BERLINALE (2/2): ESTIU 1993 E OUTRAS HISTORIAS FAMILIARES

mr long

A idea de comunidades resistentes xa apuntada na primeira crónica desta Berlinale 2017 circunscribiuse nalgúns casos ao ámbito estritamente familiar. O filme que conxugou estas dúas ideas de forma máis convincente foi Mr. Long (Sabu, 2017). Intento de pastiche entre o cinema de iakuzas e a comedia familiar, a historia é a dun asasino a soldo en apuros que debe refuxiarse nun barrio afastado e pobre para non chamar a atención mentres sanda as feridas provocadas nun traballo que saíu mal. Alí coñece un cativo que vive coa súa nai heroinómana, e que semella ser a súa única axuda. A estes vimbios con reminiscencias a El lobo solitario y su cachorro (Kazuo Koike, Goseki Kojima, 1970-1976, Planeta de Agostini na súa edición española) únese máis tarde un grupo de veciños que lle ofrecen traballo ao asasino, poñendo un posto de comida ambulante.

As características clásicas da comedia familiar, con todos os seus valores de axuda mutua, superación e personaxes cándidos, coma o tío bonachón, de expresión esaxerada e ridícula na súa vertente nipoa; están neste caso tan ben reproducidos que, ou un se toma todo a broma ou corre o risco de que lle produza unha úlcera. En realidade, Sabu é tan fiel ao modelo, que non fai tanto parodialo coma reproducilo. Se os actores tiveran sido aínda máis expresivos, e as situacións máis ridículas, ao xeito dos exercicios entre a homenaxe e a parodia dos irmáns Wachowski en filmes coma Speed Racer (2008) ou Jupiter Ascending (2015); polo menos esta explosión de amor tería contrastado ben coa aridez modelo Takeshi Kitano que interpreta o protagonista Chen Chang. Neste eido, o director móstrase tamén moi contido, sendo máis calmo que o citado ou que outros referentes do xénero, como Kinji Fukasaku ou Seijun Suzuki.

Neste empacho metacinematográfico que nos deron algúns dos títulos da Berlinale, coma este ou o xa comentado T2 Trainspotting (Danny Boyle, 2017) podería un advertir unha volta cada vez máis acusada ao cinema posmoderno dos noventa, na súa vertente máis cinicamente comercial. Se T2 parodia esta tendencia e a súa propia condición de secuela, como argumentamos, outros títulos recentes de Hollywood coma Rogue One (Gareth Edwards, 2016) ou La La Land (Damien Chazelle, 2016) funcionan pola súa multi-referencialidade a un pasado revisitado con nostalxia, e actúan coma mecanismos de reciclaxe para aqueles espectadores que non coñezan o orixinal homenaxeado / plaxiado. O travelling lateral na última secuencia de Mr. Long, na que o protagonista mata a coitelo a un bo feixe de iakuzas que veñen á súa caza, tería gracia de non ser tan absolutamente parecido á impresionante secuencia co martelo de Old Boy (Park Chan-wook, 2003). Señor Sabu, xa postos a plaxiar, poña 100 iakuzas na súa vida e non unha ducia; faga que corran ríos de sangue e non sexa tan contido na violencia. Se polo menos vai copiar, copie ben; se vai ser tan obvio, polo menos entréguese un pouco ao exceso. O gran problema de Mr. Long é que está demasiado preto aos modelos cos que quere xogar. Deberan pegarse entre eles, porque son contrarios nas súas pretensións, e curiosamente conviven coma dous filmes que funcionan de xeito independente. DJs bos hai moi poucos. Non todos son Quentin Tarantino.

estiu 1993

As pelis para nenos que deron a sorpresa

No estritamente familiar atópanse tamén Estiu 1993 (Carla Simón, 2017), Die Tochter (Mascha Schilinski, 2017) e Helle Nächte (Thomas Arslan, 2017). A primeira, da directora catalá que xa dera boas mostras de saber o que fai o pasado ano coa curtametraxe Las pequeñas cosas (2015), estreouse na sección Generation, en teoría dedicada aos máis cativos e que normalmente non ten unha gran presenza no conxunto do programa, e non só acabou por gañar na súa categoría, senón que levou tamén o premio á mellor ópera prima. Como a súa anterior obra, Estiu 1993 fala de experiencias persoais e familiares, e pode destacarse dela como principal virtude a autenticidade que desprende, sen dúbida resultado dun libreto escrito dende o corazón e dunha axeitada decisión de casting coa nena Laia Artigas. Simón explicou en varias entrevistas que a escolla desta rapaza levoulles moito tempo, ata dar coa que ela considerou que ela adecuada, que a representaba. E é que Estiu 1993 é a translación á pantalla dunha vivencia persoal da directora, que no verán dese ano quedou orfa e debeu ir vivir cos seus tíos á montaña catalá dende Barcelona.

A película, rodada cun estilo natural e directo, moi sinxelo e clásico, conta porén coa frescura e a sensibilidade suficientes para atrapar a calquera espectador. Vaise estrear en Málaga e despois pasará polas pantallas españolas, onde moitos auguramos que vai ter un bo percorrido. Na súa aparente sinxeleza, Estiu 1993 conta con varios acertos, coma o percorrido psicolóxico do personaxe da rapaza, Frida, que debe paulatinamente aceptar a morte dos pais, e que está tratado cunha profundidade inusual para un personaxe desa idade. A cuestión da representación feminina – son as mulleres as que se apoian para saír airosas do duelo – non é tampouco un tema secundario, nun ámbito no que a maioría de protagonistas e realizadores seguen a ser homes. Esta cinta non só representa con naturalidade o colectivo da infancia, cando normalmente – o caso de Mr. Long – os nenos non son máis ca muletas narrativas para os protagonistas adultos. Tamén regala outro papel moi ben escrito, o da nai / tía de Frida, tan natural que parece alguén da familia, non un personaxe; e volve poñer nun rol esencial a actriz Ana Prada, que interpreta con naturalidade e sen necesidade de explicar a súa condición de anana a unha das tías de Frida. Todos estes son valores narrativos do filme, pero que ademais axudan á normalización destes colectivos.

Xa fóra do terreo da escritura e centrándose no cinematográfico, dentro dese estilo naturalista, o filme concédese certos flirteos co sobrenatural que remiten directamente a El espíritu de la colmena (Víctor Erice, 1973). Algo hai tamén de Cría cuervos (Carlos Saura, 1976), referencias que a directora cita a miúdo, pero que non son lugares comúns, senón que están ben integrados no seu ADN. Por todas estas razóns, Simón logrou perfilarse en só uns poucos meses como unha das grandes promesas do noso cinema.

Curiosamente, Estiu 1993 iría moi ben nun programa dobre con Die Tochter, película parida principalmente por alumnos da Universidade de Cinema de Babelsberg. Como na cinta catalá, a protagonista é unha nena de oito anos que ten que enfrontarse a unha situación familiar difícil: a separación dos pais. Neste caso, o conflito céntrase nos celos da rapaza cara a nai cando semella haber indicios de reconciliación na parella, pois atópase cómoda cun pai que só se preocupa por ela. Fronte á contención de Estiu 1993, Die Tochter decide explorar o lado máis onírico dunha rapaza híper-expresiva – outro gran acerto de casting – cunha paleta de cores saturadas que privilexian o intenso azul dos seus ollos, e unha sintaxe de plano curto enfocada nos rostros e as emocións. Fronte á sutileza da primeira, aquí atopámonos cun exercicio máis desenfadado e fresco, a ritmo de música electrónica. Un filme para toda a familia no mellor sentido da palabra, que recarga as pilas. Despois disto, non podía máis que acelerar o paso polo Tiergarten (en parte polos efectos do filme, en parte polo frío berlinés).

E pechando esta colección de conflitos familiares, a película máis visible, tamén a máis frouxa delas: Helle Nächte. Cun premio, iso si, merecido, ao actor que dá vida ao pai, Georg Friedrich; a cinta céntrase neste e un fillo co que decide facer unha excursión de varios días, para curar feridas, pois os pais están divorciados, e pouco se ven. Arslan dirixe con piloto automático, confiando todo a un guión correcto e aos seus actores. É unha película que xa vimos mil veces, sen nada distintivo que a faga destacar. Nin sequera cabrea, simplemente é tan mediocre que días despois de vela, xa custa escribir algo dela.

the lost city of z

A volta do mellor James Gray

Algo ben diferente acontece con The Lost City of Z (James Gray, 2016), presentada fóra de competición, e que pulveriza todos os conceptos que poderiamos ter dun biopic. Trátase da biografía do explorador inglés Percival Fawcett, que desapareceu na busca dunha cidade perdida no Amazonas, que el aseguraba ser parte dunha antiga e avanzada civilización. As súas descubertas foron claves para os seus posteriores colegas de profesión. El abriu a senda nas dúas primeiras décadas do século XX.

A película toma coma exemplo exercicios do New Hollywood polos que Gray sente unha especial querenza como Heaven’s Gate (Michael Cimino, 1980) ou Apocalypse Now (Francis Ford Coppola, 1979), para compor un relato dun grande peso histórico e dunha natureza épica encomiable. Todo é maxestoso en The Lost City of Z, dende a suntuosa fotografía de Darius Khondji – cunha calidez e certo flou que remite á época en termos estilísticos – ao meticuloso deseño de produción de Jean-Vincent Puzos; todo vai na liña deses relatos bigger than life que Hollywood semellou abandonar hai tempo, pero que volven de cando en vez. A cinta está na mellor tradición do cinema de aventuras estilo Lawrence of Arabia (David Lean, 1962) e, na súa vertente máis literaria e inventada dos feitos, conta cun dobre conflito familiar e profesional do protagonista especialmente interesante. Nun caso, por lidar coa distancia e a ausencia; noutro, polo rexeitamento das súas teses pro-nativos. Nestes dous aspectos, a muller e o outro sociolóxico – o indio – póñense ao mesmo nivel para Gray, nunha sorte de alegado feminista que a película non agocha en ningún momento, mais moi ben integrado na trama, desprendendo veracidade histórica e crítica contemporánea ao tempo.

Se a todo isto engadimos que os personaxes están defendidos por un excelente reparto de actores británicos, con Charlie Hunnam e un descoñecido Robert Pattinson á cabeza, e secundarios de luxo como Sienna Miller – neoiorquina, pero clava o acento – Angus MacFadyen ou Ian McDiarmid; o resultado non pode cualificarse máis que de notable.

Aínda que noutra liña, unha película norteamericana que tamén destacou foi Golden Exits (Alex Ross Perry, 2017). Cun estilo moi parecido ao de Listen Up Phillip (2014) e lonxe da súa máis ruturista Queen of Earth (2015), esta última película do mozo prodixio do cinema indie afincado en Nova York ten tamén moito de literaria. Cruzamento entre o Woody Allen dos oitenta e cun punto ao John Cassavetes, o certo é que xa deberiamos irnos afastando destas etiquetas porque Ross Perry conta, logo de cinco longametraxes, cun estilo moi definido, sen dúbida nesta tradición. Aquí céntrase nun grupo de adultos de clase media que ven como a vida se lles pon patas arriba pola irrupción dunha muller máis nova e desenfadada no seu ámbito laboral e familiar. Este meteorito hormonal, interpretado con gracilidade e man firme por Emily Browning, actúa como catalizador das aspiracións perdidas deses adultos grises e infelices. Para Greg (Craig Butta) supón unha posible distracción dunha experiencia marital anquilosada, mentres que para as mulleres ao redor del preséntase como competencia ou espello do que un día foron ou lles gustaría ser.

Con aparente lixeireza e frescura, a película avanza paulatinamente cara terreos no fondo espiñentos e desagradables, centrados en como solventar o engano, aos outros ao teu redor, mais tamén a un propio. O contexto é o dunha clase acomodada, a que tamén sae nos filmes do propio Allen ou máis recentemente nos de Noah Baumbach. Con humor intelixente nesta liña, os diálogos son un caramelo para o espectador, ata que o filme se fai demasiado auto-consciente no seu último tramo, e ten a necesidade de explicar os seus conflitos mediante monólogos que ben poderían ser un aparte dunha obra de William Shakespeare. Ao querer volverse máis complexa, Golden Exits só consegue resultar pedante e irreal, anacrónica. Esta deriva frustra a experiencia dun filme con estilo propio e un embruxo particular. O día que Ross Perry logre rematar un filme sen as súas habituais irregularidades de ritmo e ton, será unha obra mestra.

Comments are closed.