ANNA KARENINA, de Joe Wright

A admirábel novela de Lev Tolstói non tivo demasiada sorte no cinema: ocorreulle case o mesmo que a Madame Bovary de Gustave Flaubert (1856). Estas dúas obras mestras do século de ouro da novela, o XIX, teñen dous claros puntos de contacto: o adulterio e a descrición dunha sociedade que se estende a un país enteiro (Francia a través da burguesía provinciana, e Rusia no contexto da aristocracia lareta e mixiricas que Tolstoi coñecía -e detestaba- perfectamente, xa que pertencía a ela). No xenial relato de Flaubert, estreláronse frontalmente Jean Renoir (1933), Vicente Minnelli (1949) e Claude Chabrol (1991). E no non menos extraordinario de Tolstói, a listaxe é aínda máis longa e algo menos execrábel: Edmund Goulding (1927), Clarence Brown (1935), Julien Duvivier (1948), Aleksandr Zarkhi (1967), Bernard Rose (1997) e agora Joe Wright (2012). Mais non esaxeremos: a película de Zarkhi é notábel; as de Goulding, Minnelli, Brown e Duvivier teñen un pase; e as de Renoir, Chabrol e Rose son tristes fracasos (dígoo, claro, por Renoir -se cadra o seu peor filme sonoro- e en voz máis baixa por Chabrol). Pola súa banda, esta última adaptación de Joe Wright fica nun terreo de ninguén que de ningún xeito debe confundirse co postmodernismo, unha etiqueta que en todo caso podería aplicárselle a Wuthering Heights (Andrea Arnold, 2011), onde a súa directora traizoa a letra pero non o espírito de Emily Brönte.

Contra o mal emprego da postmodernidade

Coido que xa é hora de non servirse do postmodernismo para case toda a arte innovadora das últimas décadas. Non é o mesmo un filme de James Benning que outro de Lisandro Alonso. Un cadro de Miquel Barceló que outro de Rafael Canogar. Unha peza musical de Sofia Gubaidulina que outra de Philip Glass. Mais aquí trátase de cinema, e se nomeei a Benning e Alonso é porque teñen algo en común: son cineastas da nada, entendendo esta como un absoluto baleiro de contido. Visto así, viría significar que a calidade dun filme postmoderno estaría sustentada non no que se conta senón no como se conta, un tema que fede a vello e que xa foi enunciado hai moitísimos anos por Cahiers du cinéma na súa teoría da posta en escena e a súa política dos autores, posteriormente recollidas pola súa primeira e casposa sucursal española: Film Ideal.

Que pasa entón se xa non hai nada que contar, como ocorre no cinema de James Benning, Lisandro Alonso, Isaki Lacuesta, José Luís Guerín, Lucrecia Martel e unha inmensa tropa da que forman parte até filipinos como Raia Martin ou Lav Díaz? Xa o profetizou Yasmine Reza na súa irónica e devastadora comedia Arte (1994), que comezaba co seguinte monólogo: “O meu amigo Serxio mercou un cadro. É unha tea de aproximadamente un metro sesenta por un metro vinte, pintada de branco. O fondo é branco e se entornamos un pouco os ollos, podemos percibir unhas finísimas liñas brancas transversais”. O drama latente naquela obra era a dificultade para expresar un desacordo artístico sen ofender a un amigo. Mais, por sorte, a postmodernidade non é só a nada ou o baleiro, como lembra Lauro José Zavala Alvarado:

“O cinema postmoderno pode explicarse a partir da filosofía da linguaxe do último Wittgenstein, para quen a linguaxe constrúe unha realidade autónoma fronte á realidade que perciben os nosos sentidos. O cinema é así un instrumento para construír realidades que non necesariamente teñen un referente na realidade externa ao espazo de proxección”. (1)

Dentro destas coordenadas, a Anna Karenina de Joe Wright non é que participe da nada nin, necesariamente, da postmodernidade, senón que se serve do artificio teatral para abordar a mensaxe de Tolstói. E é que o principal responsábel desta versión non é o seu director, un apreciábel artesán moi dado a adaptar novelas, como Pride & Prejudice (Joe Wright, 2005) ou Atonement (Joe Wright, 2007), senón o seu guionista Tom Stoppard, que debe a súa sona e prestixio a obras como Rosencrantz and Guildenstern Are Dead (1966). O comezo do filme, coa apertura das cortinas dun escenario, di xa claramente que imos ver unha representación. Sairemos poucas veces ao exterior do teatro, case unicamente cando estea en pantalla o personaxe de Levin, trasunto evidente do propio Lev Tolstói. Por tanto, esta revisión dun clásico inesgotábel só é algo rariña, e se cadra non chega a atopar ao seu público, limitado (témome eu) a tolstoianos, á mocidade e aos non tan novos, pendentes sempre do glamour das presuntas estrelas.

Límites e acertos

Un problema que non se pode pasar por alto é, precisamente, o elenco. Keira Knightley, tan querida por Wright, carece do magnetismo de Greta Garbo e da eximia calidade como actriz de Vivien Leigh. Poderiamos dicir que ‘empata’ con Sophie Marceau no inane filme de Rose, que tamén incorpora a Levin, ausente nas restantes adaptacións. A súa actuación é histérica e desnaturaliza a Anna, que unicamente perde os nervios ao crerse abandonada por Vromsky e deixarse levar pola desesperación e a adicción ás drogas da época. Jude Law é demasiado novo para Karenin e, aínda que estea sempre sobrio e contido, non acada a forza esixida para interpretar ao intolerante e puritano marido. Aaron Taylor-Johnson está directamente ridículo como Vromsky, xa que no canto de evocar ao hipócrita vaidoso de Tolstói, aínda que fose só fisicamente, tráenos á memoria o Tadzio viscontiano algo máis medrado e con bigotiño. Os secundarios son, felizmente, outra cousa: Alicia Vikander cumpre ben como Kitty, e Domhnall Gleeson está magnífico como Levin.

Resta como algo positivo nesta menos que mediana Anna Karenina algúns travellings brillantes e a secuencia do baile, malia que tente seguir sen éxito o ronsel indelébel de Il Gattopardo (Luchino Visconti, 1963). Fronte a este novo fracaso, semella que o único cineasta capaz de adaptar con éxito as máis de 600 páxinas da novela en menos de hora e media é, polo momento, o kazako Darhezan Ormibaiev: a súa versión titúlase Shuga (Darhezan Ormibaiev, 2007) e non só é, esta si, radicalmente postmoderna, senón que ademais é a mellor de todas, malia que non a puidesemos admirar como merece na nosa inculta Celtiberia.

(1) Zavala Alvarado, Lauro José (2008): “Para una teoría paradigmática del cine”, en Alvarado, Ramón (dir.), Anuario de Investigación 2007, México DF: Universidad Autónoma Mexicana Xochimilco, p. 40.