BESTIAIRE (2012), de Denis Côté

A BELA, A BESTIA E A BESTIAL BELEZA

IndieLisboa 2012: Sección Observatory

Nun prólogo tan espléndido coma astuto, o canadense Denis Côté anticipa o perspicaz xogo de representacións e percepcións que despregará ao longo de Bestiaire, enigmático e esplendoroso ensaio sobre a observación, a identificación e a imaxinación. Durante varios minutos de paciente e intrigante contemplación, vemos con atención e curiosidade os primeiros planos de catro debuxantes mozos traballando nos seus respectivos lenzos. Observan e retratan ensimismadamente algo que ocúltasenos no contracampo, e que tampouco se nos amosa a través dos cadros. Tan só permítesenos vérmola ollada abstraída dos debuxantes e escoitármola fricción do carbón sobre o papel. Logo de case cinco minutos de crecente curiosidade, o misterio é finalmente revelado, desvelándose primeiro a imaxe do retrato e decontino a do retratado: un pequeno cérvido disecado.

Esta abertura pode interpretarse como un hábil preludio, abofé, mais tamén como unha sorte de código deontolóxico, ou, se se prefire, como un aviso pra navegantes. En primeiro lugar, evidencia a fascinación dos observadores pola misteriosa morfoloxía do animal, mais advirte tamén da necesidade de adoptar ante este hipnótico filme, mesmamente coma os debuxantes, unha contemplación sosegada, coidadosa e voluntariosa. Por outra banda, os diferentes retratos que cada debuxante realiza dun mesmo animal, constatan que tamén a película de Côté é igualmente unha representación, unha reprodución que, asemade, cada espectador observará, analizará e interpretará de modo exclusivo.

Logo deste prólogo, trasladámonos ao Parc Safari de Hemmingford, Québec, durante a xélida tempada hibernal. Nunha contorna aberta, vasta, nívea e aparentemente semisalvaxe, sucédense unha serie de planos fixos, concienciudamente encadrados, nos que imos familiarizándonos coas dinámicas e comportamentos de varios dos animais do parque. Axiña advertimos a importancia que terá a precisión do encadre ao longo de todo o filme: imaxes pausadas, estilizadas e cativadoras, formidablemente compostas. A cámara mantense sempre inmóbil, permitindo aos propios animais entrar e saír de plano a doután. Esta decisión de “posta en escena” non só sitúanos nunha posición privilexiada pra contemplarmos serena e meticulosamente a instintiva conduta animal, senón que favorece tamén un constante e imprevisible desprazamento dos nosos protagonistas ao longo e ancho do cadro, orixinando continuamente novos e inesperados planos (con casos tan enfeitizantes coma o dunha parella de vicuñas inquedas e vixiantes que patrullan con paso elegante o seu perímetro nevado ou os primerísimos planos fugaces de avestruces que dirixen olladas inquisitivas a cámara).

Estas imaxes encerran o paradoxo de presentar animais salvaxes, mais cativos; que semellan moverse e relacionarse libremente, aínda que nunha contorna simulada e controlada. Esta complexa contradición evoca inevitablemente no espectador o constante debate sobre a pertinencia ou non deste tipo de recintos. Son lugares indispensables cun valor científico e divulgativo fundamental, ou, pola contra, parques recreativos onde os humanos satisfán un antolloso e fraudulento desexo de reunión co “Reino Animal”? Malia que o autor non se sitúa manifestamente nunha ou outra postura, algunhas escenas reforzan a impresión de clausura mediante planos detalle de cornamentas, patas ou pezuños que topan unha e outra vez co metal e formigón que delimitan o seu “territorio”. Imaxes que, inevitablemente, evocan unha amarga sensación de reclusión, inda máis incisiva e penetrante cando “as bestas” devólvennos a mirada, ollándonos de fronte, fite a fite.

Malia que hai persoas e bestas por todas partes, uns e outros transmiten unha tenue sensación de soidade taciturna.

Paralelamente, Denis Côté introduce inicialmente a figura humana a través dos traballadores do parque zoolóxico, expondo unha nova cuestión paradoxal ao redor da relación entre uns e outros. Existe entre eles unha complexa reciprocidade. Os dominantes captadores son á asemade imprescindibles sustentadores. Os animais viven do traballo dos humanos e os humanos viven de traballar cos animais. Malia non compartir unha linguaxe común, entrambos si parecen comunicarse e comprenderse mediante algún tipo de código instintivo. E, con todo, inda que hai persoas e bestas por aquí e acolá, todos eles transmiten unha tenue sensación de soidade taciturna.

Un dos momentos máis desconcertantes deste insólito filme é a repentina inclusión dunha longa secuencia nun taller de taxidermia, no que seguimos o proceso completo de disecado dun pato. Todo o procedemento resulta abraiante e chocante, tanto pola estrañeza que suscita a “disgregación” e posterior “reconstrución” do corpo do animal, como pola escrupulosa e admirable meticulosidade estoica coa que elabórase toda a operación. O resultado é arrepiantemente “vivente”. A dedicación e minuciosidade desta tarefa artesanal de reprodución remite á laboriosidade e o esmero co que os debuxantes retrataban o cérvido ao comezo do filme.

A relación entre seres humanos e animais experimenta un punto de xiro a partires do taller de taxidermia, e transfórmase notablemente durante a segunda metade do filme, cando o bo clima da tempada alta atrae a centos de visitantes ao parque zoolóxico. A conexión entre persoas e animais disólvese pra incidires agora na outredade, no asexo curioso e xovial dos turistas. O marabilloso desta parte de Bestiaire é comprobarmos o sorprendente modo en que a nosa percepción afinou e sensibilizou, como resultado da observación e apreciación atenta do comportamento animal. Esta dinámica provoca que desenvolvamos unha actitude igualmente observante cara aos visitantes humanos, analizando tamén o seu comportamento e sorprendéndonos igualmente ante algunhas das súas condutas e reaccións. Así, prodúcese en nós unha mestura de recoñecemento e estrañamento respecto dos nosos semellantes, do mesmo xeito que nos sucedeu anteriormente cos moradores do parque zoolóxico.