Cinefilia & crítica na rede: Un debate dixital (II)

O crítico non dita a lei, nin a moral, nin a estética.

O que fai é pór en escena, mediante a súa escritura,

o que desde o seu punto de vista púxose en xogo a

partir da experiencia emocional que experimentou

ante un ensamblaje formal, en tanto que esas

emocións son susceptibles (ou non) de producir unha

mellor construción do seu propio eu.

 

Jean-Michel Frodon

.

O pasado 13 de maio publicabamos unha primeira entrega do debate dixital que mantivemos cos nosos colegas Óscar Brox (Détour), Gerard Casau (Contrapicado), Fernando Ganzo (Lumière) e Elena Oroz (Blogs&Docs) con motivo do especial sobre crítica que incluímos no terceiro número da nosa revista. Naquel primeiro artigo os nosos compañeiros reflexionaban sobre o modo en que Internet contribuíu á forxa dunha nova cultura fílmica e á mutación da práctica da crítica cinematográfica, á vez que explicaban tanto os motivos e circunstancias que posibilitaron o nacemento das súas respectivas revistas, como o modo en que cada unha delas incorporara as ferramentas que ofrece a rede.

Tras examinar naquel texto o modo en que a crítica se serve das novas tecnoloxías dixitais como fonte de información, canle de comunicación e plataforma de expresión, publicamos agora un segundo artigo no que orientamos o noso debate cara a unha posible determinación das funcións que debería cumprir e os retos que debería asumir a crítica cinematográfica contemporánea (algúns dos cales xa adiantaba Elena Oroz ao final do primeiro artigo). Estas consideracións permitíronnos profundar nunha das principais cuestións que nos expomos desde A Cuarta Parede ao propor este debate: as consecuencias da fragmentación e atomización evidenciadas no campo da crítica como consecuencia da asequibilidade e profusión inherentes á Web 2.0.

Desde a dirección d’A Cuarta Parede queremos agradecer unha vez máis a participación e implicación nesta iniciativa de Óscar Brox, Gerard Casau, Fernando Ganzo e Elena Oroz, a quen cedemos a palabra a partir deste momento reproducindo a segunda parte dun debate no que, como xa sinalabamos no artigo publicado a mediados de maio, a nosa función limitouse a propor e estimular temas de discusión, pero cuxa evolución foi determinada polo compromiso e as inquietudes dos propios participantes.

Así pois, falemos de crítica…

FERNANDO GANZO: Stricto senso, a crítica ten tres funcións:

1. Conseguir facer películas.

2. Conseguir que outros fagan películas.

(estas dúas primeiras funcións pasan pola creación dun firme armamento conceptual que sirva de alimento para a creación de películas, ao mesmo tempo que de abono para que o terreo sexa propicio para albergalas)

3. Descubrir películas. A función do “pasante”.

Fóra destes tres puntos queda todo un ente exterior que rodea esas funcións e que é un traballo de escritura que permite enriquecer a relación coa obra, pero que para min é máis da orde da literatura que do da crítica.

ÓSCAR BROX: Eu creo que a crítica é un concepto en decadencia ou, como mínimo, o é na imaxe que poden transmitir dela os medios xeneralistas, dende diarios de tirada nacional a determinadas publicacións impresas. Só entendo esa crítica oficial como unha vontade de dar unha opinión, máis ou menos argumentada, que chegue a tempo para que o lector decida se vai ver tal ou cal película o fin de semana.

Eu, en cambio, estou convencido de que a crítica debe explicar non só os valores que poida albergar unha obra, senón o xeito en que incide sobre nós, en que pon en dúbida a nosa forma de ver as cousas. Debemos aspirar a deixar a nosa personalidade por escrito, as nosas inquietudes, como unha especie de liña do tempo que reflicta todos os cambios que foron marcándonos. É necesario dar o paso que transforma a crítica como información á escritura como formación e reflexión.

Entendo a crítica como unha clase de expresión interior, unha necesidade. E, nese sentido, pola por escrito é a mellor forma de expresala. Transmitir esa necesidade, esas ideas que non deixan de dar voltas e buscan a correspondencia con ese outro lector, a discusión, é a función que ten o que eu entendo por crítica, aínda que non me guste esa palabra.

FERNANDO GANZO: Supoño que tamén se pode responder de forma negativa e, en realidade, a resposta de Óscar tamén vai un pouco nesa liña. Polo tanto, considero que non son funcións da crítica:

1. Tomar a un cineasta debaixo do brazo co fin de converterse nunha autoridade sobre el e ser sempre unha referencia para o que queira achegarse a tal cineasta.

2. Subirse ao chanzo para saír na foto cerca do cineasta.

3. Dar prioridade ás películas das nosas amizades.

4. Crear novos medios co único fin de ser trampolíns para terminar escribindo en medios máis asentados.

En relación ao que falabamos anteriormente (no primeiro artigo) en relación ao vídeo e Internet, gustaríame sinalar que extraer un fragmento dunha película e mostralo é tamén unha forma de crítica, que tería relación co labor de pasante. O pasante, un termo do crítico Serge Daney, é o que dá a coñecer. O que che ensina a ver o bosque sen que as árbores o tapen.

A tarefa de pasante tamén consiste en reescribir a historia do cine a partir desas películas paralelas, descoñecidas, que no seu momento pasaron inadvertidas por propor novas formas que non se souberon encaixar ou etiquetar. Algo que acontece hoxe en día con Film Socialisme ou co cine de David Gatten e o seu gran proxecto Secret History of the Dividing Line, quizais o único proxecto contemporáneo onde verdadeiramente se pode observar con ambición como nace unha forma, e do que practicamente ninguén fala.

ÓSCAR BROX: Enlazando con este último punto que sinala Fer, diría que esa reescritura da Historia ten un paso, significativo e consistente, cando aceptamos que a actualidade non é só o que se estrea un venres, senón tamén descubrir, ver con novos ollos unha película de Richard Thorpe ou de calquera cineasta ao que se atribuíu unha caducidade completamente falsa. Neste sentido é capital o impacto de Internet á hora de xestionar unha nova cinefilia que pode acceder a diferentes fontes sen demasiada dificultade.

Creo que o esforzo por transmitir debe ser o aceno de identidade do escritor, ben sexa facendo unha arqueoloxía das formas esquecidas ou propondo formas alternativas de pensar e ler a imaxe contemporánea. Necesitamos transmitir ese esforzo, esas ganas de mostrar o valor da escritura, rompendo definitivamente cunha clase de escritura ou cultura concibida como unha cadea de montaxe.

FERNANDO GANZO: Cando Óscar fala de “despegarse” da actualidade, boto en falta que non mencione a actualidade festivaleira, que é tamén unha forma de impornos a axenda. Non atopo practicamente ningún festival (a excepción feita dalgunha sección paralela) que, por exemplo, descubra tanto cine e con tanto rigor como a Cinemateca Portuguesa ou, ata, a de Bolonia.

Aquí gustaríame prestar especial atención á figura de Ricardo Matos Cabo como programador. Pensemos nalgúns cineastas como Nathaniel Dorsky, Jim Jennings, Robert Beavers ou David Gatten. Poden sentirse estes cineastas ‘curados’ polos festivais, tal e como os entendemos de forma tradicional? Parece que non en Cannes, Berlín apadriña só a algúns cineastas no Forum, Viena aos seus, en Toronto comezan as Wawelenghts Series de Andréa Picard e en Róterdam, o ano pasado, a retrospectiva dedicada a Jim Jennings e este ano a Nathaniel Dorsky. Pero cremos que non é suficiente, de aí a que teñan que existir centros como a Film Society of Lincoln Center, a Anthology Filme Arquives ou as cinematecas. Non podemos esquecer que as cinematecas son, antes que calquera outra cousa, unha casa para o cine, un punto de encontro. Hai algunha cinemateca en España que sexa un punto de encontro hoxe en día?

Cantos medios españois cubriron (sic) a retro de Jim Jennings o ano pasado en Róterdan? Ningún. E isto é bastante grave tendo en conta que tampouco case ningún fíxoo cando as películas exhibíronse en Xcèntric. Así, gustaríame preguntar á xente que reside en Barcelona cales son as súas tendencias en canto á axenda, quen a impón: L´Alternativa? O desaparecido BAFF? In-Edit? Dos festivais sempre se pode sacar algún beneficio: xa sexa unha acreditación, dietas, coberturas para gañar lecturas, un catálogo ou un punto de encontro. En cambio, nada diso pódese obter de Xcèntric, salvo cine. E o peor é pensar que se se quixese facer algo como iso nunha sala cinematográfica en lugar do CCCB nin sequera podería existir e aínda menos caso faríaselle, de todos os xeitos.

Invitámosvos a percorrer as dez edicións de Doc´s Kingdom, o festival que organiza Ricardo Matos en Serpa. Vendo o programa ano a ano pódese comprobar a extraordinaria sintonía do festival respecto do seu tempo e o enorme desaxuste respecto de España. Ricardo Matos aprendeu moito de Nicole Brenez, e ata lle mellorou.

ELENA OROZ: É significativo que Fer sinale toda unha serie de iniciativas foráneas coas que se identifica e considera exemplares e que de aquí só rescate Xcèntric. É dicir, ao propor unha particular traxectoria de afinidades (en termos de liñas de programación ou de autores a vindicar, reivindicar ou descubrir), do que creo que se está falando é da atomización do canon cinematográfico que xa non pode existir como tal (único, universal e atemporal). Os programas circulan e, a pesar de que as persoas non circulan tanto, as películas si que o fan e chegan ata os nosos computadores.

Xa que logo, creo que aquí cada revista traza a súa particular traxectoria claramente subxectiva por todo este terreo máis ou menos informe sinalando o que se considera que merece a pena, por que, etc… Así, se pensamos en que relación podemos ter cun hipotético lector ou lectora, creo que estamos funcionando un pouco como “programadores” e/ou orientadores… e tamén á súa vez sendo críticos cos programadores. Efectivamente os festivais son agora a nova carteleira, os que marcan a nosa axenda, pero máis aló de velo como algo negativo séguenme parecendo un punto de encontro fundamental (obviamente non todos) coas películas, ideas, directores e críticos.

FERNANDO GANZO: Se precisamente me con iniciativas foráneas é porque coas de aquí non hai quen se identifique, salvo certas excepcións. Vinme obrigado a ir buscar fóra. E si, os festivais poden servir, e como mostra están os dez últimos anos de Doc´s Kingdom (sinxelamente envexables). Tamén podería pór cousas de aquí, certo é (Muguiro, por pór un exemplo reconocible). As cinematecas tamén serven e como exemplo puxen Lisboa e Bolonia. E non salvo a Xcéntric, tamén me parece que deberían ir moito máis por diante, pero polo menos “fan o seu traballo” e esa noción non a vexo en moitos sitios. Se as salas de cine fixesen o seu traballo, se a crítica fixese o seu traballo, a situación sería totalmente distinta. É un mal estendido a todos os niveis: contentámonos con encher o expediente sen cumprir realmente as nosas misións. É como en fútbol, cando se di que un equipo limítase a deixar pasar o tempo, aguantando, esperando o final. Se facemos unha película, estamos tan contentos de facela que, simplemente, deixámonos levar. Se facemos un festival, contentámonos con cumprir con catro seccións. Se facemos unha revista, contentámonos con ter textos que enchan os contidos. É desa preguiza da que propoño fuxir, e se teño que usar modelos externos, repito, é porque aquí non os vexo.

ÓSCAR BROX: Seguindo coa idea da casa do cine e o punto de encontro gustaríame pór a miña cidade, Valencia, como exemplo. Aquí as cousas non funcionan ben. A Filmoteca funciona como remolque de ciclos herdados doutras filmotecas ou festivais e os museos non buscan un diálogo fluído co cinematográfico. Ademais, non existe (para ben ou para mal) unha liña ou política cinematográfica. Se a iso sumamos un festival que perdeu o norte (A Mostra) e outro que resiste en metade da indiferenza política (Cinema Jove), o sentimento é máis de orfandade que doutra cousa. É necesario construír un punto de encontro, un obxectivo que debería exporse toda iniciativa cultural.

FERNANDO GANZO: Unha das cuestións que máis me inquietan das que nos preguntan dende A Cuarta Parede é a atomización que se está vivindo. Unha atomización que, en certo xeito, talvez impídanos “existir” realmente. Se xa é un pouco grave a endogamia no noso estraño círculo, a multiplicidade de revistas provoca que, na miña opinión, leámonos “menos” aínda, que os nosos pensamentos circulen menos entre nós, pois o feito de coordinar e editar unha revista supón tal cantidade de tempo e dedicación que rouba incriblemente tempo para ler o que fan os demais ou para discutir con eles.

O meu medo é que acabemos como en Francia, onde a extrema atomización é causa (ou froito, ou síntoma) dunha completa desarticulación de calquera tipo de pensamento crítico. Non sei se esta gran atomización no noso caso é positiva (é o que adoito crer) ou se non fará senón repercutir na endogamia, con cada un refuxiado no seu recuncho fuxindo do que fai o outro.

Penso por exemplo no caso de Cahiers du Cinéma, na época na que xurdiron os macmahonianos e naceu a revista Présences du cinéma. Eric Rohmer decidiu darlles cabida e abrir un debate, a pesar de certas diverxencias importantes, nos Cahiers. Foi entón cando, entre todos eles, estableceuse un verdadeiro traballo de escritura e reescritura, de pensamento, que deu moitísimo peso á revista fronte á linealidade editorial de Positif.

GERARD CASAU: Penso que unha das cuestións fundamentais que sobrevoan este diálogo é sobre que películas terminamos falando. Aproveito que mencionas Cahiers du Cinéma para pór un exemplo da súa edición en castelán. Sen entrar en consideracións sobre a revista en si, creo que a súa aparición propiciou que certo tipo de cine lograse unha maior difusión (se non nas pantallas, polo menos si nos quioscos) e isto animou ás publicacións online a reformularse os seus contidos (ou polo menos no caso daquelas que miran máis aló da carteleira). Así, debiamos seguir igual que antes, tirando dun cine invisible que se cadra xa non o é tanto, citando, por exemplo, a Pedro Costa ou a Apichatpong Weerasethakul e quedando como señores ante as visitas? Ou quizais era momento de mover ficha cara a unha dirección ou outra? O que me preocupa é o feito de que ao final podamos terminar dicindo todos máis ou menos o mesmo sobre máis ou menos as mesmas películas.

FER GANZO: Respecto á posibilidade de que esta atomización leve o risco de “escribir todos sobre todo”, coincidirei sempre nese afán de ir máis aló. De feito a revista cuxa inquietude vaia por detrás da dos seus lectores está morta. Pero… non deberiamos preguntarnos se mover ficha ou non tendo como principal referente o interese das películas, esquecéndonos de se existe xa Cahiers du Cinéma España ou non? Ademais, satisfán os seus textos as cuestións levantadas polas películas realmente?

GERARD CASAU: Exacto, debería matizar ese punto. Non se trata de cambiar películas e autores coma se fosen cromos, senón que iso nos estimule a interrogarnos sobre como abordar certos temas.

ELENA OROZ: A min non me parece mal a atomización e iso que ás veces si que tiven a sensación de que neste país hai máis revistas de cine que lectores… Máis que xulgalo como positivo ou negativo, paréceme inevitable e signo dos tempos que vivimos. Penso que en realidade non se trata exactamente de atomización, senón de fragmentación (tanto en lectores como en puntos de vista sobre as películas que aos poucos van saíndo). Creo que se hai que buscar unha metáfora quizais esta podería ser a da intersección de conxuntos. En fin, que coincidimos nalgunhas partes e nos separamos noutras.

ÓSCAR BROX: Eu creo que non hai motivos para preocuparse respecto da endogamia, a atomización ou a fragmentación. Eu creo que, no fondo, é unha cuestión que podería englobarse, para mal, nesa urxencia por dicir tanto a primeira como a última palabra respecto dun tema. O problema existiría se o xurdimento destas revistas crease unha ilusión de competitividade na que non houbese elementos que as diferenciase. Isto produciría unha sorte de darwinismo cultural que varrería o conxuntural do resto de revistas. O importante é que as revistas manteñan suficientes trazos propios como para coexistir sen pisarse unhas a outras, fomentando a súa lectura e non a desidia, a comunidade e non a exclusión.

GERARD CASAU: En efecto, as revistas ao final fanas os propios redactores e colaboradores, quen reflicten non só distintos tipos de cine, senón tamén distintos tipos de cinefilia. Debemos tomar conciencia de que o cine non comeza e remata onde a un lle interesa, que é un risco que observo en ocasións, cando alguén leva a análise dunha obra ao terreo no que sente máis cómodo, ignorando o que propón a película en si.

FER GANZO: Neste punto, case me entran gañas de citar a Peter Handke, cando dicía: “o cine constituía noutro tempo un todo, e era visto como tal, do drama psicolóxico ata o western, do policiaco francés á comedia e ao vello filme de terror inglés. E hoxe atopamos, no canto de espectadores, cada vez máis e máis ‘sectadores’: ‘¡Fóra Hollywood!’, ‘¡Nada de películas europeas!’ ‘¡Godard, o único!’, ‘¡Greenaway si, Wenders non!’ (ou ao revés), ‘¡Bresson e Straub, os últimos!’, ‘¡Rohmer e Rivette, os únicos incorruptibles!’, ‘¡Kubelka, o único vangardista verdadeiro!'”

GERARD CASAU: En relación a esa disolución dun modelo de cine Único, é interesante observar como a aceptación implícita de que é imposible sabelo todo influíu nun modelo de crítica (ou de escritura sobre cine) que xa non é tan categórica. Son textos que dubidan, que deixan a porta aberta a revisións ou matices e, o que é máis fermoso, permiten asistir á formación (ou transformación) dunha mirada.

A cuestión do ‘eu’ no texto sempre será problemática e, ao final, repercute nos temas que se elixen como suxeito, que adoitan terminar sendo afíns a el, converténdoo en (involuntario?) prescriptor. Persoalmente, boto de menos máis textos que poñan en cuestión autores, películas ou tendencias diversas. Que reflexionen, en definitiva, sobre o problema de plantarse ante algo que non nos convence indo máis aló do ‘non me gusta’. Creo que, ben traballados, poden ser moi enriquecedores tanto para o lector como para o redactor. Por certo, como credes que afectou a todo isto o xurdimento de diversas escolas e centros adicados á crítica de cine?

ÓSCAR BROX: Atopo curioso (e respectable, ollo) que existan esta clase de centros, porque sempre os tiven como algo exótico, marxinal, sen a suficiente forza de sedución como para funcionar comercialmente, é dicir, ofrecendo beneficios a quen os organizan. Basicamente, pregúntome se hai tanta xente que, independentemente do uso que lle deamos ao concepto, queira ser crítico. E, paralelamente, se fai falla ter un diploma para ser crítico. De tódolos xeitos, a priori paréceme interesante que existan centros desas características xa que todo o que contribúa a dignificar a escritura de cine ten o meu apoio.

FER GANZO: Na miña opinión, o cine apréndese (de verdade) na auto-escola. Este é o camiño que se abre e que podo ver con certo optimismo en España, en relación precisamente á atomización da que falabamos. A saber: a unha crítica inexistente, a unha ausencia de traballo institucional, de festivais ou filmotecas e a unha inadecuada concepción do papel da Universidade en todo isto (loxicamente, en todas as miñas aseveracións hai excepcións), respondeu unha cinefilia escindida, descentrada, afastada das grandes capitais. Persoas que se achegan ao cine cunha vontade de crear pensamento, que aceptan ver as cousas cun mínimo de sensibilidade e que teñen unha fortísima estima material polo cine. Teñen un apetito salvaxe por ver moverse as imaxes, por saír transformados das películas ou con ganas de facer películas. E a maioría deles non se coñecen.

Para ler a primeira parte deste debate, fai click aquí.

__________

ÓSCAR BROX nace en Valencia en 1983. Tras licenciarse en filosofía dedícase a perseverar na escritura. Ademais de ser co-editor da revista Détour participa en revistas dixitais como Miradas de Cine ou Shangri-La, e colabora cos libretos críticos de Avalon.

GERARD CASAU nace en Barcelona en 1985. Licenciado en Comunicación Audiovisual pola Universitat Pompeu Fabra, actualmente está a cursar o Máster en Estudos de Cinema e Audiovisual Contemporáneos na mesma universidade. Busca profundar nas posibles relacións entre cinema e música, as súas dúas paixóns. Forma parte do consello de redacción da revista en liña Contrapicado e colabora regularmente en Rockdelux, tanto na edición papel como con pezas para a súa web. A súa firma tamén apareceu en publicacións como Blogs&Docs, Dirixido por…, Miradas de Cine, Time Out Barcelona ou Transit.

FERNANDO GANZO nace en Santander en 1982 e reside en París desde 2008. É codirector da revista Lumière e colaborou igualmente con outras publicacións, como Trafic e Vertigo. Investigador da universidade do País Vasco, é tamén autor de varias curtametraxes (a último delas,Je l’entends encore, unha adaptación libre de Jean Cayrol), e dunha longametraxe (Les vieilles chansons).

ELENA OROZ nace en Soria en 1978. Estuda Comunicación Audiovisual coa intención de converterse en xornalista radiofónica ata que en cuarto de carreira descubre que a realidade vese mellor enmarcada nun monitor. Isto levouna a cursar o Master en Documental Creativo da UAB (onde quedou fascinada por Bill Nichols e as súas modalidades de representación) e, desde entón, o seu traballo permaneceu vinculado ao documental: como produtora, guionista, docente e crítica. Co-fundadora e co-directora da revista en liña Blogs&Docs, tamén colaborou coas publicacións Secuencias. Revista de Historia do Cinema, Cahiers du Cinema. España, o suplemento Cultura/s da Vanguardia, e nos libros Cine directo. Reflexiones entorno a un concepto (Madrid: T&B, 2008), Realidad y creación en el cine de no-ficción(Madrid: Cátedra, 2010) e .doc (San Sebastián, 2010). É co-editora dos volumes La risa oblicua. Tangentes, paralelismos e intersecciones entre documental y humor(Madrid: Ocho y medio, 2009) e Lo personal es político. Documental y feminismo(Pamplona: Gobierno de navara, 2011).

Comments are closed.