que ocorría nos seus dous traballos anteriores.

Igualmente, a música volve adquirir un papel catártico no desenvolvemento do discurso. Desde os primeiros acordes de violín -Solomon Northup gáñase a vida como músico profesional-, a película vai modificando a súa banda sonora a medida que a relación de Northup co seu violín vaia mudando, como símbolo do que está a perder. Desde os acordes de música clásica até entoar a canción “Roll, Jordan Roll”, Northup atravesará un inferno indicible que quedará contido nos versos da canción, todo un xogo metafórico que o director xa usara coa famosa versión de “New York, New York” interpretada por Carey Mulligan con idénticos e inquietantes resultados.

Comments are closed.