CURTOCIRCUÍTO 2018: O MAPA E O TERRITORIO

Trees down here (Ben Rivers, 2018)

Trees down here (Ben Rivers, 2018)

Existen planos que definen o espírito da película á que pertencen. Outros que son capaces de facelo tamén coa sección do festival que os acolle. Nesta ocasión, o momento clave pertence a un fragmento de Trees Down Here (2018) de Ben Rivers, estudo dos cambios que supuxo para a vida do Churchill College pasar do illamento dos seus edificios brutalistas á integración entre o construído e a súa contorna natural, froito da recente reforma realizada polo estudo 6a Architects.

Para plasmalo, Rivers centra a súa atención en espazos e estados intermedios (os zapatos deixados na entrada dun edificio, a repisa dunha xanela ou os bosquexos do proxecto) e naquelas imaxes que son capaces de transmitir emocionalmente o carácter fronteirizo e poroso destas novas construcións. Como preguntándose se é posible comprender unha determinada arquitectura filmando a natureza que o rodea, Rivers rexistra imaxes como a dun bidueiro entre as follas do cal se intúe o corpo arquitectónico das residencias. O resultado son imaxes non concretas que reflexionan sobre as posibilidades innatas do cinema para entender un espazo arquitectónico.

A mirada intencionada de Rivers sobre a arquitectura e a paisaxe de Cambridge serve tamén como unha Pedra de Rosetta que traduce as preocupacións de moitas das obras seleccionadas en Explora. Nelas o estudo fílmico da paisaxe, o espazo e a arquitectura, xeralmente oposto aos seus diferentes modos de representación (mapas, planos e esquemas), ten un protagonismo claro. Algunhas o fan desde unha perspectiva pesimista, moi sensibles a certo malestar que xa aparecía na Sección Radar, outras mostran oasis e paraísos artificiais, espazos aos que fuxir para enfrascarse no puro xúbilo da experimentación.

Un posible itinerario desde esta perspectiva podería comezar con Taking Away ( Eginhartz Kanter, 2018). Kanter, con experiencia no mundo da intervención urbana e a instalación escultórica, expande agora o seu campo de acción á práctica fílmica. Se as súas esculturas son unha sorte de organismos que se estenden progresivamente polos espazos que habitan, as súas curtametraxes tratan de converter o dispositivo de rodaxe nunha obxecto estraño que choque coas contornas urbanas nos que se inscribe.

Nesta ocasión introduce nas rúas de Tokio unha instalación móbil que lembra de maneira poderosa ao traballo escultórico de Anish Kapoor. A análise do espazo e a presenza do mal, moi presente tamén na obra do autor indio-británico, obtén unha interesante revisión en Taking Away ao observar a reacción das forzas de seguridade xaponesa ao dispositivo da película.

Se Kanter trataba de introducir a presenza abstracta do mal no trazado urbano dunha gran cidade contemporánea, as obras de Davor Sanvincenti, Manuel Knapp ou Takashi Makino parecen ensinar as posibilidades expresivas da fraqueza destes trazados. Todos eles, que competían este ano en Curtocircuíto con At The Horizon (Takashi Makino, Manuel Knapp; 2018), Momentum 142308 (Manuel Knapp, 2018) y Skoro nista: i dajle (Davor Sanvincenti, 2017) amosaron no festival estruturas próximas ao colapso, formas esquemáticas que vibran, se torcen e varían para obter as diversas posibilidades plásticas dun espazo con data de caducidade.

Destaca entre todas elas At The Horizon pola súa interesante oposición entre un territorio e as súas infinitas formas de esquematización. Makino e Knapp constrúen a súa obra en dous niveis, un primeiro espazo nocturno e turbulento, de duración e espazo indeterminados, e un segundo nivel que o xeometriza, ofrecendo figuras e patróns que varían e relaciónanse con el. Da relación entre ambos os niveis, sempre ambigua e suxestiva, xorde o poder hipnótico da peza, unha obra que abraza as calidades musicais do cinema experimental, como xa lembraba Victor Paz durante a súa proxección no pasado Curtas Vila do Conde.

Via (Maria Ferreira, 2018)

Via (Maria Ferreira, 2018)

Fronte á escuridade e ao impacto sonoro de At The Horizon, xorden outras exploracións máis amables da representación do territorio. Como na recente exposición dedicada a Luigi Ghirri polo Raíña Sofía, onde se mostraban obras do fotógrafo italiano que reproducen mapas e guías na súa busca de comprender a realidade cambiante da súa Módena natal (“non foi a miña intención facer fotografías, senón planos, mapas, que sexan, ao mesmo tempo, fotografías” chega a dicir), Vía (María Ferreira, 2017) preséntase como unha aproximación bondadosa e plástica ás posibilidades da cartografía na época dixital, un tecido feito de diferentes anacos formado por miles de imaxes procedentes de satélites e recollidas durante máis dun ano de investigación que, combinadas, resultan nun filme de gran poder plástico.

Como elemento final, e a medio camiño entre o tenebrismo de Takashi Makino e Manuel Knapp e a mirada bondadosa de María Ferreira, podemos atopar outras miradas que, como xa sinalamos, buscan unha sorte de satisfacción no estudo escapista da paisaxe, os seus ritmos e texturas. Son traballos como Konfiguration schwarz und weiss (Helga Fanderl, 2017), Blink (Youjin Moon, 2017) ou a representante galega da sección e ao cabo gañadora do Premio Galiza, Uluru (2018), do sempre interesante Alberte Pagán.

Existe unha xustificada veneración cara ao cinema de Helga Fanderl, estendida despois do seu paso pola península este ano por varias retrospectivas e clases maxistrais, entre elas as que realizou na última Mostra de Cinema Periférico da Coruña. Vital e próxima, as súas películas crean un vínculo único coas realidades que retrata, froito da mirada atenta e o afecto co que constrúe ritmos e repite motivos visuais. Máis que unha comprensión racional da paisaxe retratada, as súas obras supoñen un achegamento sensitivo, que ten máis que ver coa poesía (non en balde ser poetisa era o seu desexo inicial) que coa teoría contemporánea da paisaxe. Konfiguration schwarz und weiss é unha novo convite á viaxe, que aínda que carece do potencial dos seus filmes en cor, si supón un novo engadido respecto a visto este ano nas súas retrospectivas.

Uluru (Alberte Pagán, 2018)

Uluru (Alberte Pagán, 2018)

Unha viaxe que tamén emprende Alberte Pagán, vello coñecido do cinema galego e figura comprometida cos vehículos expresivos máis experimentais, nesta ocasión á formación rochosa de Ayers Rock, tamén chamada Uluu, un dos espazos sacros dos aborígenes australianos. O que nun primeiro momento parece un intento de achegamento convencional á realidade física do conxunto non tarda en converterse en algo completamente distinto. A medio camiño entre o respecto por un espazo culturalmente inabarcable no seu significado e a fascinación pola cor (“non hai forma de escapar do magnetismo da roca” afirma Pagán), o dispositivo fílmico se curtocircuíta, dando paso a unha fermosa fragmentación, que crea un efecto rítmico lisérxico pola súa combinación coa peza musical de Vietcong.

Pecha este percorrido a última obra de Youji Moon, todo un descubrimento persoal. A medio camiño entre os experimentos vexetais de Stan Brakhage como Moonlight (1963) e as danzas abstractas do do seu compatriota Shinkan Tamaki, Moon crea unha peza curta e delicada, un refuxio formado por fragmentos de refugallo. Xuntos e mediante estalidos de luz e patróns entrecruzados, crea estruturas fráxiles pero que, como as esculturas de Mario Merz, ofrecen un espazo reconfortante. Unha creadora a seguir.

Comments
One Response to “CURTOCIRCUÍTO 2018: O MAPA E O TERRITORIO”
  1. Filipe M. di:

    Excelente. Gostei imenso.