Berlinale 2023 (V): Lois Patiño reinventa o cinema

Samsara, de Lois Patiño

O cinema de Lois Patiño vense construíndo dende o paisaxístico e o sensorial case dende o inicio da súa carreira. Por iso sorprende que en Samsara (2023), a revelación desta Berlinale, se pase ao narrativo. Sitúa a acción en Laos, onde un mozo novizo nun templo budista pasa os seus días meditando, facendo tarefas de mantemento do templo, estudando, reflexionando con outros monxes sobre as bases da súa relixión e divertíndose cos seus amigos, no que supoñen as escenas menos estereotipadas da fita. Si, os acólitos de Buda tamén escoitan trap na súa lingua e comparten vídeos no móbil.

Anda por aí tamén outro rapaz que todos os días cruza un río en barca para lle ir ler o Bardo Thodol a unha velliña convalecente. En Occidente este libro é comunmente coñecido como o Libro Tibetano dos Mortos. Nas súas páxinas, ofrécese unha guía para atravesar o bardo, o estadio intermedio entre o falecemento e a reencarnación. O texto debe ser declamado por outro e escoitado, non é o propio receptor o que debe lelo.

E así, nesta rutina na que ambos adolescentes coinciden e se fan amigos, van transcorrendo os primeiros cincuenta e pico minutos de Samsara. Rodada en película de maneira moi aplicada por Mauro Herce, por momentos a un dálle por pensar que estamos ante una plaxio benintencionado e agarimoso da obra de Apichatpong Weerasethakul. Pero existen un par de elementos que engaden unha identidade propia a esta longa. O primeiro deles son as disolucións e sobreimpresións que Patiño aplica sobre as moitas persoas que dormen nesta fita, creando unha sorte de representación dos seus soños e dalgunha forma anticipándonos a ese bardo. Superpón imaxes que se mesturan coa filmación dos dormentes de obras pictóricas que representan o samsara, o ciclo de nacemento, vida, morte e encarnación que dá título ao filme e que é común a varias relixións orientais. De feito, a convivencia harmónica de varias tradicións espirituais nun mesmo espazo é outra das constantes de Samsara.

Outro recurso que Patiño tamén probara antes e aquí volve existir son eses planos xerais de magníficas paisaxes nos que as figuras humanas se senten empequenecidas e devoradas pola inmensa beleza do natural. Moi poderosa é esta aproximación a unhas cataratas onde os aprendices de monxe van facer unha excursión.

É obvio que toda a narración nos conduce a un desenlace inevitable, que é a morte da señora. Cando esta chega, existe unha segunda sección do filme que despexa todas as dúbidas da posible falta de orixinalidade que antes percibiramos por momentos. Como se ve no primeiro plano da película, unha panorámica que vai mostrando todos os rostros dos monxes meditando no templo en posición sentada e cos ollos pechados, Patiño pide aos espectadores nunha breve indicación que nos imos internar nunha viaxe na que tamén debemos pechar os nosos ollos para poder ver, ver de verdade. E aí, a media tarde dun frío día de febreiro en 2023, na sala dun lugar tan aséptico como un multiplex de Berlín, centos de espectadores participamos nunha profunda meditación que xamais experimentaramos en toda a historia da sétima arte. Patiño reclama para o cinema esa función de liturxia colectiva que quizais nalgún momento tivo e que na era das plataformas está en extinción.

Faino dende unha fonda espiritualidade, non con supostos de, por exemplo, unha gargallada compartida. Nese bardo un pode sentir as dimensións da sala e ata os corpos ao seu redor, atravesalos, como lle pide o novizo ao seu colega lector nunha escena previa. Un faise máis consciente de si propio e, en efecto, viaxa; viaxa a través do tempo e o espazo nunha experiencia sensorial e de verdadeira epifanía á costa de Zanzíbar, onde a muller se reencarna nunha cabra.

Samsara, de Lois Patiño

Poderiamos intentar describir esta experiencia coa que Samsara reinventa a sétima arte, pero sería fútil, pois cada espectador recibirá isto dun xeito diferente. O mesmo espectador experimentará isto de maneiras moi diferentes cada vez que acuda a ver o filme. E eu penso facelo todas as que poida, coma o neno que descobre a súa nova obsesión e non quere ver máis películas. Agora mesmo, para min só existe Samsara. Vou intentar non comparala con ningunha outra cousa que vexa nesta Berlinale porque todo me parecerá minúsculo ao lado da xigantesca contribución á cinematografía mundial que nos regala Lois Patiño.

É común reclamar o espazo da sala do cinema coma o lugar no que deberían verse todos os filmes, especialmente os máis sensoriais. E haberá lectores escépticos que digan: “xa a verei nas plataformas”. Sería un crime ver isto fóra dun cinema. De feito, deberamos crear xa un grupo de resistencia armada para poñer bombas en todos os servidores susceptibles de aloxar o arquivo, non vaia ser que os distribuidores teñan a malísima idea de vendela a algún streamer. Este filme non vai poder comprarse en blu-ray, ou non debera. Isto é a Catedral do Cinema, é como peregrinar a Santiago ou á Meca. Sería un sacrilexio sacar Samsara das salas de cinema. Por favor, hai que correr para vela xa, cantas máis veces mellor. Execute o lector un pequeno acto de fe e faga caso a este crítico sen recursos. Ás veces, non describir certas secuencias garante que non se arruíne a experiencia. O bardo en Samsara é o gran spoiler da historia do cinema.

A segunda parte do filme ten lugar en Zanzíbar, como diciamos, e está filmada por Jessica Sarah Rinland. O negativo usado en todo o filme é Kodak e o certo é que as tonalidades que a fotógrafa logra captar, tendendo a cálidas cores ocres, remiten moito ao cinema de Nathaniel Dorsky, outro crente na liturxia, e a ese celebre negativo Kodachrome. Ten sentido que Rinland, máis próxima ao cinema experimental, tome a remuda de Herce. Advírtese que ambas partes, moi distintas, en xeografías opostas, están fotografadas por diferentes persoas. Con todo, hai unha grande continuidade de estilo en Samsara.

En Zanzíbar asistimos ao traballo no mar dunha comunidade de mulleres que recollen algas para fabricar con elas varios produtos, principalmente xabón. Todo a través dos ollos dunha nena e a súa cabra. De novo, os musulmáns conviven cos Masái e o filme péchase coa nai explicándolle á filla que teñen tradicións diferentes, pero que o ser humano, a través da relixión, sempre intentou dar resposta a que ocorre despois da morte. Pechamos os ollos, e o ciclo do samsara volve empezar.

Comments are closed.