CURTOCIRCUÍTO 2019: RADAR, REVOLUCIÓN, RESISTENCIA!

Sí, señor, sí, señor, somos la revolución, tu enemigo es el patrón, somos la revolución…” Alguén recorda esta letra de Ska-P? Nela entoaban alto e claro: resistencia, resistencia, de-so-be-dien-cia. Ao pouco de publicarse El vals del obrero en 1996, eu xa era un fan incondicional dos de Vallecas. A meus pais rebentáballe os oídos e dicían que non inventaran nada novo, que eran pura canción protesta. O certo é que vexo pouco parecido con Lluís Llach. Poderiamos dicir hoxe que Ska-P é un curmán ao outro lado do Atlántico de Childish Gambino? As orixes musicais destas tres referencias non teñen nada que ver entre si. Porén, meus pais tiñan razón nunha cousa: todos eles cantan contra os oprimidos, contra a marxinación e os abusos cometidos a diversos colectivos, ben se trate dos españois que non podían vivir en liberdade baixo o réxime de Franco, unha maltratada clase obreira en vías de extinción como masa organizada ou contra o racismo e a discriminación que senten algúns na era Trump polo simple feito de ter unha cor de pel máis escura dos que moven os fíos.

Seguramente isto tamén aconteza no eido do cinema. Pensemos, son os filmes de Ken Loach e de Lav Diaz comparables? Sería como poñer un Goya a carón dun Pollock. E, sen embargo, ambos os dous retratan as clases máis empobrecidas dos seus respectivos países cunha clara vontade de denuncia política. Podemos logo chegar á conclusión de que, en épocas e lugares diferentes, con tradicións culturais moi distintas, semella que a escala social vertical imponse. Os de abaixo teñen a arte como unha plataforma de expresión para chamar á reflexión e, quen sabe, quizais á acción.

A música urbana contemporánea apunta nese camiño e, cando se funde co cinema, obtemos resultados coma RISE (Barbara Wagner, Benjamin de Burca, 2018), unha deliciosa película na que diferentes afroamericanos no metro de Toronto cantan sobre a súa realidade diaria en diversos rexistros e estilos da historia da música negra. Esa narración é a do exilio forzado, a escravitude e o maltrato dunha sociedade que aínda hoxe os esquina. Cunha aproximación performativa, esta curta ofrece un refrescante xiro ao xénero musical. Resistide, irmáns, desobedecede, é o que berran ao unísono todas estas voces que, non só piden a revolución, senón que a practican a través dos seus estilos visuais e sonoros resistentes, lonxe de todo canon.

Esta película ben podería funcionar como manifesto da sección competitiva Radar, na edición 2019 do festival Curtocircuíto. Resulta ademais representativa de toda unha serie de filmes que comporían unha sesión única en torno ás modalidades de protesta da raza negra na actualidade. All These Creatures (Charles Williams, 2019) está situada nun barrio empobrecido de Australia, practicamente nas antípodas de Canadá. E, aínda así, a realidade á que se enfronta o rapaz protagonista da fita non é moi distinta á que cantan os seus correlixionarios na outra punta do mundo. Nalgún lugar entre Moonlight (Barry Jenkins, 2016) e I Walked With a Zombie (Jacques Tourneur, 1943), esta proposta xoga con elementos folclóricos de tradición xamánica inseridos no corazón dun cinema social de vontade lírica. Cunha familia desestruturada e unhas condicións ambientais lonxe do ideal, o cativo desenvolve un sentimento de enfado, ese que facilmente pode acabar por converterse en odio, como ben nos recordan varias das películas de Charles Burnett e Spike Lee con extrema eficacia. No fondo Williams parécese máis ao primeiro, aínda que a narración en primeira persoa e algunhas florituras visuais que rozan o subliñado excesivo podan emparentalo máis coa actitude contestataria e esteticista do segundo.

I Got My Things and Left (Philbert Aimé Mbabazi Sharangabo, 2018), Levittown (Nelson Bourrec Carter, 2018) e Fuck You (Anette Sidor, 2019) procedentes de Ruanda, os Estados Unidos e Suecia respectivamente, completarían este mapamundi da protesta afro, na que podería ter sido unha sesión temática moi convincente, co permiso dos programadores para reorganizar a súa proposta. A primeira, sobre uns mozos reunidos nun velorio para despedir a un amigo que marchou pronto deste mundo, colle elementos prestados da esculturización visual das figuras que vén desenvolvendo Pedro Costa nos seus últimos filmes e, na execución xeral, recorda bastante tamén a Teddy Williams. Volve a aparecer a importancia do relato oral e a vontade de transcendencia, o vencello co místico e o alén. Carter prefire realizar un minimalista exercicio de xénero en torno á idea do home negro como potencialmente perigoso. Propostas interesantes pero que se senten xa moi vistas, comparten coas anteriores o desexo de dotar de novas políticas de representación ao seu colectivo. Esa é a cuestión, non? A correcta representación dun colectivo tradicionalmente atacado nas industrias culturais masivas.

A resistencia é política, mais tamén formal. Ou son a mesma cousa? Poucas películas da selección o expresan con tanta contundencia coma Fuck You. Unha rapaza que se sente desprazada coma muller ante os seus colegas masculinos rouba un día dunha tenda erótica un xoguete con forma de pene que se axusta cunhas bridas á entreperna. Con esta extensión engadida ao seu corpo, plántase ante o seu mozo para que non a vilipendie máis ante os seus machirulos compañeiros. O que consegue coa súa actitude é extraordinario. A inversión de roles chega mesmo ao punto de pór en práctica unha felación por parte do rapaz ao instrumento de plástico, con ela como a vencedora desta dinámica de poder. Un ataque frontal ao falocentrismo que dá a volta ás políticas de representación do porno mainstream dun xeito lúdico e xoguetón, sen ningunha gravidade innecesaria.

Nunha selección Radar marcada pola política da resistencia tamén houbo espazo para outras ficcións destacables e diversas como The Boogeywoman (Erica Scoggins, 2019) ou Como Fernando Pessoa Salvou Portugal (Eugène Green, 2018), que xa incluímos nas crónicas de Clermont e Curtas Vila do Conde e ás que vos remitimos. Interésanos máis aquí falar de documentais e ensaios que poden emparentar mellor con esta sesión alternativa do Black Power.

My Generation (Ludovic Houplain, 2018), única proposta de animación incluída neste programa, condensa nuns poucos minutos e nun só plano toda a simboloxía de Occidente do último século. Como? Un coche dá marcha atrás nunha autoestrada. Conduce velozmente. Plano subxectivo. Ante os nosos ollos van pasando diferentes tipos de anuncios en letreiros e sinais luminosos, a cada lado da estrada, de marcas que revolucionaron o deseño corporativo e que forman parte das nosas vidas diarias. Por exemplo, escribo esta crónica dende un ordenador que ten nunha esquina unha mazá mordida, en breve vou calzar unhas zapatillas que se caracterizan por levar unha estrela debuxada en torno a un círculo. Se o meu coche fose herdeiro dese home que creou a cadea de montaxe, poderiamos afirmar sen equivocarnos moito que sigo o estilo de vida americano. Houplain agrupa todos estes símbolos da nosa cultura por grupos temáticos segundo a industria á que pertenzan ou o contexto político no que se inscriban, ao tempo que na banda sonora se apropia de diversos discursos orais que asocia con estes logos. Así, a animación por ordenador pasa por distintas fases, coma nun videoxogo, que o coche vai superando sen espetarse contra os outros que conducen na dirección contraria, cara adiante. Houplain prefire dar marcha atrás. Decatámonos de que o vehículo vai deixando un rego de gasolina. Nos últimos segundos quen conduce alumea un misto. Xa podedes imaxinarvos como remata a cousa, non? Máis contestataria, imposible.

Nun rexistro máis contido, Operation Jane Walk (Leonhard Müllner, Robin Klengel, 2018) usa tamén o mundo do videoxogo para falarmos do contexto líquido no que nos atopamos. Apropiándose de capturas dun xogo apocalíptico de Tom Clancy no que Nova York está devastada, en troques de dar batalla aos inimigos que se presentan na ficción, estes dous austríacos prefiren deterse na reconstrución en píxeles de varios edificios importantes dende o punto de vista arquitectónico na gran mazá. Reflexionando sobre o impacto social e simbólico dos edificios, sobre a idea “rexeneradora” do capitalismo, que remata por impor importantes reestruturacións urbanísticas, esta parella propón unha confrontación resistente á ordenación das nosas vidas que tamén se executa dende a arquitectura. E fano a través dun medio estritamente arquitectónico coma son os videoxogos. Pura arquitectura, pura ideoloxía.

Para rematar con estes ensaios en torno ás políticas de representación, queda falar sobre The Art of Set Design (Jan Ijäs, 2019) e The Sasha (Maria Molina, 2019). Ijäs fai unha viaxe a Corea do Norte e filma a urbe e a circulación das masas na mesma. Sobre estas imaxes, le un ensaio de Kim Jon-il sobre a posta en escena dun cinema que deberá ser revolucionario. O certo é que bastante brillante. O ditador reflexiona precisamente sobre como debe representarse a sociedade norcoreana dun xeito fidedigno e concede unha grande importancia á realidade, sen impor artificios propios de cinemas contrarrevolucionarios. O discurso é obviamente maniqueo, o dun encantador de serpes. Un exemplo: “Todos somos produto do que nos rodea, e á vez dámoslle forma. Cada persoa decide como relacionarse co seu arredor”. Esta declaración encapsula a contradición do líder, que Ijäs evidencia a través da filmación dun espazo urbano moi ordenado, no que os norcoreanos se moven coma formigas traballadoras. A arquitectura, o cinema. Todo é representación, poder político. Os filmes norcoreanos deberon representar ben a revolución, abofé, pero sempre dende os termos dos que os controlan. Así, pode ser o cinema unha importante arma de representación, método revolucionario dun pobo para construír o seu propio destino? Quizais, pero cando o controla o poder político volvemos ao do inicio. Bendita resistencia, tamén contra a revolución que non é a túa.

Por último, The Sasha móntase en torno a material de arquivo sobre a expedición do Apollo 16 á lúa. Molina xoga a mesturar o concepto sudafricano do sasha, un espírito que fica no recordo, coa vontade do astronauta Charles Duke de obter a inmortalidade tirando unha foto da Terra dende o espazo. Como lle din os superiores, o seu legado ficará nesa instantánea, non nos descubrimentos que podan facer sobre o astro. Duke ten a mala sorte de non encadrar ben e non logra captar a totalidade do noso mundo. Un par de anos despois outros exploradores si o farán. A súa fotografía perderase nos anais da historia. De novo, un filme que se pregunta sobre a importancia da representación, neste caso con respecto ao legado da humanidade. E poñémonos místicos. Como dixo Ray Bradbury, convenientemente citado: “O que a humanidade ve na exploración do espacio é a primeira oportunidade de inmortalidade dende que inventou a relixión”. E toda relixión constrúe unha narración a través de imaxes inmortalizadas, dos seus símbolos. Garantamos que se escollen os axeitados a próxima vez.

Comments are closed.