CURTAS 2015: A FORZA DA FICCIÓN

Curtas2015screensfestival

Non son tempos para a contención. Podería ser outro titular. Hai dez, quince ou vinte anos, películas como Los lunes al sol (Fernando León de Aranoa, 2002) ou Sweet Sixteen (Ken Loach, 2002) parecían vehicular o sentimento combativo dunha época na que a clase obreira semellaba ser a outra. Concepto pasado de moda, dicían moitos, o certo é que a imperante clase media miraba para os parados e as familias disfuncionais case coma un obxecto de estudo antropolóxico. O cinema podía permitirse actuar dende o respecto – se se exercía dende esa posición – ou dende a militancia – se un o contaba dende dentro – e ata deixar espazo para a moralexa e a denuncia social. Un filme como Amistad (Steven Spielberg, 1997) era quen de falar da negritude – e a escravitude – con rigor histórico, e saía co peiteado intacto. Mel Gibson podía permitirse ser literal en The Passion of the Christ (2004) e saía indemne.

O mundo está agora falto de certezas. Cando isto acontece, a exposición máis ou menos obxectiva e contida dos feitos perde credibilidade. Para enfrontarse a un pasado escravista e vergoñento, os EUA precisan unha película como Django Unchained (Quentin Tarantino, 2012), e non a correcta 12 Years a Slave (Steve McQueen, 2013); que de público, o que se di, non é que estivera fina. Vendo as portadas de Charlie Hebdo, ou os fanatismos pseudorelixiosos da recente e brutal Mad Max: Fury Road (George Miller, 2015), o respecto ás lecturas sagradas non semella estar á orde do día. No caso do cinema español de ficción recente, moitos podemos estar máis aliñados coa Hermosa juventud (2014) de Jaime Rosales, mais o certo é que películas como Perdiendo el norte (Nacho G. Velilla, 2015) ou Rey Gitano (Juanma Bajo Ulloa, 2015), en todo o seu esperpento, seguramente exemplifiquen mellor o sentir dunha sociedade que quere as cousas ás claras, escarvar nunha realidade doente con pico e pala e sen sutilezas.

Por iso había ronquidos – cando non cousas peores – nos insoportables pases de Un elephant me regarde (Frank Beauvais, 2015) ou La bambina-bache (Ali Asgari, 2014) neste Curtas Vila do Conde 2015. A primeira, sobre a relación entre un mozo que non atopa o seu camiño e unha velliña que intenta reconducirse a través del, debe contar con algúns dos diálogos máis ñoños da historia do cinema francés, nunha sorte de apoloxía buenista do diálogo interxeracional. A segunda, filme denuncia deses que se dan máis autoridade que Felipe VI no día da patria, berra contra as dificultades dunha nai solteira no Irán actual. Cando o tema é máis importante que o medio, algo moi malo acontece. Estas dúas obras son completamente innecesarias, no sentido de que non descobren ningunha realidade descoñecida, nin tampouco son cinema, son apenas imaxes en movemento que trasladan unha mensaxe. Unha, que podería chegar nunha ‘petition’ desas de salvar gatos do Facebook. Estas dúas películas, afortunadamente a excepción no festival, dan cando menos para unha crónica mordaz, facilona e divertida, no que un se despacha a gusto sen temor a equivocarse. Pero non me preguntedes de que ían na edición de 2016. Agardo telas guindado á papeleira de reciclaxe do meu disco duro daquela.

'Swimming in Your Skin Again', de Terence Nance.

‘Swimming in Your Skin Again’, de Terence Nance.

Representacións periféricas

Estou convencido, sen embargo, como parecían compartir os espectadores na sala, que a competición internacional desta edición de Vila do Conde quedará nas retinas de moitos por un bo feixe de títulos que, canda menos, non deixaban indiferente; nun ano no que a ficción se comeu todo o demais. Para min, houbo dúas apostas persoais que me tocaron, no sentido en que encaran a escravitude e o colonialismo dende posicionamentos que rachan as representacións convencionais no medio, e non como mero dardo político. Estes títulos son Swimming in Your Skin Again (Terence Nance, 2015) e La isla está encantada con ustedes (Alexander Carver, Daniel Schmidt, 2015).

O primeiro ábrese cunha secuencia estilo Jean-Gabriel Périot, montada ao ritmo dunha movida música, e polos nosos ollos desfilan nun par de minutos, as representacións pictóricas de todas as relixións do mundo; as maioritarias, coma o catolicismo ou o xudaísmo, pero tamén outras de seguimento máis secundario coma o rastaffarismo ou a orde Jedi. Unha voz en off inunda a pantalla, tamén a ritmo musical e poético, nunha cadencia tirada da tradición da música negra, con chiscadelas durante o filme ao gospel ou o rap. “Change is the only true God”, o cambio é o único Deus verdadeiro. E, en efecto, sobre iso reflexiona a película, sobre a incapacidade de atopar respostas definitivas mediante ningún tipo de espiritualidade. Entregada a este nihilismo gozoso, a estrutura do filme móstrase quebradiza, fragmentaria e musical. Estilisticamente, o movemento continuo é a marca, nunha cinta moi estilizada que se atoparía nalgún lugar entre o videoclip de MTV e a natureza mística de Tarkovski, cunha montaxe máis propia do Harmony Korine de Spring Breakers (2012). Polo comportamento dos rapaces no filme, e a súa forma de falar, por certa presenza que desprenden, tampouco sería unha tolemia ligar a película a Beasts of the Southern Wild (Benh Zeitlin, 2012). Baixo estas coordenadas, Nance é quen de debuxar un profundo e lúdico exercicio en torno aos falsos ídolos, á teima do ser humano de crear deuses que poidan representarse e aos que render culto; e que por estas mesmas razón adoitan caer presos do mercado, sendo consumidos un tras outro ata o infinito. Cantas relixións, cantos ritos, inventará aínda o home ata a fin dos seus tempos! E servirán para chegar a unha mellor comprensión do noso lugar no universo? Seguramente non. Nance teno claro, e así creou esta marabilla de filme catártico, tan crítico como comprensivo coa espiritualidade e, sobre todo, contemporáneo.

Se ben Swimming in Your Skin Again trata temas universais, faino dende a negritude sen caer no exotismo. A explotación do exótico, levada ao extremo e entendida en sentido crítico, é o principal mecanismo de La isla está encantada con ustedes, un filme moi tolo e tan persoal que é deses que un ama ou odia. Eu atópome entre os primeiros, mais entendo por que pode ser desesperante para moitos. Se vistes o anterior traballo de Daniel Schmidt con Gabriel Abrantes, comprenderedes por que. Eles, en películas como A History of Mutual Respect (2010) ou Palácios De Pena (2011), abordaron o poscolonialismo dende o esperpento, facendo obvias as tácticas do poder imperial. O control sobre o corpo, exercido dende a violencia e o sexo, sobre o individuo indíxena, está no centro do discurso, e non podía ser menos nesta nova curta que xoga na mesma liga. Alexander Carver, pola súa banda, xa colaborara tamén con Schmidt en The Unity of All Things (2013), longa de espírito tan queer como esta aventura portoriqueña. O discurso exemplifícase nunha frase que Francisco Javiér de Balmis, portador da vacina contra a varíola, espeta aos seus súbditos: “Un cuerpo saludable y una economía saludable”. Pois iso, normal que os indíxenas acaben por cometer un asasinato ben estilizado, co que o espectador occidental goza, precisamente por recoñecer os pecados dos pais. Tarantino sábeo ben. Os traumas nacionais cúranse agora a base de chumbo e cal DJ, non son bos tempos para a contemplación.

Xéneros rebentados

A terceira gran ficción neste podio persoal foi Beach Week (David Raboy, 2014), da que xa falaramos na crónica de Clermont; deconstrución dos filmes de terror slasher adolescente ao I Know What You Did Last Summer (Jim Gillespie, 1997), que cobra cariz metafísico, cunha brillante posta en escena e unha lograda interpretación de Hannah Gross, a icona do novo indie ianqui. Foi neste apartado, na ruptura cos xéneros clásicos, onde Curtas Vila do Conde deixou a súa mellor colleita. Outras propostas como Blood Below Your Skin (Jennifer Reeder, 2015), Jonathan’s Chest (Christopher Radcliff, 2014), Silence du léopard (Viken Armenian, 2015), Stella Maris (Giacomo Abbruzzesse, 2014), Ramona (Andrei Cretulescu, 2015), Kung Fury (David Sandberg, 2015) ou Bär (Pascal Flörks, 2014) seguían esta estela.

De Reeder tamén falamos en Clermont, coa ocasión da estrea da A Million Miles Away (2014). E é que esta rapaza está que non para. Nun tempo record, fixo dúas películas que lle dan a volta ás cintas de instituto, con marcado protagonismo feminino e unha estética kitsch que non ten medo en introducir por momentos técnicas experimentais. As mensaxes dos chats sobreimprímense na pantalla, as emoticonas… Realmente, toda a linguaxe coa que se comunican os nativos dixitais está integrada nas súas propostas a nivel narrativo. Iso, o xogo das expectativas co xénero – en sentido cinematográfico e de identidade sexual – e unha personalidade desbordante, fan do cinema de Jennifer Reeder un ‘must’ do panorama de curtas internacional.

Outros filmes xogaban co xénero de maneira máis modesta, con resultados irregulares pero interesantes. Jonathan’s Chest constrúe unha tensión de carácter familiar e íntimo para estoupar nun final de impacto; Silence du léopard introduce o fantástico en situacións cotiás; Stella Maris racha cos estereotipos dos filmes de mafia e flirtea coa ‘heist film’, cun dúo protagonista moi particular, e un contexto ben ancorado na tradición local; Ramona camiña nunha difícil liña entre o thriller de vinganzas e as últimas tendencias do drama romanés… Pero a que logrou unir a público e crítica, un verdadeiro hit da tempada, é Kung Fury. A película, feita grazas a unha exitosa campaña de mecenado, foi a máis popular da pasada edición de Cannes. Os seus autores, aos poucos días do pase no festival, colgárona de balde na rede. O resultado? Case 20 millóns de visualizacións no momento de escribir este artigo, unha cifra que sobe cada día ao traducirse os subtítulos a cada vez máis idiomas. En esencia, o que fai o filme é tomar referencias de videoxogos clásicos dos 80 e 90, mesturalos con imaxinería seriéfila da época e darlles unha patina trash, metelo todo na batedora e a tomalo quentiño, antes de que enfríe. Basicamente, un filme que pode mesturar a Hitler con dinosauros e unha máquina recreativa que cuspe lasers e batalla con kung fu; mantendo a atención do espectador durante media hora, merece os meus respectos. Semella que o conto lle saíu ben a Sandberg. Xa logrou financiamento para unha longa, que ten toda a pinta de poder superar a Iron Sky (Timo Vuorensola, 2012) en termos de friquismo. Preparádevos, fans de Sitges, para unha boa cola no Auditori.

O último destes crebaxéneros foi Bär. Se tivésemos que posicionar o filme nalgunha das outras dúas categorías tradicionais nas que se adoitan dividir as seccións, documental e animación, entraría xusto no medio das dúas. Mynarski chute mortelle (Matthew Rankin, 2014) faría triplete, engadindo a ficción á súa mestura. Baseada nunha historia real dun paracaidista que faleceu na Segunda Guerra Mundial ardendo, mentres se tiraba dun avión abatido; está rodado ao xeito dun filme bélico clásico silente, e debuxado sobre a imaxe real con técnicas de animación experimental que converten a curta en toda unha experiencia visual. Bär, pola súa banda, toma fotografías do avó do protagonista e monta por enriba da súa figura a dun oso. A historia é a biografía do seu familiar, pero todo parece un conto ao aparecer o animal en distintas fotografías, con voz en off do neto. A historia dun nazi convencido, que morreu rifle en man, toma forma de fábula, de xeito que Flörks é quen de presentar a memoria do seu avó nun ton entre agarimoso e crítico. Non é ata que o filme está ben entrado, que o espectador se decata de que retrato enfronta. Era un nazi, si, pero era o seu avó.

'Becoming Anita Ekberg', de Mark Rappaport.

‘Becoming Anita Ekberg’, de Mark Rappaport.

Diversa animación e documentais

Estes dous títulos colábanse ben entre técnicas, pero do lado dos documentais e as animacións máis clásicas, tamén houbo filmes de proveito. Algúns parecían xogar sobre seguro, traendo á vila lusa grandes nomes, xa habituais no festival. Era o caso de Bill Plympton na animación, ou de Sergei Loznitsa e Mark Rappaport no documental. O primeiro presentaba Footprints (2014), na súa liña habitual, e deixaba claro que segue a ser unha grande influencia para novos cineastas, coma no caso de Daniel Gray e Tom Brown na súa Teeth (2015). A sombra de Tim Burton ou Henry Selick tamén pesaba en If I Was God (Cordell Barker, 2015), a grande triunfadora desta categoría, con varios premios, sobre un rapaz con moita imaxinación que ten unha boa viaxe ao electrocutarse nun exercicio de disección de ras na súa clase. A animación foi diversa e de excelencia técnica, pero sen grandes sorpresas.

Pola súa parte, Loznitsa puña o piloto automático, modelo observacional, en The Old Jewish Cemetery (2015), sobre un barrio construído coa pedra das lápidas dun vello cemiterio xudeu. Máis inspirado se mostraba Rappaport, que en Becoming Anita Ekberg (2014) fai un retrato da artista que supera o biográfico, para converterse nunha reflexión sobre a natureza vampírica do cinema, a inmortalidade, o uso de Hollywood das iconas e a montaxe e olladas falocéntricas do cinema clásico. Houbo quen a desdeñou coma un ensaio ao uso, pero que non nos engane a liña clara; non por ser máis cristalino a nivel expositivo, é menos complexa a peza do norteamericano, que segue a investigar sobre as políticas de representación do Hollywood clásico cunha enorme lucidez.

Amais de todas estas tendencias e rexistros, houbo dende logo algo de cinema social e costumista, onde destacou o Kiss Me Not (2015) de Inès Loizillon – a versión recatada e estilizada dos adolescentes de Jennifer Reeder, de clara descendencia garreliana – ou propostas de carácter máis arty, cun pé no ensaio ou na arte contemporánea, como a excelente Vous voulez une histoire? (Antonin Peretjatko, 2015), para a que remitimos tamén á crónica de Clermont. En definitiva, un panorama diverso, con algunhas tendencias claras, moi recomendable. Foi unha boa colleita, en especial a uva-ficción.

Comments are closed.