CAROL, de Todd Haynes
Cando Todd Haynes espertou, o melodrama seguía estando aí. O idilio do cineasta con este xénero denostado resultou ser amor verdadeiro, e todos os espectadores saímos gañando desta unión. Sen dúbida trátase do rexistro formal que mellor lle permite canalizar as súas constantes autorais, nomeadamente a súa aproximación posmoderna e transgresora a modelos codificados da cultura popular e o seu interese militante por temáticas feministas e/ou queer. Amais, de momento, non corremos o risco de que de tanto acudir á mesma fonte, o cántaro acabe por rachar; cada visita de Haynes ao woman’s film hollywoodiano dos anos cincuenta transitou por sendas inexploradas e resultou complementaria á anterior, conformando un rico corpus de lecturas paralelas sobre un mesmo fenómeno.
A incursión inicial, Far From Heaven (2002), era una deconstrución a través do pastiche da filmografía de Douglas Sirk, sacando do armario subtextos intuídos nos referentes orixinais e fixando o enfoque en problemáticas que a censura do momento non tería permitido tratar. E logo de romper ese molde, decidiu arranxalo. A súa seguinte aproximación, a miniserie Mildred Pierce (2011), era en cambio unha sublimación reivindicativa das virtudes melodramáticas. Consistía nunha nova adaptación da novela homónima de James M. Cain que xa fora filmada en 1945 por Michael Curtiz, mais despoxándoa do enfoque noir deste e sustituíndoo polo enxalzamento e canonización da heroína protagonista, unha nai coraxe imbatible ante as súas calamitosas circunstancias.
A súa terceira incursión, Carol (2015), podería interpretarse como unha síntese das dúas vías precedentes. Novamente Haynes recorre a un texto da época, neste caso unha novela semiautobiográfica de Patricia Highsmith en torno a un affaire entre dúas mulleres de idades e clases sociais diferentes, afrontándoo sen ambaxes e con (enganosa) contención. Porén, é a nova estrutura circular que engade a súa posta en escena ao material de partida, cuxa inspiración confesa procede de David Lean, a que eleva a anécdota ata cumios insospeitados. Así, a historia dunha relación transfórmase por obra e graza da catáfora na rememoración de dita relación, unha evocación emotiva que parte do punto de vista parcial dunha subxugada Therese para contrastalo coa perspectiva defensiva de Carol e así converterse nun sutil mosaico de momentos esenciais compartidos por ambas as dúas. Máis que mediante unha sucesión de feitos obxectivos, o relato constrúese a través dunha concatenación de olladas e xestos ambiguos, sempre abertos á interpretación da audiencia, que enche de significados os ocos deste cortello. O incidente que propiciou o achegamento das dúas mulleres, ese esquecemento dunhas luvas durante unhas compras de Nadal, foi deliberado ou casual? Cal das dúas é en realidade a presa e cal a cazadora?
O importante está nos detalles
Carol vai medrando durante o seu visionado coma o propio romance das amantes. Haynes soubo escoller moi ben onde colocar a cámara, combinando elegantes escenas situacionais desbordantes de exuberancia (aínda que sempre comedida; aquí evítase a explosión technicolor de Far From Heaven) con encadres furtivos a través de cristais e reflexos para plasmar o refuxio sentimental da parella. Apoiándose na sempre eficaz fotografía atmosférica de Ed Lachmann, o espectador queda irremediablemente atraido pola odisea da parella, coas que empatiza ata chegar ao clímax na revisitación da secuencia inicial unha vez abrazada a súa historia compartida.
Sorprende enterarse de que Haynes por primeira vez non asina un libreto (que foi adaptado por Phyllis Nagy), pois é completamente coherente coa súa traxectoria e as súas inquietudes. Carol sabe aplicar a memoria histórica post-gay ao “amor que non ten nome”, botando a vista atrás sen revanchismo mais tamén con certas licencias, como ese final intencionadamente aberto que contrastaría coa crúa realidade da época. Resulta curioso constatar que os máis interesados en etiquetar a relación para poder denostala son os dous homes despeitados, o marido vingativo e o pretendente substituído, incapaces de aceptar que non teñen axencia sobre os sentimientos das súa mulleres. Elas simplemente vanse entregando á súa paixón platónica sen intentar clasificala, nun avance gradual que non culmina ata que por fin en medio dunha escapada, lonxe das presións que as constrinxen, poden liberarse de todo. Xunto a esta parella hai unha terceira muller, a anterior compañeira de Carol, que achega a dito triángulo unha mestura de rivalidade e confraternidade que enriquece o discurso. Haynes volve demostrarnos que un é el mesmo e as súas circunstancias a través dun artefacto case perfecto que deixa en evidencia a nosa sociedade patriarcal, tanto o seu pasado directamente inquisitorial como a dobre moral contemporánea: estou seguro de que esta cinta tería corrido mellor sorte en entregas de premios e demais saraos plasmase coa mesma mestría un amor hetero en troques dun lésbico.
Semella imposible non terminar unha recensión desta película sen se referir ao espectacular traballo actoral levado a cabo polas dúas protagonistas, unha telúrica Cate Blanchett e unha cómplice Rooney Mara, que obrigarían a inventar un novo término á RAG para lograr definir a química que xorde entre elas. A estas alturas do partido falar de directores de actrices e universos femininos é un cliché bastante gastado, mais non por ilo podemos deixar de recoñecer que Todd Haynes catapultouse definitivamente a ese panteón do que tamén forman parte Almodóvar, Fassbinder ou Ozon. Agardamos que a aproximación do cineasta ao woman’s film non quede en triloxía e chegue pronto unha nova correría por estas coordenadas, aínda que sempre poderemos amenizar a espera revendo e revivindo esta cinta, unha obra inmersa que de seguro seguirá acrecentándose con cada lectura adicional.