A FÁBRICA DE NADA, de Pedro Pinho

A Fábrica de Nada 3

Sabemos o que non queremos: nin demagoxia, nin desposesión. Non queremos un capital que esvaeza de súpeto deixando un ronsel de traballadores desempregados e fábricas abandonadas, nin que nolo conten unha e outra vez do mesmo xeito, coa mesma mecánica oxidada. Os camaradas da produtora Terratreme son os primeiros que non queren filmes resesos. Teñen unha historia: unha fábrica autoxestionada que sobreviviu á fuga dos seus patróns, nos tempos da Revolución dos Cravos. Teñen un lugar: A Póvoa de Santa Iria, na periferia nordeste lisboeta, un dos epicentros da desindustrialización portuguesa. E téñense uns aos outros: João Matos, Leonor Noivo, Luísa Homem, Pedro Pinho, Susana Nobre e Tiago Hespanha, os seis socios da produtora, que traballan dende hai unha década de xeito cooperativo para que cada filme atope a forma axeitada.

A Fábrica de Nada, sen ir máis lonxe, é unha espiral aberta, que non para de medrar asegún se afasta do seu punto de partida. Cada volta é diferente da anterior: mesma historia, distinto tratamento; muda o xénero, muda o ton, muda a situación. É cinema militante, ficción documental, drama socio-laboral, comedia musical. Constata un problema –a fuga de empresas á procura do máximo beneficio– e explora tódalas súas variacións: a desaparición das máquinas, a resistencia dos obreiros, a chantaxe dos directivos, o desgaste das familias, a quimera da autoxestión. Ofrece varias teses canda as súas respectivas antíteses, sen respostas categóricas nin solucións infalíbeis. É unha crítica do capitalismo a xeito de autocrítica do cinema militante, cun chisco de discusión teórica e tamén, por sorte, moito humor autoparódico.

A Fábrica de Nada 4

Cada capa do relato é unha nova capa de sentido. A primeira está na propia fábrica que aparece nas imaxes, que viviu unha historia moi similar á que se conta no filme: “Trata-se de uma fábrica de elevadores que, a seguir ao 25 de abril, foi abandonada pelos patrões americanos da Otis”, explica Pedro Pinho, o realizador, nunha entrevista publicada no Jornal das Letras, Artes e Ideias. “Os trabalhadores compraram-na por um valor simbólico e a fábrica funcionou em autogestão até 2016. Acabámos por aproveitar alguns elementos da fábrica para o filme” (1). A segunda é a peza de teatro De Nietsfabriek (Judith Herzberg, 1997), que Jorge Silva Melo levou a escena en Lisboa no ano 2005. A terceira, xa na rodaxe, é a decisión de adaptar esta historia ao contexto da Grande Recesión.

Como pode unha historia de hai corenta anos, dos tempos nos que a clase obreira aínda facía revolucións, servir tamén para explicar un momento histórico no que o neoliberalismo desenvolveu novas formas de dominio, aínda máis opresivas, sobre gobernos e cidadáns de todo o mundo? A equipa da Terratreme sabe que cómpre actualizar os vellos métodos de loita, comezando polo cinema militante, polo que A Fábrica de Nada vai probando distintos achegamentos sen que ningún prevaleza sobre os demais. O filme revisa, refuta e reinventa tódolos clixés do cinema social: á folga de celo dos traballadores que se negan a abandonar os seus postos de traballo séguelle o debate de varios intelectuais arredor dunha mesa – entre eles, o filósofo marxista Anselm Jappe e o cineasta militante Daniele Incalcaterra– para logo pasar á inesperada secuencia musical e ás dúbidas dos propios obreiros-intérpretes sobre que carallo están facendo neste filme, que pouca xente verá alén de catro franceses iluminados.

Esta última brincadeira atinou de cheo –o filme gañou o Premio FIPRESCI da Quincena dos Realizadores en Cannes 2017– e funciona como convite para que cada espectador exprese as súas reservas. Que caste de filme inclúe tamén a súa propia autocrítica? Un que, por unha vez, non fala para os convencidos, senón para os desencantados. Que farías ti se un día chegases ao teu traballo e descubrises que xa non hai ren que facer alí? (Ou, peor, que xa non che deixan facer ren). Ficarías alí toda a xornada para reivindicar a túa existencia? Fronte á depresión e a desmobilización –e, sobre todo, fronte ás fórmulas fosilizadas– A Fábrica de Nada procura respostas colectivas no encontro entre cineastas e obreiros, así como entre o filme e os espectadores. As mellores ideas nacen destes encontros: dalguén que está nalgures, se cadra distraído, e de súpeto se lle ocorre algo que logo comparte, como nesa fermosa secuencia na que os traballadores, inmóbiles e aborrecidos nos seus antigos postos, descobren moi paseniñamente todo o que poden facer co seu tempo. Que facer para aproveitar o noso propio tempo, para que sirva para algo? A creatividade, a fin de contas, está sempre á nosa espera.

(1) Halpern, Manuel. “Pedro Pinho. O Operário em Construção”, Jornal das Letras, Artes e Ideias 37 (1223). 13-26 de Setembro de 2017. Páxina 16.

Comments are closed.