COURTISANE 2016: EPISODIOS NACIONAIS TRAUMÁTICOS

¿Son de nuevo los Vikingos?

¿Son de novo os Vikingos?

O presente partiuse para Bélxica, este tranquilo país, o martes 22 de marzo de 2016, cando as ambulancias e os coches da policía ruxían pola cidade, e os medios occidentais xirábanse cara Bruselas, esta vez non por consecuencia dun vergoñento acordo con Turquía, senon debido a unha cadea de atentados de carácter político-relixioso-criminal dirixidos contra a poboación civil.

Foi só un día antes do inicio do festival de cine Courtisane, que finalmente se celebrou un ano máis na cidade de Gante. Como cineasta, para min, era imposible non pensar nunha cousa: que a partires daquela mañá de martes, dende os vagóns de metro onde estalaran bombas, dende o aeroporto de Zaventem ou a partires do traballo dos medios de comunicación que se achegaran á escea dos feitos, comezasen a aparecer imaxes amateurs e profesionais cun gran compoñente violento. A miña fascinación por eles foi total. Namentres corría para grabar coa miña cámara para unha axencia de noticias española pensaba: “Eran inesperados estes sucesos e as imaxes que xorden a partir destes? E, ante o debate que xurdiu nas redes, por que parecen máis dramáticas as imaxes duns atentados en Europa que as constantes masacres que se suceden a diario en Syria ou en Palestina? Xa esquecemos que, o domingo desa mesma semana, un home facíase estoupar matando a máis de 70 persoas, a gran maioría delas nenos, nun parque? Nun parque? Por que, entonces, chégannos dende ese mesmo día, menos imaxes dun atentado máis atroz, na innoble escala dos atentados atroces? Ao día seguinte, o luns 28 de marzo, na web de El País, a nova situábase xa nunha hipotética terceira páxina do xornal, despois dun interesante artigo de John Carlin sobre “A nova normalidade Europea” e ao lado dunha foto de Luís Suárez, o gran goleador do Fútbol Clube Barcelona. O vídeo, reproducido despois dun estúpido anuncio sobre un deterxente para lavavaixelas, víase como unha pequena xanela cara Paquistán, o país onde nos fan os xerséis. Por suposto, a día de hoxe, xa non hai referencia algunha a este atentado.

O problema, ao meu parecer, non está en que os sucesos sexan narrados de jeito cinematográfico cando se trata dun suceso que ten lugar en “Occidente”, mais a asepsia, a numerización dos mortos ou o relato dos sucesos como si se trataran de variedades, como si tivesen sucedido nalgures ao lonxe, ou mesmo no pasado. En algún momento, Europa deberá confrontar a súa hipocresía e responder á seguinte pregunta: Impórtanlle de veras eses mortos? Si a resposta fose afirmativa, debería entrearse e realizar unha narración e produción de imaxes que verdadeiramente estean a altura. Se a resposta fose negativa, polo menos as cartas estarían sobre a mesa. Pero todas estas circunstancias, afectan á nosa lectura e interpretación das imaxes que nacen destes atentados, e afectan tamén ao impacto que poidan ter sobre nós, alterando a maneira na que nos contamos a nós mesmos o que acaba de acontecer e como imos vivir a partires de agora.

Seguramente poucos en España viron polo de agora Violet (2014), a gran longametraxe de debut de Bas Devos. Nesta película, dous tranquilos amigos fan skate nos interiores dun tranquilo centro comercial belga. Nun momento, xorde un individuo que ataca cunha facada a un deles. O outro, protagonista do filme, quédase quieto, en estado de shock, sen saber qué facer, namentres o seu amigo morre. Por suposto, días despois da morte do seu amigo, o protagonista segue sen saber que facer. Segue en estado de shock. Segue quieto, parado, sen poder falar. Na última secuencia da película, a cámara sae da casa, nun tranquilo suburbio flamenco con casas e xardíns. A cámara recorre a estrada de a pouco, xira na primeira curva e atópase unha bicicleta no chan. Segue avanzando e pouco a pouco sumérxese nunha densa néboa que nos atrapa ata que remata a película. Son de novo os vikingos? Son de novo os nazis? É de novo a idade glacial? Que é esa nube que ameaza unha vez máis Europa, ese lugar tranquilo? Teño visto poucas películas que relaten o estado de medo no que vive Europa neste momento, coma neste gran filme de Bas Devos que, por certo, gañou o premio Generation da Berlinale 2014.

E descúlpenme que comece falando disto. Bueno non, por que pedir perdón? Todo isto pensábao eu cando me dirixía a Gante, dous días despois dos atentados, nun tren, con medo, e paréceme inevitabel escribilo aquí, posto que o festival estaba marcado por estes sucesos. Particularmente non suiben ata que punto se metera en min este monstro, ata que estiven dentro da sala de cinema.

Inevitablemente, tamén, interpreto este texto e este festival de forma nacional. Porque houbo principalmente dous momentos nacionais que me marcaron grata e violentamente. E que merecen, cada unha destas dúas películas, un visionado por parte do cinéfilo atento. Por unha banda, o último filme da bruselense Chantal Akerman, No home movie (2015). Pola outra, o descurbimento da película máis políticamente violenta que teño visto ata polo de agora: Sakala (2015), do gantés Simon Halsberghe.

Primeiro episodio nacional: Sakala

Sakala, de Simon Halsberghe, ou como mirar co cerebro.

Sakala, de Simon Halsberghe, ou como mirar co cerebro.

Nun parque de Gante, atópase unha escultura que lembra a memoria dos irmáns Lieven e Jozef van de Velde, ámbolos dous pioneiros coloniais belgas no Congo. Xunta deles está o neno Sakala, o primeiro congolés en visitar Bélxica, alá polo 1884. A pesares de que Sakala aprendera a falar perfectamente francés e vestía roupas occidentais, na escultura vemos ao neno representado espido, coma se fose Tarzán, e tocando a Mbira, un pequeno instrumento africano con lengüetas metálicas que, pulsadas, producen diferentes sons. Simon Halsberghe rodou dúass películas de super 8, que denominaremos A e B. Na montaxe, o cineasta alterna un frame do rolo A, que representa a escultura dende un punto de vista que varía, con outro do B, que representa á súa vez un segundo punto de vista, que tamén varía. E, de seguido, un frame negro. Frame A, Frame B, negro; A, B, negro. A, B, negro. Así, este ciclo, reproducido 8 veces por segundo, 480 veces por minuto, durante 11 minutos. Antes da proxección, a organización avisara a aqueles que sufrisen de migrañas ou epilepsia, de que abandonasen a sala, xa que o filme era moi violento. Eu sempre me considerara un home bravo, pois son de Redondela. O filme, de feito, pareceume moi impactante e violento. Permanecín mirando a pantalla coma un tolo, casi sen pechar os ollos. Coma se fose unha descarga de imaxes dirixidas directamente ao meu cerebro. O mesmo cerebro que vira todas esas imaxes de terroristas, bombas e explosións, imaxes de Youtube dos homes máis buscados de Europa borrachos nunha noite de esmorga por Bruxelas. Pois ben, cando pasan 7 minutos da película de Halsberghe comezo a sentirme mal e vexo que moitos espectadores deixaron de ver cara a pantalla, con cara de “que remate isto por favor”. Pero eu volvo de novo á carga, e tras un par de segundos debo evitar a mirada para sempre. Era imposible escapar, posto que o son, que corría de esquerda a dereita da sala, coma se fose unha onda expansiva, era todavía máis impactante se cabe. Pechei os ollos e tentei tamén pechar as orellas coas mans, e doblei a cadeira sobre os xeonllos. Pero cada vez que escoitaba un son, ou veía unha soa luz que pasaba entre os sillóns da fila de diante, sentía que a sala estaba a ser bombardeada, como supoño que sucede todos os días en Syria. Sentín que estaba a piques de ter un ataque e, de repente, tiven que saír correndo da sala porque me ía estoupar a cabeza. Corrín cara o baño e lavei a cara, fun ao bar e pedín unhas patatillas con pementa e dúas cervexas que bebín do tirón. Quedei tolo de tal forma, que ao día seguinte tiven que saír correndo tamén doutra proxección, neste caso, dunha curtametraxe de Lawrance Abu Hamdam, Syrian Revolution Commanding a Charge (2014), porque soaba unha trompetiña de sultán que me estaba a volver tarado. Quedei tan tocado, que dende entón teño medo aos sons e imaxes psicodélicas, aínda que espero levalo ben e que esto remate algún día. Halsberghe, co que falei ao finalizar a proxección, soubo da miña fuxida por Stoffel Debuysere, un dos organizadores do festival. O cineasta esperaba que isto non fose permanente, e que me recuperase pronto.

“Para min, parpadear imaxes é unha maneira de interromper e trastocar a forma na que os nosos ollos ven normalmente. No noso día a día, contamos con elementos consistentes, nos que se producen poucos cambios. Os nosos ollos están acostumados a remarcar os cambios, en lugar de prestar atención ao sistema no seu conxunto nun momento dado”.

O obxectivo da miña película é específicamente, o de non seguir a narrativa que envolve a unha estatua en particular que existe na miña cidade. E, ao mesmo tempo, ver se, mirándoa doutra forma diferente, podemos chegar a unha nova perspectiva. A película é un cuestionamento: ‘como podo amosar esta estatua e a súa narración, sen replicar directamente esta narración na miña película?’ Pois a miña forma persoal de facelo é intercalando dous frames diferentes un a un. Desta maneira, rompemos a forma normal de ver, e abrimos un espazo, un espazo mental para reconsiderar o contido desa estatua en particular”.

E, entón, o que nos concerne coma suxeitos activos nestes tempos: “A orixe da película nace tamén como resultado da seguinte pregunta: ‘Como eu, como habitante contemporáneo de Bélxica, podo lidiar co pasado colonial do meu país e as representacións visuais deste pasado que nos rodean?’. Non sei se esto é unha acción política en sí mesma. Para min é simplemente un intento de poñerme a min mesmo e á audiencia nun estado mental que poida facer posíbel unha nova forma de vivir xuntos”.

“Creo sinceiramente que Bélxica necesita isto, pois as antigas formas de ver o noso pasado colonial (coma pacificadores, civilizadores e salvadores dos nativos salvaxes do esclavismo) están aínda moi presentes e aceptadas pola sociedade, mentres que son manifestamente enganosas. Definitivamente, estes puntos de vista non son bós para construír unha comunidade próspera na que poidan participar tódalas persoas que viven en Bélxica na actualidade”.

Segundo episodio nacional: Chantal Akerman

No home movie fora presentada xa en Bélxica no cadro dunha retrospectiva que a Cinematek real adicaba a unha das insignias do cinema belga, a bruxelense Chantal Akerman. De xeito súbito, e namentres esta retrospectiva tiña lugar durante o mes de outubro de 2015, a directora de News from home poñía punto e fin á súa vida na terra. Coma nas grandes ocasións, xente nova, estudantes e cinéfilos rebosaron a plaza, sentados incluso nas escaleiras que hai nos costados da sala. Todo isto favorecía inevitablemente á espectativa das grandes noites, ante o derradeiro traballo dunha das cineastas máis constantes e radicais deste pequeno país, unha das poucas figuras que unía a estas dúas comunidades, a francófona e a neerlandófona, que viven no mesmo Estado pero que, con todo, non comparte o mesmo imaxinario cinematográfico.

A película de Chantal Akerman é, aparentemente, un retrato da súa nai, que se vai convertindo, de a pouco, nun retrato da relación particular que a cineasta mantén con ela. Unha película basada no diálogo entre dúas persoas, unha nai e unha filla, e na convivencia ocasional que estas manteñen no piso da proxenitora en Bruxelas. Entre medias, secuencias das viaxes que realiza a cineasta para, entre outras cousas, gañar o pan. “Vou colgar, mameke, que teño que facer unhas facturas”, dille á nai a través de Skype. E, entre medias, eses longos e característicos travellings akermanianos (é iso un travelling?) de News from home (1977) ou D’est (1993), entre outras. É Chantal a que mira pola ventá do coche o mundo que a rodea e que pronto deixará. Intenta un imaxinar como é (ou como era) a vida dunha persoa como ela, que se mantén en loita constante (porque vivir sen seguir o ritmo do resto do mundo é una loita constante). Intenta un imaxinar tamén como é a vida desa muller que, nun fermoso plano da película -a cámara no trípode, a nai sentada no sofá- sae ao balcón a fumar un pitillo. A película está basada no diálogo e pode lembrar nese sentido á Academia de las musas (2015, Guerín), ou viceversa. Persoas falando, relacionándose, recapitulando antes de pasar páxina ou de pechar o libro. Chantal explícalle á muller que traballa na limpieza da casa como a súa familia chegou a Bruxelas escapando da guerra e das persecucións. Ela respóndelle: “ah, os xudeus e todo iso”.

Descanse en paz. Se é que os rebeldes poden descansar algunha vez en paz.

Chantal Akerman, fumando un pitillo

Chantal Akerman, fumando un pitillo

Non hai artigos relacionados.

Comments are closed.