Berlinale 2023 (VI): gran cinema alemán

Music, de Angela Schanelec

Ata os máis grandes festivais —estes ás veces máis— teñen as súas cotas nacionais. Mentres sexan como as desta Berlinale, todo correcto. Christian Petzold e Angela Schanelec son dous grandes pesos contrastados e este ano entregaron dous filmes notables. Petzold vén de filmar un par de películas, Transit (2018) e Undine (2020), que son adaptacións no mundo contemporáneo de vellos textos. A primeira, baseada nunha novela de Anna Seghers, acontece na Segunda Guerra Mundial, pero a ambientación é na Marsella de hoxe. A segunda, reinterpretando mitos clásicos, trasládanos ao Berlín actual. En ambas está Paula Beer, que semella ter substituído a Nina Hoss como musa de Petzold, como forza centrípeta de toda a acción. Pode un namorar dunha actriz en pantalla tres veces consecutivas? Pois si, con personaxes así, que o guionista/director lle regala, un, cal Mia Farrow en A rosa púrpura do Cairo (Woody Allen, 1985), soña con que saia da pantalla do Berlinale Filmpalast para convidala torpemente a cear —ou a almorzar, que os pases de prensa son ben cedo—.

É o que intenta Thomas Schubert encarnando un personaxe tan vaidoso e anticarismático, que ata resulta atractivo nese patetismo tan humano que desprende. Porque si, escoiten ben, Christian Petzold, o director dos dramas históricos, das ambivalencias, do cinema político, da gravidade mitolóxica e tutti quanti vén de compoñer unha das mellores comedias románticas que este cronista recorda: Roter Himmel (2023) —traducido literalmente como Ceo vermello, e esquezamos o título internacional en inglés, por favor—. E isto, a calquera que siga a súa carreira, píllao coa garda baixada.

O pailán este chámase Leon, é escritor cunha primeira novela que foi todo un éxito e agora anda algo atascado coa segunda. En busca de inspiración, visita unha adorable casa no Báltico co seu amigo Felix, que traballa nun portfolio fotográfico sobre o mar como tema para presentarse a unha escola de arte. Cren que van pasar uns días tranquilos, creando, pero cando chegan decátanse de que hai alguén na casa. A nai de Felix, a quen pertence este paraíso, convidou á sobriña dunha colega do traballo sen se decatar de llo dicir ao fillo. O primeiro que Felix e Leon descobren son as pegadas desta rapaza, Nadja, na casa, pero non chegan a vela á súa chegada, senón só ao día seguinte. En realidade, o primeiro que escoitan dela son uns xemidos provocados por unha boa noite de sexo a carón da habitación onde intentan durmir. Leon non deixa de queixarse por todo, especialmente de Nadja, pero é obvio que queda prendado dela nada máis espiala á mañá seguinte, cando sae traballar.

A partir de aquí Petzold vai construíndo unha serie de enredos con estes tres personaxes e outro par que se unen máis tarde, sempre coa ameaza dos incendios forestais de fondo, de aí o título do filme. Supón isto unha metáfora para falar do perigo latente, pero imperceptible para si propio, que Leon non é quen de ver. Obsesionado con rematar a súa novela, sempre poñendo a mesma escusa de “teño moito traballo” e mirando aos demais con condescendencia por celebrar a ociosidade, cando o que máis perde o tempo é el, non se decata de que todo artista, para crear, antes debe observar, e escoitar.

Roter Himmel posiblemente sexa a película máis lixeira de Petzold, pero tamén un dos seus guións máis robustos, con moi meditadas evolucións de personaxes e uns diálogos e situacións moi enxeñosas. Vese como unha refrescante brisa mariña e cando te decatas, xa rematou. Cara ao o final, a poesía de Heinrich Heine e referencias clásicas como os amantes de Pompeia engaden algo de gravidade ao asunto e mostran un Petzold recoñecible, pero todo o demais é terreo novo para este artista, que confía no seu elenco boa parte do éxito. Xa falamos de Beer e Schubert, pero están tamén moi ben Matthias Brandt coma o editor de Leon, Enno Trebs coma o amante de Nadja e Langston Uibel como Felix.

Aínda que tamén parte de mitos gregos, de forma moi directa, Angela Schanelec ofrece en Music (2023) algo que está nas Antípodas de Roter Himmel. Con ese gusto que ten polo bressoniano, cada plano está perfectamente medido para funcionar como un continuo fío de signos. Quitando un par de conversas que nos axudan a comprender a historia, o certo é que o filme é case silente. Schanelec fai ben en evitar a palabra, porque a concentración pausada do que vemos é necesaria para ir interpretando un filme que, inspirado principalmente polo mito de Edipo, se mostra tan esquivo como estimulante.

Edipo convértese aquí en Ion, que vai á cadea logo de matar accidentalmente a un home. Alí coñece a Iro (Iocasta), da que namora, e o resto, con pequenas variacións con respecto do texto orixinal, xa sabemos máis ou menos como vai. As idades dos actores Aliocha Schneider e Agathe Bonitzer son bastante parellas, polo que Schanelec xoga ao despiste coa adaptación, tendo o espectador que traballar para acabar por identificar aos personaxes. Como Petzold nos seus anteriores filmes ou Pietro Marcello en ficcións recentes, a de Hamburgo tamén utiliza elementos de atrezzo e localizacións que poderían abranguer calquera momento entre os setenta e a actualidade, o que, unido a enormes elipses, fai traballar aínda máis a cabeza.

Por exemplo, na cadea, Ion escoita óperas gravadas por Ido para aliviar a súa dor, e estas soan dende un reprodutor de casetes portátil. Porén, no terceiro acto, que nos traslada de Grecia a Berlín, e no que Ion xa ten unha filla adolescente, os móbiles de última xeración aparecen en todas partes. E, obviamente, non pasou tanto tempo para este gran salto tecnolóxico. Dende a prisión, Ion comeza a desenvolver un interese pola música como refuxio, ata o punto de se converter en artista pop —o actor interpreta os temas reais do cantautor Doug Tielli, que colaborou con Schanelec para a banda sonora, ofrecéndolle composicións inéditas—. Esta é unha das principais innovacións do texto comparado, nun filme que pode verse e desfrutarse, sen esforzos, como un erudito musical; ou como un quebracabezas intelectual que require da participación activa de quen mira. Dun xeito ou outro, Music funciona.

Comments are closed.