BLACK SWAN, de Darren Aronofsky

ESPELLIÑO, ESPELLIÑO… QUEN É A MELLOR BAILARINA DO REINO?

Creo que a estas alturas da película, e perdóenme por caer en tan manida frase feita, ninguén pode negar que Darren Arofnosky sexa un verdadeiro autor cinematográfico. Con tan só cinco longametraxes no seu haber, o director de (a reivindicable) The Fountain (2006) conseguiu dar corpo a un estilo totalmente recoñecible e identificable na gran pantalla; baseado, en grande parte, no exceso visual, na grandilocuencia, e con certas aspiracións a acabar rodando calquera historia de obsesións e adiccións ao bigger than life. Por iso mesmo, nun primeiro instante, Arofnosky atrápate, faite alucinar, emociónate, faite chorar, faite crer, ilumínate pero cando se descontrola, algo que ocorre máis do que debese, acaba crispándote, indignándote, enganándote, cegándote, enxordecéndote, e facéndote enfadar. Aínda así, encomiado por algúns, e creo que non me equivoco se digo que odiado por moitos outros, na última década conseguiu converterse, iso si, nun dos poucos directores norteamericanos a medio camiño entre o mainstream e o independente que aos seus corenta e poucos anos posúe unha sólida filmografía ás súas costas. Black Swan (2010)¸ a súa última película e destinada a ser a súa grande eclosión de recoñecemento por parte do grande público, volve redundar nese estilo tan característico de Arofnosky que nos pode dar moitas alegrías e algún que outro desgusto.

En Black Swan, Nina Sayers (véxase tamén Natalie Portman nun papel chamado a levar todos os premios de interpretación do ano) é unha estrita bailarina de ballet que consegue, impóndose ao resto das súas compañeiras, o suculento papel principal da obra O lago dos cisnes de Tchaikovsky. Tal premio lévaa a interpretar o cisne branco, fráxil e romántico, pero tamén ao seu irmán xemelgo, o cisne negro, malvado e cobizoso. É dicir, o papel obrigará a Nina a ser dous seres dentro dun mesmo corpo, a saber desdobrar sentimentos e emocións enriba do escenario. Durante o primeiro terzo do filme, os opresivos espazos pechados onde se producen a meirande parte das escenas son tan protagonistas como a propia Nina. Con contadas escenas exteriores, a acción queda enmarcada nos tétricos corredores da academia de baile, nos espazos reducidos da casa de Nina e nas inquietantes escenas no metro. Irrespirables localizacións que, á vez, atopan unha tradución visual no seguimento horrendamente próximo e exhaustivo aos movementos e ao rostro de Natalie Portman durante os seus ensaios. Tal e como dicía Jacques Aumont: “Filmar un rostro é preguntarse todos os problemas do filme: todos os seus problemas estéticos, logo os seus problemas éticos”1. Non é casualidade que un dos aspectos máis rechamantes do filme sexa ese atípico achegamento, pouco visto neste tipo de cine, ao rictus facial da súa actriz protagonista. Toda esta sensación de asfixia acaba condensándose nas alucinacións e delirios vividos por Nina, quen, a medida que avanza a metraxe, ten máis complicado discernir que acontecementos pertencen á realidade e cales á súa mente enferma. Nina é incapaz de estar á altura do papel que conseguiu e empeza a temer que unha bailarina recentemente chegada, Lilly (Mila Kunis) tome o seu posto. A partir de aquí, a inseguridade e o extremo control que ten sobre a súa propia vida farán que Nina entre nun espiral de paranoia e extenuación sen volta atrás. Todo iso, aderezado con tópicos e motivos visuais recorrentes neste tipo de historias como os reflexos en espellos rotos, as dobres inexistentes e as conspiracións infundadas.

Natalie Portman encarnando o cisne branco

Natalie Portman encarnando a Nina Sayers

Bastante xa se escribiu sobre a evidencia de que Black Swan se postula como a outra parte do díptico sobre a confrontación coa fama que Arofnosky iniciou con The Wrestler (2008). Ambas son amargas historias sobre a obsesión pola gloria profesional, aínda que onde The Wrestler choraba por unha fama pasada imposible de recuperar, Black Swan tolea, a corazón aberto, por unha fama que vai vir. Con todo, ambas películas teñen no corpo dos seus protagonistas a principal testemuña dese dano irreparable que a procura de recoñecemento deixou nos seus personaxes. Os negróns e rabuñadas no corpo do personaxe de Mickey Rourke atopan o seu reflexo nas uñas sanguentas e o corpo esquelético de Natalie Portman. Ambos son acosados por esa cámara dardenniana, que os segue ata a extenuación, cal vixiante perpetuo con medo a unha posible caída do seu protexido. Porén, Black Swan acaba converténdose nun filme moito máis escuro, claustrofóbico e máis ao límite que o seu predecesor. Lonxe do estilo pseudodocumental de The Wrestler, este filme é máis negro, máis paranoico, se cadra máis próximo a unha sorte de híbrido entre Pi (1998) e The Wrestler. Pero, máis que nada, e paradoxalmente, é máis fermoso: o incrible uso da música compasando os delicados movementos de ballet e os luminosos números de bailes sobre o escenario fan que se poida degustar o filme como un auténtico guilty pleasure cinematográfico.

Black Swan, como a súa perfecta e sacrificada protagonista, é tecnicamente impecable, toda unha delicia para os sentidos: non hai nada que dicir á adaptación da música de Tchaikovsky por parte de Clint Mansell, nada que recriminar á fotografía e aos asfixiantes movementos de cámara de Matthew Labatique, ningunha queixa sobre o lynchiano son de Ken Ishii e Vraig Henighan e aínda menos, nada que reprender a un elenco de actores, especialmente actrices, que brillan en cada unha das súas intervencións. Onde, noutras obras de Arofnosky, o realismo ou o feísmo se apoderaban da pantalla, aquí álzase unha fermosa e espectacular posta en escena que te absorbe e engole e non te deixa escapar ata o último suspiro do filme. Con todo, como se houbese mimetizado con Nina, nun momento, xorde a tara no filme. O que durante máis da primeira metade da metraxe fora constrición, loita consigo mesma por non caer no basto, suspense ben canalizado e traballada claustrofobia desintégrase nuns innecesarios e, case ridículos, vinte minutos antes da parte final. O que podería terse convertido na obra máis redonda, coherente e compacta de Arofnosky, acaba quedando coxa por esa falta de man para reter emocións e salvalas dun abismo que se ve demasiado cerca. Para mostra, un botón: toda a secuencia de Portman e Kunis na noite neoiorquina, desde a súa entrada na discoteca ata o mediático encontro sexual entre os dous, parece máis propio dun Gaspar Noé desfasado que ansía a escena-polémica nas súas historias sobre sexo e drogas que dunha intensa historia sobre a paranoia e a esquizofrenia.

Aínda así, o sabor que deixa Black Swan é o de contemplar un filme moi impactante, cun excelente ritmo e con claras pretensións de espectáculo total. Porque se hai algo que non lle falta a esta película son estímulos sensitivos para manter o espectador sentado na súa butaca durante as case dúas horas que dura. Arofnosky é todo un mago da creación cinematográfica, inxectando maxia a case todo o que roda, aínda que, ás veces, descubramos os seus trucos. Se The Fountain foi a posta en imaxes dun épico poema de amor e The Wrestler unha emotiva oda ao fracaso do seu protagonista, Arofnosky conseguiu, con Black Swan, rodar un fermoso e terrorífico conto de fadas no que a madrasta e a princesa comparten un mesmo rostro.

Ler e descargar o artigo na súa versión orixinal en catalán

____

[1] AUMONT, Jean-Jacques. El rostro en el cine. Barcelona: Paidós, 1998

Comments are closed.