CURTOCIRCUITO 2018: CORPOS ENTRE A FUGA E A ESPERA

Fotografía: Aigi Boga

Sempre pensei que un festival de cinema debería funcionar como un preciso instrumento de detección. Un sismógrafo, quizais un sónar, preparado para detectar aquelas obras que levan no seu interior as cuestións sociais do seu tempo. Nese sentido, a edición de 2018 de Curtocircuíto aproxímase a este ideal, pois o seu equipo soubo converter a súa sección RADAR nun espazo para filmes que destilan un sutil malestar, unha sensación de insatisfacción respecto ao mundo actual.

Unha serie de obras que, desde a animación, o rexistro documental ou a ficción convencional, fan uso do corpo humano como vehículo expresivo para este profundo malestar. Corpos que transitan entre o seu apego á contorna próxima e o desexo de fuxir dun espazo amosado como hostil e próximo ao colapso. Unha triste característica da nosa sociedade contemporánea, que Bauman define como marcada pola “fraxilidade, a vulnerabilidade, transitoriedade e a precariedade dos vínculos e redes humanas”.

Personaxes que sinten ese “odio do domicilio” definido por Baudelaire. Un medo respecto da cidade propia que Nicolas Boone soubo transformar no protagonista da súa obra. Desde a magnífica Hillbrow (2014), Mención Explora na edición de Curtocircuito 2014, ata Las Cruces (2018), que competiu este ano no festival, as súas personaxes pivotan sempre entre o apego e a necesidade de escape respecto a unhas cidades que filma como megalópolis distópicas, verdadeiras xaulas mortais para os seus habitantes.

Sen chegar á mestría dos seus primeiros traballos, Boone realiza nesta ocasión unha interesante labor amosando a violencia crónica presente no barrio que dá nome á peza. Mentres que en Hillbrow esta aparecía a modo de estoupidos puntuais, aquí forma xa ciclos permanentes, pasando de corpo a corpo nun libre fluxo sempre asociado aos cartos. O primeiro intento de fuxida, de curtocircuitar estes ritmos establecidos, acaba na morte, nunha rúa necesariamente sen saída.

Fauve (Jérémy Comte, 2018)

A necesidade de fuxir aparece implícita tamén en Fauve (2018), de Jérémy Comte, Premio do Xurado no pasado Festival de Sundance. As súas dúas personaxes protagonizan un relato iniciático que simplifica a gramática cinematográfica de Gus Van Sant en Gerry (2002). Aquí o deserto convértese nunha mina abandonada, metáfora na súa inmensidade baleira do parón económico qe sofren certos sectores rurais norteamericanos. Unha explotación convertida nun espazo gris sen posibilidades nin futuro: unha lameira que se adhire aos corpos dos seus protagonistas negándolles calquera posibilidade de fuxir.

Solar walk (2018) de Réka Bucsi, gañadora do premio RADAR, e World Of Tomorrow Episode Two: The Burden Of Other People’s Thoughts (2018), do sempre interesante Don Herztfeldt, altofalante pesimista das miserias da vida adulta, xa amosaba en World of Tomorrow (2015), presente hai dous anos en Curtocircuíto, un mundo onde “o corpo deixa de ser primordial e a lembranza pode vivir eternamente en cubos almacenables. Cubos dentro dos que sobrevive a personalidade e a identidade da persoa, condeada a vivir soa nun eterno mundo de ocio informatizado”. Nesta ocasión estende os seus intereses a uns corpos fuxitivos no espazo e no tempo desde un mundo distópico onde a clonación xeralizouse. Todo para constatar unha tráxica máxima: o único lugar a onde queda escapar é o paraíso da infancia.

Solar walk, cun paso triunfal polos principais festivais europeos, ofrece unha versión dulcificada das obra de Hertzfeldt e Boone. Aquí a fuxida de Las Cruces e o desencanto vital de World of Tomorrow son un agradable exercicio de escapismo, en palabras da autora “unha viaxe despreocupada a través da mente e o espazo”; unha viaxe alucinada e lisérxica que, porén, ofrece interesantes experimentos narrativos a través do uso da cor e da xeometría.

World Of Tomorrow Episode Two: The Burden Of Other People’s Thoughts (Don Hertzfeldt, 2018)

Frente a estes exemplos, que exploran as diferentes variantes do corpo en fuxida, existe outro bloque de obras que conseguen retratar o apego dos corpos ao seu espazo próximo, aínda cando este supón un risco para a súa integridade. Fronte aos anteriores personaxes, desexosos de abandonar cidades convertidas en prisións, os protagonistas son agora corpos hieráticos, apegados ao seu entorno, á súa rutina laboral e ao perfeccionamento das súas habilidades como se fosen incapaces ou renunciasen a romper as forzas que os manteñen unidos a eles.

Un itinerario fílmico que comeza coas dúas mencións realizadas polo xurado RADAR: Las fuerzas, de Paola Buontempo, e Proch, de Jakub Radej. A directora arxentina que compaxinou na súa carreira a fotografía e o cinema, trata de captar nesta ocasión a enerxía, moitas veces violenta, que une a un grupo de xoves jockeys e aos seus cabalos. Enfrascados no perfeccionamento do seu traballo, en rasguñar segundos ao cronómetro da competición, sírvenlle a Buontempo para opoñer o seu estatísmo físico ao movemento e a tensión inherente á representación en imaxes do cabalo, presente no cinema desde os experimentos cinéticos de Eadweard Muybridge en The horse in motion (1878) e que nesta ocasión amosa interesantes vínculos coa situación política e económica de Arxentina.

Proch, última obra do xove director polaco Jakub Radej, preséntase como estudo pormenorizado e distante da práctica laboral dunha funeraria. Nun ton diametralmente oposto ao que fixo célebre a Alan Ball, aquí os espazos e rutinas son rexistrados de forma sistemática, amosando os ritmos internos dos seus traballadores. Existe en Proch certa beleza na repetición tráxica, como en Jeanne Dielman de Chantal Akerman, pero nesta ocasión acádanse outras interesantes resonancias ao opoñer a presencia reiterada e cíclica dos corpos dos traballadores ao paso efímero dos corpos destinados á cremación.

Mi amado, las montañas (Alberto Martín Menacho, 2017)

Por último, supón unha agradable sorpresa Mi amado, las montañas (Alberto Martín Menacho, 2017), presente en RADAR e premiada como mellor curtametraxe nacional. Nomeada segundo un dos versos do Cántico Espiritual de San Juan de la Cruz e fiel tamén ao seu espírito, supón un achegamento lírico á realidade rural da península, onde o natural e o humano; o adulto e o infantil se mesturan.

Nela amósase de novo a atracción tráxica duns corpos cara o seu lugar de orixe, aínda que nesta ocasión alonxada de principios meramente narrativos. A acción suspéndese para deleitarse no poder visual da paisaxe, os xestos, os rostros e unha forma de vida que non posúe necesariamente unha carga simbólica, pero que si está imbuída dunha forza lorquiana, a medio camiño entre o amorosos e o violento, explicitada narrativamente na parte final da curtametraxe.