BERTRAND BONELLO: O CINEASTA NA CORDA FROUXA

No cinema de autor francés contemporáneo poden percibirse con forza dúas correntes predominantes; por unha banda está a da beleza (herdeiros de segunda e terceira xeración da Nouvelle Vague, coma Philippe Garrel ou Mia Hansen-Løve) e por outro a da fealdade (os ‘enfants terribles’ do movemento coñecido como New French Extremely).

Evidentemente, como sucede con todos os conceptos opostos, estas dúas formas de entender o cinema relaciónanse e compleméntanse entre si, mostrándonos case sempre as dúas caras dunha mesma moeda. Agora ben, nesta arte xamais todo é branco ou negro e por iso é necesario sinalar a existencia dunha terceira vía que se sitúa xusto no medio dunha e outra, unha vía que acha o seu fráxil equilibrio entre o sublime e o sórdido, unha vía que moi poucos transitan debido á súa inestabilidade e da cal o cineasta Bertrand Bonello é un dos máximos representantes.

A pesar de ser incluído no grupo de cineastas radicais da anteriormente citada New French Extremely, debido ao carácter agresivo das súas propostas, Bonello mostrábase interesado xa na súa primeira longametraxe (Quelque chose d’organique, 1998) en realizar unha obra que se situase xusto no centro das cousas, neste caso concreto, no ámbito das relacións de parella.

O filme ábrese cun plano duns amantes bicándose con tenrura para pasar inmediatamente, por corte, a un no que o home acaba de asasinar á muller nese mesmo espazo que descubrimos é o seu dormitorio. Esta violencia e brusquidade é a que caracteriza esta ópera prima na que todo parece estar dividido en dúas partes (sexo-desexo, masculino-feminino, amor-odio…) e que aínda que non acaba de callar debido ao maniqueo da súa forma, resulta imprescindible para poder entender a posterior evolución deste cineasta.

Non sería pois Quelque chose d’organique a película que consagraría a Bertrand Bonello coma un dos grandes realizadores da súa xeración, senón o seu seguinte traballo, moito máis sereno e acertado, o que o faría.

Soa moi raro dicilo dunha segunda película, pero Le pornographe (2001) constitúe toda unha cima artística, xa non soamente dentro da obra do propio Bonello, senón de todo o cinema patrio en xeral, posto que consegue, sen necesidade de recorrer a estúpidas chiscadelas nin velados homenaxes, conxugar o pasado e o presente dunha cinematografía tan rica e complexa como a francesa.

É o propio pornógrafo (interpretado, como non podía ser doutra forma, por Jean-Pierre Léaud) o que, ao definir as escenas de sexo oral nunha entrevista coma “o último bastión da humanidade”, se encarga de verbalizar o gran achado deste filme; o descubrimento dunha poética do escatolóxico que, ademais de recoller o legado da modernidade, representará de agora en diante o núcleo estilístico de todas e cada unha das súas propostas.

Le pornographe é claramente unha obra de madurez, un salto cualitativo con respecto ao seu filme anterior, que aínda que permitiu ao cineasta de Niza inscribirse dentro da tradición cinematográfica nacional, deixaba irremediablemente ao descuberto a súa necesidade (insatisfeita) de achar un espazo propio dentro dela.

Coma bo fillo do 68, logo da rebelión pública contra o ‘establishment’, Bonello optou por un peche voluntario e foi aí, grazas á axuda dos clásicos, onde se xestou a enésima evolución da súa carreira.

Do mesmo xeito que Pier Paolo Pasolini, Bonello haxa no mítico o vehículo perfecto para transmitir as súas ideas sobre o sexo, a violencia e a beleza de forma clara e frontal, sen necesidade de ridículas xustificacións deseñadas para agradar os defensores da verosimilitude no cinema.

Bonello dirixe a Jean-Pierre Léaud en ‘Le pornographe’, filme definitorio da súa pegada autoral

En Tiresia (2003) desaparece todo o accesorio, estamos ante unha obra espida e depurada que, mediante a revisión do mito do adiviño cego Tiresia, enclaustrado en catro paredes, consegue xuntar por fin todas as obsesións do director.

A separación das cousas (a película divídese en dúas partes e son dous actores os que interpretan a Tiresia) que en Quelque chose d’organique non acababa de fraguar, así como a exploración da sexualidade (o protagonista do filme é un transexual) que en Le pornographe só constituía un pano de fondo, alcanzan aquí o seu pleno significado e convértense no eixo temático desta peza fascinante, hipnótica.

Despois de Tiresia xa non hai volta atrás, a partir desta película o cinema de Bonello empeza a seguir un claro patrón baseado na exposición frontal de conceptos en espazos pechados, cuxos límites veranse sobrepasados soamente en contadas ocasións e que case sempre levarán, como moi ben sinala o compañeiro Ricardo Adalia, cara o fantasmagórico espazo dun bosque.

Se con Le pornographe e Tiresia moitos parecían empeñados en continuar metendo a este cineasta dentro dese caixón de xastre que é o New French Extremely, coa súa seguinte película (De la guerre, 2008) toda etiqueta desaparece, posto que este é un traballo absolutamente inclasificable.

Da man de Bertrand, un cineasta en crise maxistralmente interpretado por Mathieu Amalric, percorremos unha serie de lugares alegóricos que simbolizan tanto as aspiracións artísticas (os claros referentes a Apocalypse Now e Bob Dylan) como persoais (a seita illada no medio da nada) do propio autor, que daquela buscaba desesperadamente o seu lugar no mundo.

O resultado é unha obra que, a pesar da súa evidente irregularidade, representa toda unha experiencia, algo que debe ser experimentado antes que explicado e que nos servirá de porta de acceso para o seu último traballo, L’Apollonide (2011).

Parece ser que esa Arcadia que buscaba o protagonista de De la guerre, onde poder dar renda solta a todos os seus desexos, materializouse finalmente para Bertrand Bonello baixo a forma do famoso bordel francés de finais do século XIX que dá nome a esta nova película.

Podemos dicir sen ataduras que L’Apollonide é o filme no que o director levou máis lonxe todas as súas obsesións. Dentro da arquitectura decimonónica desta casa de citas todo ten cabida; a alteración voluntaria do curso do tempo, a análise das comunidades marxinais, a mecanización do sexo, a paixón pola música, a violencia extrema, a beleza do corpo humano…

L’Apollonide é, en definitiva, un oasis dentro do cinema actual polo que tanto cineasta como espectadores podemos transitar libremente sen ningún tipo de restrición nin ataduras, un espazo no que por fin podemos sentirnos libres de verdade.