16ª Mostra Internacional de Cinema Etnográfico: Sección Oficial

Hostal España, de Chus Domínguez e Inma Álvarez

Hostal España, de Chus Domínguez e Inma Álvarez

Dezaseis anos leva a MICE (Mostra Internacional de Cinema Etnográfico) sendo un dos eventos máis importantes do ano para o Museo do Pobo Galego. Por desgraza, como o ano anterior, a pandemia afectou ao seu desenvolvemento e a organización tivo que tomar novas vías para o correcto funcionamento da mesma. Desde a casa, tivemos o pracer de gozar dalgunhas das once películas que conformaron este ano a Sección Oficial. Películas que se achegaron á comodidade dos fogares, traendo consigo historias e relatos a miúdo descoñecidos e alleos á nosa cotiandade.

A dirección do documental Hostal España está asinada por Chus Domínguez e Inma Álvarez, as traballadoras e residentes do espazo homónimo filmado, un xesto nobre e xusto para unha peza vertebrada a través da participación activa de devanditas persoas. Ao comezo do visionado, o documental revélase como un interesante exercicio no que o equipo técnico cede a cámara ás mulleres e homes do lugar. Este acto lembra á ópera prima do cineasta Óliver Laxe que, interesado pola conquista do espazo fílmico, deixa que sexan os nenos de Todos vós sodes capitáns (2010) os que plasmen a súa mirada no celuloide, expulsando –física e metaforicamente– ao propio cineasta da cinta. No caso que nos ocupa, son sobre todo as mulleres quen se “arman” coa cámara para filmar o que as rodea no seu uniforme día a día. Os homes, pola contra, mantéñense á marxe do exercicio e observan ás mulleres que se pasan a cámara de man en man.

O modesto e céntrico establecemento, situado na cidade de León, ocúpano persoas maiores, moitas delas procedentes da abandonada contorna rural. Sabendo isto, sería agradable que a peza profundase máis nas dificultades para sobrevivir no campo, a xentrificación, a norma capitalista de enviar aos nosos maiores a asilos, etc. Por outra banda, a duración da peza e a súa repetición de escenas constantes, a pesar de mostrar a monotonía e pauta do lugar, pode chegar a estirar demasiado a narrativa. Quizais fose suficiente cunha curtametraxe ou mediometraxe de escenas relacionadas intelixentemente mediante a montaxe para que a mensaxe da película calase máis fondo nas espectadoras e non diluíse a nosa atención. Ao cabo de media hora, sentimos que esgotamos todas as posibilidades do Hostal España e que os seus protagonistas poderían ofrecer máis historias das que, por un motivo ou outro, decidiuse prescindir. As mulleres fronte ao televisor sintonizado en campañas de partidos políticos, eleccións próximas ou a situación xeral do país, mantéñense á marxe de toda opinión social ou política. O suxeito convértese en pasivo cando a súa única función en pantalla é descubrir onde pulsar o botón de gravar na handycam que desde dirección se entregou a estas boas mulleres. Coma se fosen infantes, descobren un mundo novo, cheo de posibilidades pouco exploradas, xa que o hostal semella quedar pequeno.

Notas sobre a habitabilidade en A Barca, de Cinema Semente

Notas sobre a habitabilidade en A Barca, de Cinema Semente

En Notas sobre a habitabilidade en A Barca, o espazo filmado acentúase pola beleza dos encadres e a pegada estética e nostálxica do celuloide. O colectivo Cinema Semente “nace da convicción compartida nas capacidades políticas das prácticas cinematográficas e a experiencia comunitaria, como parte da reacción da España baleirada e os seus habitantes”. É de recoñecer o esforzo colectivo deste grupo de directores por plasmar a aldea e os seus costumes, aínda que non consigo conectar con aquilo que se filma. Prodúceme certa distancia observar a excesiva estetización do rural e a inclusión na película dos propios integrantes do grupo. Gustaríame que o espazo lle fose cedido na súa totalidade aos habitantes da Barca e que a palabra existise en forma de reclamo e denuncia da dramática situación rural. 

O Premio do Público foi para en Entre pastores e lobos, de Manuel Pedrosa, unha peza que persegue a unha das maiores poboacións de lobos en Europa no seu hábitat natural. O título da película advírtenos do trato igualitario que reciben o lobo e o pastor no seu desenvolvemento. Hai quen se queixa sobre a matanza dos seus rabaños por parte dos animais protagonistas, mentres outros defenden a súa liberdade por motivos ambientais e de preservación da especie. Confunde a introdución de temas como a apicultura e o entroido, que a priori non achegan demasiada información sobre o tema en cuestión, pero serven de alivio á narración, ás veces algo reiterada, da trama principal. Destaca da película a súa inesgotable fonte de imaxes de animais que, coma se dun documental televisivo se tratase, desprega todo o seu arsenal ante a espectadora, sendo unha fonte de recursos con moito potencial. Por outra banda, talvez o aspecto máis negativo da peza é a narración omnisciente da voz en off, que contén un matiz épico que nos arrastra fóra da terrealidade do asunto. O mesmo ocorre coa superabundancia de planos aéreos gravados mediante o uso de drone; a tecnoloxía e o artificio sepárannos da rocha, as plantas e os mamíferos que observan desde un punto de vista moito máis próximo á nosa realidade. A exposición de información constante fai que o formato se converta en algo caduco, máis próximo, como comentabamos, aos documentais emitidos polas tardes nas canles xeralistas que a unha peza de festival. Ao final da película unhas letras anuncian a necesidade urxente de xerar un debate social e político que parece aprazarse cada vez máis. Unha mensaxe xusta e necesaria que chega algo tarde en pantalla; quizais tería sido máis proveitoso incluílo de maneira transversal na narración do propio documental.

Santiago Risco filma A miña terra, Premio ao Mellor Filme Galego, coa intención de atopar uns terreos que lle pertencen por herdanza, terreos que ninguén sabe onde están. Son pequenos e atópanse escondidos entre a maleza do monte. As liñas dos mapas pérdense ao buscar as separacións da terra e a conversación flúe no medio do camiño trazado polo director e o seu pai. A Terra é de quen a traballa, e neste caso é a natureza a que remata por (re)conquistar o seu propio territorio. As zonas que buscan, inservibles a primeira vista para calquera tipo de plantación ou cultivo, son o reflexo dunha tradición xeracional que parece obsoleta nun mundo consumido polo avance tecnolóxico. Para o director e protagonista –se non é máis protagonista a terra que pisa– é máis relevante o exercicio de reflexión e procura que o fin en si mesmo. E é que, de maneira transversal, a problemática da expropiación capitalista sae á luz entre cada frase que intercambian as dúas xeracións de homes. Resulta curioso o recurso utilizado polo cineasta para enmarcar aqueles recunchos que lle interesan, ennegrecendo a pantalla por completo, deixando visible unicamente o obxecto de atención.

Entre pastores e lobos, de Manuel Pedrosa

Entre pastores e lobos, de Manuel Pedrosa

O redescubrimento de Luz Fandiño mediante o documental de Sonia Méndez, A poeta analfabeta, é outra das gratas sorpresas da MICE 2021. A vida da compostelá preséntase neste documental biográfico de luces e sombras, con gran tino á hora de mesturar diferentes materiais e tons. O realismo das súas vivencias intensifícase co emprego da primeira persoa e a localización escollida para situar a charla: a casa de Fandiño é a maior testemuña dos seus noventa anos de vida, loita e resistencia. A peza non só rende homenaxe a Luz e á súa traxectoria social e política, tamén é un canto de esperanza ás xeracións máis novas que, ao final do documental, congréganse para venerar á protagonista. A mensaxe cala e a mocidade apláudeo; entre bágoas e abrazos celébrase a vida da activista poeta e o impacto da súa pegada queda para sempre.

Mención especial merece Os Corpos, de Eloy Domínguez Serén, a filmación dun dos festexos máis antigos do Entroido. Folións, corredoiros, baixadas con felos, cigarróns, pantallas e peliqueiros desfilan diante da cámara documental do pontevedrés ao ritmo dos sonoros cencerros daqueles que bailan. Os golpes aos visitantes e a anárquica farrapada captúranse en cámara coma se fosen batallas campais; a fariña, o lodo e as formigas voan baixo o enorme e desafiante himenóptero. O envolvente do son permite á espectadora fundirse cos participantes e correr e xogar con eles –e contra eles– nesta batalla sen fin. Ao final do visionado, un veo de nostalxia cobre este ritual pagán, xa que o que acabamos de ver tivo lugar a finais de febreiro, tan só dez días antes do primeiro caso confirmado de Covid-19 en Galicia. 

A pandemia cérnese sobre todas estas pezas e directoras que, dunha forma ou outra, víronse afectadas polas prohibicións e limitacións deste último ano. Xa fora durante o proceso de filmación ou o de distribución –para aquelas que, por sorte, puideron concluír a súa obra antes da desgraza–, os proxectos víronse truncados polo aumento das máis que coñecidas dificultades do sector. Hai un ano escribíamos esta crónica  coa esperanza de que a do ano seguinte fose diferente, libre do xugo da pantalla que se interpón entre a peza e unha servidora. Non foi así; outro ano máis a MICE tivo que servirse das vantaxes que ofrece a programación online e a comodidade do fogar. Esperemos, por segunda vez, que esta si sexa a definitiva.

Os Corpos, de Eloy Domínguez Serén

Os Corpos, de Eloy Domínguez Serén

Comments are closed.