L’ALTERNATIVA 2017: A RESISTENCIA DOS CORPOS

Taste of cement (Ziad Kalthoum, 2017)

Taste of cement (Ziad Kalthoum, 2017)

A última edición do festival barcelonés L’Alternativa pechou a súa vixésimocuarta edición cun éxito de público e unha coidada mostra dalgunhas das películas premiadas ao longo do ano (en Visions du Reel, Locarno ou o BAFICI), así como diversos focos a cineastas tan necesarios como Deborah Stratmann, Michael Glawogger e Eric Pauwels. Unha grella que continúa a interesante labor de programación de edicións pasadas, onde se puido gozar, xa fose en competición ou seccións paralelas, de obras de Philippe Van Cutsem, Harun Farocki, Corneliu Porumboiu ou Jem Cohen.

Non é casual que a película gañadora do festival, A Fabrica da Nada (Pedro Pinho, 2017), asinada pola cooperativa portuguesa Terratreme, abra e peche cun plano xeral da demolición dunha fábrica. A crise financeira, en palabras do propio filme “presente, permanente e unilateral, xa non unha crise clásica, un momento decisivo: o contrario, un final sen fin”, deveu en paisaxe perenne; unha tormenta perfecta á que os títulos seleccionados parecen ofrecer, especialmente aqueles que conforman o palmarés final do certame, unha fronte común: a da fisicidade dos corpos e a súa potencialidade como suxeito activo de resistencia, último baluarte fronte á inclemencia do panorama político económico do século XXI.

A Fábrica da Nada é a crónica da ocupación dunha fábrica que quere ser pechada, pero tamén moito máis. Fronte á mecanización, á desaparición do tecido industrial e á lóxica neoliberal, o gran logro de Pedro *Pinho é mostrarnos a fisicidade dos traballadores mediante un xesto xenuinamente fílmico: a elección do soporte. A película ródase en 16 mm porque os traballadores deben ocupar un espazo cinematográfico e laboral, un espazo do que non poidan ser removidos e desaloxados coa mesma facilidade que o resto de elementos que compoñen o seu lugar de traballo. Son corpos vivos e así aparecen representados en pantalla, onde Pinho demórase observándoos mentres foden (magnífica secuencia de créditos), relaciónanse en comunidade ou mentres forman unha banda musical; esquivando sempre con habilidade os convencionalismos do cine dramático. O resultado é unha película que aínda que pode resultar irregular (como xa sinalou Victor Paz a propósito do Giraldillo de Oro que gañou en *evilla), é igualmente necesaria na súa intelixente humanidade e na súa efectiva mestura de xéneros. Se o mundo fose un pouco máis xusto, A Fabrica da Nada tería unha Palma de Ouro e o Ken Loach de I, Daniel Blake (2016) unha menos.

Outra das películas premiadas foi a siria Taste of Cement (Ziad Kalthoum, 2017), triunfadora outra vez logo da súa galardón en Visions du Réel. Nunha das súas primeiras e potentes imaxes, Taste of Cement mostra a un grupo de refuxiados sirios saíndo dunha fenda subterránea camiño ao seu posto de traballo no que parece unha versión averna, case zombi da Sortie deas usines Lumière (Louis Lumière, 1895). Como sinala Santiago Fillol (1), desde a súa primeira aparición en White Zombie (Victor Halperin, 1932), a figura do zombi foi asociada co escravo e o inmigrante. A súa función non era alimentarse de humanos, era seguir traballando para os terratenientes, ata logo da morte. E nesa función de explotación laboral é como parece querer mostrarnos Kalthoum a un grupo de sirios que malviven en Líbano mentres avanzan na construción dun impoñente rañaceos.

Confinados nos subterráneos da obra polo toque de queda que pesa sobre os refuxiados, os traballadores soñan. E estes soños deveñen en fuga: lévannos sempre alén da fronteira; unhas veces a recordos de guerra, outros a intentos nocturnos de salvar a contrarreloxo a aqueles supervivintes que resisten baixo o lixo provocado polos bombardeos. A oposición destes dous tipos de traballo, unidos mediante este vínculo subterráneo tan lyncheano (Lynch preguntábase que sucede na cabeza dunha morta; Kalthoum parece querer saber que é o que ocorre na dun traballador alienado, un zombi) busca volver dotar de significado ao xesto de traballo mediante dúas preguntas que se amplían constantemente durante o filme: que significa construír?, que significa reconstruír?.

Zama (Lucrecia Martel, 2017)

Zama (Lucrecia Martel, 2017)

Beatriz Sarlo titulou un dos seus ensaios sobre o escritor arxentino como Borges, un escritor nas beiras e Lucrecia Martel parece recoller a testemuña deste xesto abrindo o seu último filme Zama (2017) cunha imaxe doutra figura central da literatura arxentina, Diego de Zama, o protagonista da novela de Benedetto, como un corpo que espera. E é que Zama, oficial da Coroa española no Uruguay do XVIII, é “un peixe atrapado na beira”, como di a voz en off ao comezo do filme; un corpo náufrago carcomido pola espera, como James Stewart en It’s a Wonderful Life (Frank Capra, 1946).

E nesa especie de tempo suspendido, tan típico do cine de Martel, Zama desexa: desexa corpos mestizos, rexistrados cunha voluptuosidad que parece remitir ao Bonello de L’Apollonide (2011); desexa unha fuga (a outra cidade ou a Europa, onde reunirá coa súa familia) e corporiza, finalmente, o colonialismo: o desexo de aplicar un modelo de pensamento europeo a unha superficie física e mental que non o admite (aquí é onde Zama, mediante o excelente traballo do fose de campo sonoro, alcanza resonancias de personaxe herzogiano). Todo iso para retratar un choque entre épocas cun tratamento e un sentido do humor que deben moito a Història de la meva mort (Albert Serra, 2013). O resultado é unha obra que funciona dun modo sorprendentemente certeiro na súa primeira metade pero que termina naufragando nunha segunda parte tan hipnótica como irregular.

Mención separada merece a retrospectiva a Eric Pauwels, cineasta belga ao que L’Alternativa achega ao público catalán cun foco sobre o seu Trilogía de la cabaña. Lettre d’un cineaste à sa fille (2002), Les Films revés (2009) y La Deuxième Nuit (2016) forman un conxunto de tentativas homoxéneas á hora de achegarse á memoria familiar do director, seguindo un camiño que continúa o camiño de Yoman (1983) de Perlov. A pregunta detonante da súa filla “Por que non fas unha película sobre min?” e a resposta do director “Porque xa non son un neno” desencadea unha serie de reflexións sobre a infancia perdida, a distancia co outro e as posibilidade de recuperar esa lonxanía mediante a imaxe e o recordo. Nunha sorte de viaxe a través de distintos recordos e relatos, Pauwels traza un camiño que en ocasións leva a camiños sen saída (un feito inseparable ao acto de recordar), pero outros leva a fértiles momentos como o final da Deuxième Nuit. Sen dúbida a gran sorpresa desta edición do festival.

(1) Fillol, S.; Salvadó-Corretger, G. & Bou i Sala, N. (2016). The imaginary of the cinematic zombie in the representation of the defenceless: from Hollywood classicism to contemporary Europe. Communication & Society 29(1), 53-66.

Non hai artigos relacionados.

Comments are closed.