CLOUDS OF SILS MARIA, de Olivier Assayas

Xa que no mundo real nunca sucedeu, imaxinemos que nun universo paralelo houbo un produtor/mecenas que reuniu no mesmo cuarto a dous cineastas moi distintos e lles propuxo rodar un filme a partir dunha mesma idea que cada un debería levar ao seu terreo: unha estrela cinematográfica decide afrontar a súa crise de mediana idade implicándose nun proxecto teatral que lle afectará persoalmente e fará que cuestione o seu talento, traxectoria e lugar no mundo. Esta brevísima sinopse, deliberadamente opaca, podería referirse tanto a Clouds of Sils Maria (Olivier Assayas, 2014) como a ese Birdman (Alejandro González Iñárritu, 2014) ao que tan ben lle foi nos últimos Oscars. Ao non ter existido esa hipotética orixe común, que foi logo o que aconteceu? Achegouse o mexicano á lírica transcendencia do francés ou foi o galo o que se subiu ao carro do efectismo?

En realidade ningún dos dous se moveu tanto da súa zona de seguridade. Como bo prestidixitador, Iñárritu simplemente mudou de truco antes de que nos decatásemos da trampa: tras facerse un nome pola súa montaxe sincopada, aquí en troques optou por rodar un falso plano secuencia de case dúas horas. Un primeiro visionado aínda o aguanta, antes de que nos deamos conta de que tras ese travelling resultón só hai fume e botemos especialmente en falta a chicha que aportaba Arriaga á dupla. Assayas, pola súa banda, tampouco se vendeu (tanto) ao capital: si, rodou en inglés (non é a primeira vez) e fichou á ex estrela da saga Twilight (2008-12) nun sorprendente gambito de casting, pero esta fita segue a ser un dos seus íntimos retratos xeracionais no ronsel de L’Heure d’été (2008) ou Fin août, début septembre (1998).

Como ser Juliette Binoche

A aparente accesibilidade da súa estrutura lineal agocha un dos filmes máis meta do francés, no que Juliette Binoche interpreta un personaxe cuspidiño á imaxe pública que temos de Juliette Binoche: unha gran diva europea, inmensa e intensa, das que xa non hai nesta época de celebridades prefabricadas. Un proxecto así, que roza constantemente a sátira mockumental, só se sustenta cunha complicidade total entre musa e realizador, e Binoche non se arreda ao permitir que o intenso escrutinio entre realidade e ficción beneficie o subtexto (“será Juliette tan (…) coma Maria Enders?” é a cuestión que queda sempre no maxín do espectador). Pero hai aínda outro nivel máis de referencialidade subvertindo o anterior: o personaxe de estrela emerxente de Hollywood á procura da relevancia, inspirado en Kristen Stewart… non está interpretado por Kristen Stewart (senón por unha abraiante Chlöe Moretz), quen en troques aparece coma a asistente e principal sparring dialéctica de Enders. O reto de darlle a réplica á Binoche saldouse cun César á Mellor Actriz Secundaria, e hai que conceder que a rapaza nunca estivo tan ben dirixida como aquí.

A escolla da vila de Sils Maria e dos Alpes suízos como escenario central da acción terá algo que ver cos procelosos camiños das coproducións internacionais (eses mesmos roteiros que converten a Chanel en socio inversor da fita), pero Assayas aproveita moi ben esta ambientación. A desbordante forza telúrica dos montes e espenucas amplifican a calamidade interior que atravesa a protagonista, deixando un impresionante fenómeno meteorolóxico (a bretemosa serpe de Maloja) coma metáfora aberta de beleza efémera que lle corresponde a cada un descifrar.

Para este drama feminino en torno á identidade e o paso do tempo, Assayas non oculta os seus referentes, tan explícitos que custa ler críticas nas que non se reciten como a lista dos reis godos. A relación de Maria e Valentine bebe da de Elisabet e Alma en Persona (Ingmar Bergman, 1966), e mesmo nótase certa homenaxe ao mito do cineasta sueco no personaxe do dramaturgo Melchior. O duelo/relevo xeracional entre Enders e Ellis lembra ao clásico All About Eve (Joseph Mankiewicz, 1950), aínda que nunca chega a explicitarse de todo. E Maloja Snake, a peza teatral que serve de macguffin e que vemos tanxencialmente entre ensaios e na estrea, ten toda a pinta de ser unha versión indisimulada de Die bitteren Tränen der Petra von Kant (Rainer W. Fassbinder, 1972), con Karin e Petra substituídas por Sigrid e Helena… substituídas por Valentine e Maria? A única vaca sagrada á que Assayas non chega a render tributo neste pastiche de feminismos é Almodóvar, pero en cambio gañamos un momento Antonioni para precipitar o clímax. Porén, dá certa mágoa que o resultado pareza non superar esa recompilación de referentes, e sexa eficiente pero tamén imperfecto, carente dunha atractiva personalidade propia que ata agora posuía cada película deste director. Clouds of Sils Maria contén numerosos momentos sublimes, pero o conxunto nunca brilla tanto como nalgúns instantes particulares (o punto máis baixo debe de ser ese epílogo londiniense que carece da sutileza da metraxe anterior). Con todo, unha obra menor de Assayas é aínda unha obra enorme.