CANNES? QUE CANNES?

Hai anos en que boa parte dos asistentes ao Festival de Cannes acaban por preguntarse onde estaban as verdadeiras películas independentes. Pasou este. A sección oficial acapárana algúns dos autores máis reputados: Allen, Almodóvar, Malick, Von Trier. Si, mais, até que punto podemos considerar un filme de 30 millóns de dólares unha produción independente, máis cando, antes de comezar o festival, xa está vendido a todo o mundo? Non é só unha cuestión de orzamento, senón sobre todo unha cuestión estética.

A sección oficial segue a abrir algúns ocos a filmes que dificilmente encadrariamos no mainstream do autor. Un ano pode ser Pedro Costa, outro Apichatpong Weerasethakul e este Naomi Kawase ou Alain Cavalier. Se tivésemos visto estas dúas películas con anterioridade ao festival, nada nos levaría a presaxiar que acabarían formando parte da competición. O seu lugar máis apropiado parecería Un Certain Regard, claramente no caso de Kawase, pois o seu Hanezu é un filme menos narrativo e máis difícil de vender que Shara ou O bosque do loito, ademais de que xa moitos daban por amortizada á xaponesa logo das súas dúas últimas longametraxes, Nanayo e Genpin.

Moitos xa daban por amortizada a Naomi Kawase, que volve con 'Hanezu'

O de Cavalier e o seu Pater parece máis unha aposta indefiníbel en virtude do seu contido político, que tivese tido certa graza fóra de competición, mais que un non sabería dicir se a súa presenza na oficial se debía a un merecido ascenso logo do paso de Le filmeur e Irene por UCR ou simplemente a unha referencia ao público e á crítica local (que, con diferenza, foi a que mellor entendeu a proposta de Cavalier).

Para moitas (demasiadas) películas as fronteiras entre unha sección e outra nunca están claras. Ocorre sobre todo coas óperas primas ou con aqueles cineastas debutantes en Cannes. Sleeping Beaty (Julia Leigh), Polisse (Maïwenn), Footnote (Joseph Cedar) ou Michael (Markus Schleinzer) estaban na competición oficial, e a única razón para que desprazasen a títulos como Restless (Gus van Sant) ou Hors Satan (Bruno Dumont) pode deberse a moitos factores, a maioría destes extrafílmicos, como pode ser a necesidade de incorporar novos autores, óperas primas, nacionalidades pouco representadas…

Con Polisse non hai dúbida: trátase dunha produción francesa e cubría a cota correspondente, outra cuestión é que, pese a un premio menor no palmarés, fose case unanimemente rexeitada pola crítica. Footnote paréceme un filme notábel, cando menos na súa segunda parte, mais ninguén se estrañaría (e até penso que beneficiaría á propia película) se tivese estado en UCR. Sleeping Beauty e Michael eran os dous únicos filmes da competición que aspiraban á Cámara de Ouro, unha australiana e outra austríaca. A de Julia Leigh foi tamén unha das peor recibidas da competición, quizais máis pola vocación de escándalo que o seu propio argumento comporta que por outra cousa. Case o mesmo poderiamos dicir da de Markus Schleinzer, como desvelando unha norma non escrita para debutantes en Cannes.

O REXEITAMENTO COMO IDENTIDADE

Quizais o que mellor define Cannes, e a súa diferenza con outros festivais, é aquilo que fica fóra, se ben ninguén vai recoñecer que a súa película foi rexeitada (sería moi excepcional tal grao de sinceridade) e, ao sumo, dirán que non estaba rematada ou que tiñan unha oferta mellor. Esta “oferta mellor” pode traducirse como que o que o festival lles ofreceu foi UCR e optaron por outras posibilidades: Locarno, Venecia, Toronto… Até 2009 moito dese cinema rexeitado acababa por entrar na Quincena dos Realizadores (ese ano, o último dirixido por Olivier Père, contaba entre os seus participantes con Coppola, Pedro Costa, Hong Sangsoo, Nobuhiro Suwa, Luc Moullet, Alain Guiraudie ou os irmáns Safdie), mais a nova liña de programación parece ir por libre e sen disputarlle nin unha soa película a UCR.

Como se o novo responsábel de QR, Frédéric Boyer, tivese decidido partir de cero: non podemos competir co noso legado, así que é preferíbel comezar de novo… Algo disto pode haber, pois o certo é que UCR, tras dous grandes anos (2009 e 2010) baixou os brazos e voltou a unha liña de perfil moi baixo (“non temos competencia, así que podemos relaxarnos”, parecen ter pensado). As críticas ao labor de Boyer sucedéronse até o punto de algúns semanarios franceses (Les Inrockuptibles ou Le Nouvel Observateur) lanzar os seus dardos contra a figura do director artístico da Quincena e o mesmo Thierry Fremaux dirixir algunhas palabras de desprezo (Le Monde, IndieWire), querendo marcar distancias e, de paso, apuntalar unha Semana da Crítica que, nestes dous últimos anos, converteuse na verdadeira alternativa á selección oficial.

Filmes como 'Un amour de jeneusse', de Mia Hansen-Løve, non entraron na selección

O desprestixio da Quincena converteu a Cannes nun festival máis humano (non é imprescindíbel aventurarse ás sesións de QR), mais tamén impuxo un discurso único. Durante a etapa de Père e tamén antes, o discurso dominante da selección oficial (competencia, UCR, fóra do concurso) podía ser discutido a unhas poucas rúas do Palais; agora hai que esperar a Locarno ou Venecia.

Algúns dos nomes que figuraban en todas as quinielas previas a Cannes, e que finalmente non conformaron a selección oficial, pénsase que estarán en Locarno (Mia Hansen-Løve xa foi incluso anunciada). Porén, dunha forma oficiosa xa comezaron a saír os nomes dos directores que, parece ser, si estarán en Venecia, entre eles Alexandre Sokurov e Philippe Garrel. Aínda que as súas películas parecían moi avanzadas, descoñezo se chegaron a someterse á selección de Cannes. O certo é que o seu cine non parece hoxe en día o máis axeitado para Cannes, para esa combinación atípica e un tanto contra natura entre arte e industria.

Venecia pode prescindir tranquilamente da industria e programar na súa sección oficial películas como Promises Written in Water (Vincent Gallo), Meek’s Cutoff (Kelly Reichardt) ou Road to Nowhere (Monte Hellman), que dificilmente encontrarían acomodo en Cannes, quizais en UCR, seguramente na antiga Quincena, mais a posibilidade de velas na súa competencia semella imposíbel. Por non falar dunha sección como a veneciana Orizzonti, cuxos filmes nin sequera forman parte do mesmo planeta cinematográfico das fronteiras que se perfilan en Cannes… Por isto é moi difícil aventurar cal é o cinema que define unha sección como Un Certain Regard.

DE ALTERNATIVA A SEGUNDA DIVISIÓN

Nas dúas últimas edicións, un tería apostado a que a dirección de Cannes pretendía configurar un segundo festival case autónomo. En 2009 alí estaban Politist, adjectiv (Corneliu Porumboiu), Independencia (Raya Martin) ou Morrer como um homem (João Pedro Rodrigues). En 2010, Film Socialisme (Jean-Luc Godard), O estranho caso de Angélica (Manoel de Oliveira), I Wish I Knew (Jia Zhang-ke) ou Aurora (Cristi Puiu). Nesta edición, a nómina de directores de prestixio quedara reducida a Gus van Sant, coa película inaugural (Restless), e Bruno Dumont (Hors Satan), que claramente parecían ter optado á oficial e se resignaran con UCR, e Hong Sang-soo (The Day He Arrives), que o ano anterior vencera nesta sección e, cuxo cine, cada vez máis modesto nos seus orzamentos e cada día máis libre, parece encontrarse moito máis cómodo e sen presións en UCR ou Orizzonti.

Había outros nomes que quizais algúns incluirían nesta listaxe (sendo moi xenerosos, Kim Ki-duk, Eric Khoo, Andreas Dresen), pero, máis alá de que había sen ningunha dúbida filmes interesantes, a sensación deixada este ano por UCR era de que máis que unha sección paralela, unha alternativa estética real, se trataba dunha segunda división. Quizais ningunha película explique isto mellor que Restless. Poucos poderán dubidar de que se trata dun filme moi superior a algunhas das vistas na competición (as de Lynne Ramsey ou Julia Leigh, non digamos xa Maïwenn, Paolo Sorrentino ou Radu Mihaileanu), mais tamén se trata dun Gus van Sant moi menor, polo menos se o comparamos coas súas anteriores películas presentadas a competición en Cannes (Elephant, Last Days e Paranoid Park, nada máis e nada menos), un intento de acomodar a súa estética máis persoal a un modelo de produción e narrativa máis convencional (unha produción da compañía de Ron Howard distribuída por Sony).

'Restless', un Gus van Sant menor

Como consecuencia de todas estas circunstancias, todo o interese de Cannes acabou focalizado na competición, abríndose unha profunda fenda con respecto ás demais seccións ou mostras paralelas. Nin sequera ese caixón de xastre que acostuma ser a sección Fóra de Competición/Sesións Especiais, e onde os últimos anos acabaron confinados a maior parte dos documentais, tivo nesta edición, quizais coa única excepción de Duch, le maître des forges de l’enfer, de Rithy Panh, a relevancia de outras (o do ano pasado foi notábel: Autobiography of Nicolae Ceaucescu, Nostalgia de la luz, Inside Job…).

Isto non quere dicir que non houbese nada especialmente relevante fóra da competición, mais si que o seu interese ficou moi condicionado polo impacto dos filmes a concurso. De aí que houbese que rebaixar bastante o listón para saír minimamente satisfeito do resto das seccións e, en particular, das películas firmadas polos directores menos afamados. Se me preguntan por auténticos descubrimentos, apenas podería citar dous nomes (cuxas películas, ademais, xa me tiñan chamado a atención): Jeff Nichols con Take Shelter e Valérie Donzelli con La guerre est declarée, as dúas vistas na Semana.

Mais o principal problema do modelo imposto por Cannes este ano radica na práctica exclusión de calquera tipo de narrativa que se afaste dos modelos imperantes no cine de autor mundial. Búscanse novos autores, isto é, autores con certa personalidade, mais en ningún caso novo cinema. O Festival, a Quincena, a Semana, intentan convencernos de que Gerardo Naranjo, Sean Durkin, Ruben Östlund, Vimukhti Jayasundara ou Philippe Ramos poden ser os Iñárritu, Van Sant, Haneke, Weerasethakul ou Green do futuro, por pór algúns exemplos. Sendo sinceros, o único modelo que non respondía a un tipo de cine que encaixase entre os parámetros manexados polos comerciantes do cine de autor era o diario en primeira persoa, que puxeron en práctica con resultados moi desiguais Alain Cavalier (Pater), Kim Ki-duk (Arirang) e Jafar Panahi e Mojtaba Mirtahmasb (This Is Not a Film). O dito, haberá que agardar a Locarno e Venecia…

Comments are closed.