EMA, de Pablo Larraín

Un dos filmes que máis deu de falar no pasado 2019 foi a última obra de Noah Baumbach Marriage Story. Nel asistimos ao declive e deterioro dunha relación na que o fillo do matrimonio é empregado como unha peza de intercambio entre as discusións. Ema, en certa forma, trata o mesmo tema pero desde un prisma máis amplo, abarcando cuestións que exceden a parella que forman Ema (Mariana Di Girolamo) e Gastón (Gael García Bernal).

A parella de bailarina e coreógrafo que forman Ema e Gastón é, creativamente, ideal; os ensaios e os aplausos ratifican un modelo de vida centrado na arte. Porén, a alegada impotencia de Gastón, tanto emocional como sexual, para ter un fillo con Ema, acaba derivando primeiro na adopción, e posteriormente na devolución do fillo. Esta devolución (que termo máis cruel para falar de algo tan duro) marcará o trauma emocional que dará o ton do filme. O trauma derivará nun abismo e, como un burato negro, comezará a absorber con violencia todo o que o rodea e a todos. Todos agás o neno, ao que case non o vemos (ao fin e ao cabo, o filme leva o nome da nai, non do fillo).

Larraín filma de forma maxistral os encarnizados cruces de acusacións entre Ema e Gastón, acusacións na que el sempre vai un paso alén, empregando de forma impasible e cruel os recordos aos que se agarra Ema. Gastón lémbralle como o agora ausente fillo xogaba con Ema, como lle dicía que a quería, como xogaba… para despois, unha vez consciente da súa propia crueldade, arranxalo todo cun “perdón”. Dicimos que Larraín filma estes cruces de forma excepcional porque neles os dous non comparten plano case, ocupando así cada unha das súas verdades o seu espazo propio, e tamén porque neses planos nos que Gastón emprega as lembranzas como argumentos tirados a matar, retrátase de forma moi realista un machismo do que non se fala tanto: o das elites culturais “progres”. Porque si, aí tamén hai machismo.

Unha das múltiples acusacións que Gastón lle profire a Ema é durante un ensaio do grupo de bailaríns. Alí, de novo acode ás lembranzas do neno para buscar a empatía dos presentes lembrándolles que “somos una familia disfuncional, pero somos familia”; pouco máis tarde, o pater familias ridiculizará ás participantes do grupo que bailan reggaetón na rúa. Unha idea de familia, pois, vertical, na que o pai dirixe e marca o camiño a seguir, e aqueles que queren explorar novos camiños, son ridiculizados mediante a ironía ou o ben coñecido mansplaining; por suposto, nunca se chega ao extremo da violencia física, posto que falamos, insisto, dunha idea de familia “progre”. E aos “progres”, chégalles coa violencia das palabras.

Esta actitude presente no filme é contestada cunha imaxe que, recoñezo, tardou en callar en min. Explícome. Ema e as súas amigas acoden ao almacén do grupo para coller algunhas pertenzas, entre elas, un lanzachamas. Con el, préndelle lume ao coche para conseguir a atención dun bombeiro local. Ben, ata aquí é comprensible dentro do marco da narración a presenza desde lanzachamas e o seu uso; porén, no filme este arma aparecerá varias veces brandido por Ema co que irá queimando cousas nunhas secuencias que nun primeiro momento semellan máis un videoclip que a propia película. Quizais porque non sei o que é sentirme observado de forma constante en cada unha das decisións que tomo ou nos ambientes que percorro non entendo nun primeiro momento que pinta este lanzachamas en Ema. Porén, a imaxe non deixa de volver a min após o visionado do filme. Finalmente comprendo que estas imaxes non forman parte da narración, senón que son o reflexo dos desexos dunha Ema que, farta de só atopar comprensión nas súas amigas, decide tomar o camiño das armas e queimar todo. Só sobre o terreo queimado poderemos construír unha sociedade nova, posto que esta actual fíxose empregando as pirolas como cetros de poder. ‘Some men just want to watch the world burn’, dicíalle Alfred a Batman; pois ‘all women want to burn the world’... e é perfectamente comprensible.

É interesante tamén a capa que Ema ten respecto da política dos espazos públicos e da cultura. En todo o filme vemos dúas ideas contrapostas: a arte académica de Gastón vs. a paixón do reggaetón de Ema. A primeira acontece nos espazos que se deseñaron para ese cometido: teatros, centros culturais, etc.; a segunda ocorre na rúa, nas terrazas dos edificios, nas pistas de baloncesto dos barrios… É a segunda coa que máis comulgo porque, aínda que musicalmente é a que máis afastada está dos meus gustos, é a única que promove un cambio. Un cambio que se fai á vez que ocorre, case a cegas, sen saber cal é a finalidade. Cara onde imos non o sabemos, pero temos a certeza de que non imos a ficar aquí esperando.

Por isto, non é de estrañar que durante o filme non deixe de pensar en Swinguerra (Bárbara Wagner & Benjamin de Burca, 2019) ou en Pina (Wim Wenders, 2011), dúas propostas diferentes, unha máis próxima a este reggaetón de Ema que a outra, pero as dúas na mesma dirección: a rúa é daqueles que bailan. E aquí bailar quere dicir máis que mover o corpo ao ritmo da música, quere dicir expresarse empregando o propio corpo e non só as creacións que facemos con el. Quere dicir tomar conciencia do eu físico e arrincalo daqueles que queren impoñer sobre el ideas, conceptos ou normas. Gil Scott-Heron dicía aquelo de ‘A revolución non será televisada’; ok boomer, vós seguide a debater cal é o camiño da mesma mentres nós imos facéndoa namentres a pensamos.

Comments are closed.