DALLAS BUYERS CLUB, de Jean-Marc Vallée

Nada hai que guste máis a público e crítica que o papel do antiheroe social, epítome de todos os vicios, que se converte na liña torcida que consegue que a historia teña un final recto. A cinematografía está repleta de tales personaxes que fan memorables películas que, nun principio, non pasarían aos anais da sétima arte. Este podería ser o caso de Dallas Buyers Club (Jean-Marc Vallée, 2013), un filme de produción independente que por modesto e minimalista non pasaría máis aló das portas de Sundance ou os Independent Spirit Awards. Pero cada certo tempo, prodúcese unha combinación de factores que acaban convertendo aquela pequena película na sorpresa do ano. Na cinta que nos ocupa, os factores a ter en conta son varios: dous intérpretes en estado de graza, un director solvente e unha historia tan real como abraiante. O resultado desta ecuación nunha longa lista de galardóns e o premio gordo dos Oscar (tres de seis nomeamentos), aínda que habería que deixar claro que as figuras douradas non son a garantía absoluta do bo cinema (que llo digan a Martin Scorsese…).

Para empezar, podemos dicir que os galardóns a mellor actor principal cultivados por Matthew McConaughey non son flores dun día e non se deberían atribuír tan só á súa brillante encarnación de Ron Woodroof. Non sabemos se por unha sorte de epifanía ou se cadra por un cambio de representante, pero o actor texano leva xa un par de anos demostrando que deixou atrás a teima de lucir abdominais en anuncios de perfume e en comedietas románticas, para centrarse en papeis con sustancia que parecen estar feitos á súa medida. Como primeiros intentos están as singulares Killer Joe (William Friedkin, 2011) e The Paperboy (Le Daniels, 2012), aínda que a eclosión definitiva de McConaughey chegaría coa entrañable Mud (Jeff Nichols, 2012), onde daba vida a unha versión actualizada do negro Tom, aquel bonachón fuxitivo que trababa amizade con Huckelberry Finn e Tom Sawyer na saga creada por Mark Twain. O personaxe do outsider Mud sentáballe a McConaughey como anel ao dedo, do mesmo xeito que o fai o de Ron Woodroof, un electricista e vaqueiro de rodeo alcohólico que un bo día descobre que lle queda un mes de vida debido ao VIH.

Pero a soberbia e para moitos sorprendente interpretación de McConaughey vai alén de encarnar a Woodroof. En Dallas Buyers Club fainos esquecer ao guaperas de Austin e transfórmase literalmente no home que a mediados dos 80 se enfrontou á FDA (US Food and Drug Administration) para reivindicar a súa liberdade individual e o dereito dos enfermos de sida a probar novas medicacións alén dos intereses recadatorios da industria farmacéutica. Por iso, que ninguén se leve a engano: o cambio físico experimentado por McConaughey e a maquillaxe axudan moito, pero o seu talento vai alén da aparencia e o actor déixase a pel cun personaxe que parecía levar dúas décadas esperando por el.

Chegados a este punto, é doado pensar que Dallas Buyers Club se trata da típica película modesta feita para lucimento do famoso do momento que aspira a colocar un Oscar no seu salón. Véxanse, a modo de exemplos, a metamorfose de Charlize Theron en Monster (Patty Jenkins, 2003) ou o pelo platino de Sandra Bullock en The Blind Side (John Lee Hancock, 2009), que non pasarían de ser telefilmes de sobremesa de non ser polas actuacións máis ou menos meritorias dos seus protagonistas.

Pero a cinta dirixida por Vallée conta con algo máis que un starring en estado de graza. Para empezar, en Dallas Buyers Club desfila un elenco de secundarios eficaces que contribúen a vertebrar a historia, rodada de maneira case lineal e sen estridencias. Sobra dicir que dentro deste reparto Jared Leto merece un lugar destacable, facendo sombra, nalgúns momentos, ao propio McConaughey. Leto, quen parece terlle pillado o gusto aos personaxes camaleónicos e ao límite, rescata o mellor do Harry Goldfarb de Requiem for a Dream (Darren Aronofsky, 2000) para dar vida a Rayon, un travesti drogadicto que por unha carambola do destino acábase granxeando a amizade do homófobo Woodroof. Entre o patetismo e a tenrura, Leto debulla unha interpretación memorable e convértese na cara máis recoñecible das vítimas dunha terrible epidemia que agora parece esquecida en Occidente, aínda que siga cobrándose millóns de vidas no Terceiro Mundo. A priori, un personaxe tan poliédrico coma o de Rayon pode parecer un choio, pero este tipo de papeis convértense en armas de dobre fío e acaban caendo nos tópicos; algo que, por fortuna, consegue evitar Jared Leto. Para mostra, a escena na que Rayon, consciente de que a enfermidade lle gañará a batalla, humíllase e acode ao pai que o repudiou para solicitar axuda económica para o club de compradores.

A terceira pata interpretativa de Dallas Buyers Club é Jennifer Garner, cuxo doce rostro de alumna de colexio de monxas contribúe a dar credibilidade ao seu personaxe de honrada doutora atacada polo debate interno de facer o politicamente correcto ou o moralmente adecuado. Aínda que pasa máis desapercibida que as súas ‘partenaires’, o papel de Garner permite mostrar o negocio montado polas compañías farmacéuticas coa complicidade dos profesionais da sanidade e da administración e á conta dos afectados polo VIH desesperados por atopar un tratamento (no filme menciónase que unha dose completa de AZT alcanzaba os 10.000 dólares).

Xunto coas destacables interpretacións, a eficaz dirección de Jean-Marc Vallée consegue que Dallas Buyers Club alcance a seriedade inherente á trama sen caer no dramatismo lacrimóxeno, e ata se permite puntuais momentos de comedia (como Woodroof tratando de pasar a fronteira de México vestido de sacerdote). Mención aparte merece o laborioso traballo de investigación realizado polos guionistas Craig Borten e Melisa Wallack que supón un apoio esencial para a caracterización dos personaxes e, desta forma, transmitir de maneira fidedigna a historia dese anónimo vaqueiro que un día decidiu enfrontarse ao sistema para manterse sobre a montura “un pouco máis”.