CURTOCIRCUÍTO 2014: SER E VOLTAR

Botas de choiva, abrigos e paraugas. O Teatro Principal cheo de vida. Saúdos e intercambios rápidos de opinións nas rúas. Ruído e conversacións cruzadas na Tita ou no Rhin. Isto é Curtocircuíto. Un festival internacional de curtametraxes con contidos alternativos que fai que se respire cinema na cidade.

Entre o seis e o once de outubro tivo lugar en Santiago de Compostela a undécima edición deste festival que se converteu nunha cita ineludible para os cinéfilos e cineastas galegos e doutras nacionalidades. Os que seguimos a súa evolución puidemos ser testemuñas o ano pasado dun cambio na dirección cando Pela do Álamo tomaba o relevo a Tim Redford, quen ademais este ano regresou como xurado á que foi a súa casa. Con todo, foi nesta edición cando o novo director e o seu equipo traballaron nunha liña editorial diferente, apostando por uns contidos de corte vangardista onde prima a creatividade e as pezas máis arriscadas, tanto desde un punto de vista formal como narrativo. Curtocircuíto afástase nesta edición máis que nunca do espectador conservador para ofrecer un cinema de autor, cunha mirada persoal, independente e experimental, en termos xerais, aínda que isto supoña non poder satisfacer a todos os públicos.

Durante os seis días intensivos que abarca a programación, esta liña renovada queda patente nas diferentes seccións e actividades. Charlas, obradoiros, proxeccións… Curtocircuíto mantén unha coherencia coa imaxe e a mensaxe que emite en todos os seus ámbitos. O interese por dar visibilidade a novos cineastas cun discurso alternativo, a preocupación por entender os actuais modelos de produción independentes, ou dar cabida a obras de carácter experimental, son algunhas das ideas constantes que se repiten nas propostas que nos ofrecen e que podemos distinguir con facilidade nas tres seccións competitivas que funcionan como alicerces básicos da programación: Radar, Explora e Planeta GZ.

'La lampe au beurre de yak', un dos filmes máis destacables da sección Radar.

‘La lampe au beurre de yak’, un dos filmes máis destacables da sección Radar.

RADAR

En Radar, sección internacional, atopamos autores con características moi variadas que se desenvolven en animación, ficción ou documental, ou na fina liña que separa ambos os xéneros. Pouco teñen en común estas obras, pero todas enmárcanse dentro dun parámetro de calidade e factura similares que as levaron a ser premiadas en diferentes festivais de renome como sucede con La lampe au beurre de yak (Wei Hu, 2013), Tant qu´il nous reste des fusils à pompe (Caroline Poggi, Jonathan Vinel, 2014) ou Hole (Martin Edralin, 2014). Estas obras marcan as tendencias cinematográficas de actualidade.

Trinta e dúas películas conforman esta sección organizada en pases por xéneros. Algunhas delas non deixan indiferente a ninguén, son das que provocan o debate á saída do cinema como é o caso de Yect (Pavel G. Vesnakov, 2013), na que un xeneral retirado entra en conflito de valores ao descubrir que o seu neto é homosexual. A forza, o sentimento, a contención, o pulso e a garra na actuación de Mihail Mutafov imprime carácter a esta curtametraxe que levanta diferenzas de opinión tanto pola súa temática como, sobre todo, por un final abrupto que fai traballar ao espectador.

Outra das obras controvertidas é La part de l´ombre (Olivier Smolders, 2014) que trata sobre a figura do fotógrafo Oskar Benedek, a súa desaparición e o misterio xerado ao redor disto. Unha película escura e explícita, disposta a mostrar as sombras dun personaxe e as súas perturbacións e que deixou moitos detractores e defensores tras a súa proxección. Dun modo máis sutil isto sucede tamén con La lampe au beurre de yac, xa que o seu xogo entre a realidade e a ficción non convence a algúns e fascina a outros. Desde o meu punto de vista o retrato dos nómades tibetanos que realiza este autor é unha obra destacable polo seu potente contido e a súa sinxeleza estilística, combinación coa que consegue transmitir importantes matices a través dun discurso fluído e naturalista, cun criterio estético persoal e moi definido. Pero se hai que destacar unha película desta sección pola súa estética coidada e a súa beleza formal, non cabe dúbida de que esta é Zima (Cristina Picchi, 2013) e o seu retrato do norte de Rusia e Siberia.

A pesar da liña máis autoral e alternativa do festival, con contidos potentes e mesmo densos en certos casos, as películas con ton de comedia, máis amenas e amables, seguen sendo as que na sala reciben un maior feedback por parte do espectador. The Misfortune of Others (Mat Govoni, 2013), comedia negra de personaxes esperpénticos interconectados, ou Gambozinos (Joao Nicolau, 2013), sobre as vivencias dun neno nun campamento durante as súas vacacións, espertaron de maneira instintiva as risas e aplausos dos asistentes. E esa capacidade de facer sorrir e sentir, á fin e ao cabo, é a que levou a Forever Over (Erik Schmitt, 2014) a levar o premio do público. Isto podíase intuír tendo en conta o ton que manexa o director ao falar dunha parella que busca reinventarse e recuperar a maxia. Trátase dunha historia que ten ese sabor agridoce que todos sentimos ao final dunha relación esgotada. Erik Schmitt consegue a complicidade co público e así o demostra levándose por segundo ano consecutivo este premio no festival.

No caso do xurado oficial, o gañador resultou ser Traversées (Antoine Danis, 2013), no que unha pista de patinaxe serve como metáfora para falar da propia vida. Doutra banda, o premio do xurado novo levouno Washingtonia (Konstantina Kotzamani, 2014), unha proposta de look preciosista e ritmo pausado, narrada en francés por un home africano que o sabe todo sobre palmeiras. A elección do xurado novo sorprende tendo en conta que se trata dunha desas películas que despois do atracón de curtas de toda a semana tende a quedar un pouco esquecida, eclipsada por outras propostas non necesariamente mellores, pero si máis sorprendentes.

Alberte Pagán, na presentación de Superficies - Sonho bolivariano (balor)'. FOTO: DAVID TOMBILLA-

Alberte Pagán, na presentación de Superficies – Sonho bolivariano (balor)’. FOTO: DAVID TOMBILLA-

EXPLORA

Sección experimental por excelencia, en Explora atopamos autores con intereses e estilos moi diferentes, pero cunha clara intención de procura de novas fórmulas narrativas.

É a sección máis dura de dixerir, sobre todo tendo en conta a súa localización horaria, ás 23:45 e despois dun longo día de proxeccións. Os que non conectamos tanto co cinema experimental puro conformámonos coa innovación que nos chega a través das obras incluídas en Radar, onde os autores seleccionados xa traballan tentando utilizar vías alternativas. O caso de Explora, en xeral, é un exceso conceptual: demasiado concepto e pouco desenvolvemento.

Algunhas pezas como Picture Particles (Thorsten Fleisch, 2014) e Uns geht es gut (Michaela Taschek, Britta Schoening, Sandra Wollner, 2013) basean o seu discurso en instantáneas, intervindo sobre o negativo de imaxes antigas recuperadas. Recursos utilizados xa noutras ocasións que achegan pouco á procura de novos estilos narrativos.

En obras como Superfícies: Sonho Bolivariano (Balor) (Alberte Pagán, 2014) é necesario un background para entender o concepto da obra mais alá dun fin estético. A información achegada polo director, presente na proxección, axúdanos a manexar a mensaxe dun modo diferente e máis completo. Pagán preséntanos instantáneas de Venezuela e Colombia filmadas sobre o reverso dun cadro cheo de moho. Esta non era a única obra que requiría dun subtexto ou explicación para gozala, do mesmo xeito que sucede con certas obras de arte contemporánea ou museísticas nas que parece que só o discurso creado ao seu ao redor dá sentido ao que estamos a ver.

O premio á mellor curtametraxe de Explora foi para Substanz (Sebastian Mez, 2014). Trátase dun xogo visual no que as imaxes devastadoras que deixou tras de si o tsunami de Xapón do ano 2011 vanse sobreimpresionando unhas sobre outras sen que podamos chegar a ler o plano por completo. O autor lévanos da man a diferentes lugares: os cascallos, as cidades próximas e os seus biorritmos. Pero volvemos estrelarnos contra unha peza de corte conceptual na que non sabemos se o autor quere facernos reflexionar sobre a traxedia do maremoto ou sobre a súa proposta visual.

Os premios galegos foron para Álvaro Gago e Xacio Baño. FOTO: TAMARA DE LA FUENTE.

Os premios galegos foron para Álvaro Gago e Xacio Baño. FOTO: TAMARA DE LA FUENTE.

PLANETA GZ

A sección máis viva e activa en canto a público se refire, seguramente pola presenza dos directores e a posibilidade de intercambio con eles tras o visionado das obras. Sexa por isto ou sexa polo simple feito de que se trata de autores galegos, os espectadores interésanse por esta sección e enchen a sala.

E é que moito se falou no último ano da efervescencia e a presenza do cinema galego, da súa personalidade e do momento no que se atopa, coa etiqueta do Novo Cinema Galego como bandeira. Un cinema de vangarda, independente e en contra dos patróns industriais. A curiosidade e o interese polo cinema galego queda patente en festivais como este, aínda que as obras programadas non se enmarquen necesariamente dentro do movemento do Novo Cinema Galego. Así, en Curtocircuíto, Planeta GZ contaba cunha selección de nove obras moi diferentes entre elas, sobre todo en canto a aspectos formais se refire, pero con certos parámetros comúns entre algunhas, como o punto de vista explícito do autor na propia narración.

Galicia foi durante moito tempo unha potencia en animación, sen ir máis lonxe o gañador do ano pasado foi Sangue de Unicornio de Alberto Vázquez, unha curtametraxe premiada en moitos festivais a nivel internacional. Con todo, nesta ocasión Jamón (Iria López, 2013) é a única peza deste xénero que atopamos nesta sección, un dato sintomático da situación actual da animación galega. Jamón é unha curtametraxe cun bo deseño, unha animación con ritmo e personaxes ben definidos, que provoca reaccións no público.

Unha das sorpresas foi sen dúbida Matanza (Marcos Nine, 2014). Esta curtametraxe documental que, como o seu propio nome indica, nos fala da matanza do porco, destaca pola súa sutileza e unha narración paralela con dobre lectura: achéganos ao acto en si da matanza e á cotidianeidade e normalidade con que as familias, desde os maiores aos máis pequenos, a asumen. Un agárrase á butaca pensando que o que verá vaille resultar duro ou desagradable e descobre un ambiente cargado de naturalidade no que non sente incómodo. El rito (2010) de Isaki Lacuesta aborda unha temática similar sen escatimar en sangue e vísceras, o contrario do que realiza Nine, aínda que en Matanza, nun sentido puramente formal, bótase en falta unha planificación máis concreta e pensada. No ámbito documental máis puro desenvólvese tamén Camping Wesertal (Hugo Amoedo, 2012), cunha estética e posta en escena moi correcta e uns personaxes curiosos e espontáneos que dan todo o valor á narración. Hai algo de Rosseta (1999) dos Irmáns Dardenne nesta película, quizais tampouco é estraño tendo en conta a alma belga que comparten.

De factura moi correcta pero con ton máis comercial é Hogar, hogar (Carlos Alonso Ojea, 2013). Esta curtametraxe de ciencia ficción presenta a unha parella con dramas persoais no medio dunha situación postapocalíptica. Personaxes un tanto estereotipados nunha historia previsible pero que funciona. Hogar, hogar é unha peza con ingredientes ben seleccionados pero que non encaixa xunto ao resto de títulos, que manteñen un ton e ritmo máis vangardista. Con todo, aínda compartindo certo ton futurista e distópico, é moi distinto o caso de Everest (Rafa de los Arcos, 2014), que utiliza unha narración intimista, xogando entre a realidade e a ficción. De los Arcos aproveita unha viaxe a Chile para gravar unha serie de mensaxes e ideas que encaixan como pezas dun quebracabezas na montaxe. Parece que a fin do mundo se achega, como metáfora da situación persoal pola que pasa o personaxe, á súa vez o autor. Un mundo particular creado a través de imaxes cotiás ás que o autor aplica un significado distinto.

Diario de baleeira (José Ignacio Canosa, 2014) fala en primeira persoa dos recordos de infancia. O propio autor explica que a montaxe da película se fixo con material preexistente e isto fai que a narración resulte por momentos algo basta. O concepto é interesante e aínda que tecnicamente é unha obra que non cumpre as expectativas, deixa entrever que se trata dun autor a seguir.

Exemplo desta narrativa directa e sen aditivos é Pettring (Eloy Domínguez, 2013). Neste diario sobre os seus primeiros meses en Suecia, Eloy reflexiona sobre a reconstrución que supón a emigración, tanto a efectos prácticos como internos, e faino desde o cotián. Unha obra valente que non tería sentido desde outro punto de vista. Algo moi similar sucede con Ser e voltar (Xacio Baño, 2014), onde o seu autor se mostra a si mesmo e a súa contorna familiar para reflexionar sobre o cinema, a nosa propia identidade ou a relación que mantemos coas nosas raíces. Ao final non é máis que ese “quen somos e de onde vimos” que nunca deixou de preocupar aos creadores pero contado desde un punto de vista persoal, porque do mesmo xeito que as anteriores obras de Xacio Baño, esta é unha película cunha mirada diferente e tecnicamente impecable. Non é estraño que a sensibilidade de Ser e voltar, capaz de pór de acordo a xeracións distintas e públicos de todo tipo, resultase gañadora da sección Planeta GZ e do premio ao mellor guión de AGAG (Asociación galega de guionistas).

A outra obra galega premiada foi Curricán (Álvaro Gago, España 2014), que levou a mellor dirección por parte de CREA (Asociación de directores e realizadores de Galicia). Unha obra menos arriscada, cunha narrativa máis clásica e unha atmosfera tradicional. Un retrato dun pobo pesqueiro galego, Vilanova de Arousa, a través dos ollos dun neno. Unha película tenra e correcta en todos os aspectos.

Tras as proxeccións, o público puido charlar con algúns dos directores: Marcos Nine, Álvaro Gago, José Ignacio Canosa, Eloy Domínguez, Rafa de los Arcos e Xacio Baño. As coincidencias nos seus discursos pasaban por uns modelos de produción independentes e con poucos recursos, uso de cámaras DSLR ou mesmo móbiles, equipos moi reducidos e a necesidade de falar do propio, na maior parte dos casos, desde a emigración. Trátase de películas sinceras e introspectivas.

Debate sobre produción. De esquerda a dereita: Felipe Lage, Neus Ballús, Luis Miñarro, Beli Martínez. FOTO: TAMARA DE LA FUENTE.

Debate sobre produción. De esquerda a dereita: Felipe Lage, Neus Ballús, Luis Miñarro, Beli Martínez. FOTO: TAMARA DE LA FUENTE.

ACTIVIDADES PARALELAS

Como sucede con calquera festival de cinema desta magnitude, a súa oferta é inabarcable, pero a recomendación, no caso de Curtocircuíto, é prestar especial atención ás súas actividades paralelas, entre elas, a mesa redonda “Cinema de autor: modelos de produción”, o coloquio “Novos camiños para a crítica de cinema: o ensaio audiovisual” e os encontros con CREA (Asociación de directores e realizadores de Galicia).

Na mesa redonda sobre cinema de autor produciuse un intercambio de opinións e modelos de traballo entre Luís Miñarro (Eddie Saeta), Felipe Lage (Zeitun Films) e Neus Ballús (directora de La plaga), os dous últimos membros ademais do xurado oficial da sección Radar desta edición. Sen dúbida a conversación foi fluída e o público mostrou o seu interese preguntando e participando, pero é difícil sacar unha conclusión sobre cales son os modelos de produción actuais, máis aló das vías básicas de financiamento coñecidas: axudas públicas, televisións privadas, circuítos de festivais, crowdfunding, etc.; foron algúns dos sistemas que xurdiron ao longo das intervencións. E é que tal e como Luís Miñarro explicaba, “facer cinema de autor é meterse nunha carreira de obstáculos de principio a fin… Este cinema é como empezar de cero cada vez, aínda que fixeses mil películas.” Porque a única conclusión é que non hai un modelo de produción estándar que funcione igual en dúas películas distintas, e aínda que os mestres en realizar cinema de autor nos queiran achegar novas fórmulas, como tal, non existen.

No caso do coloquio sobre os novos camiños para a crítica de cinema, a charla que se produciu entre Adrian Martin (crítico australiano) e Cristina Álvarez (coeditora da revista Transit) virou en torno ao uso de material audiovisual, de creación ou ripeado, como recurso para un novo modelo de crítica na rede: o ensaio audiovisual. Aínda que barallaron conceptos interesantes e aplicables, esta actividade resultou máis teórica e menos interactiva.

Os encontros con CREA son un punto de intercambio de opinións entre directores, realizadores e outros axentes do mundo do cinema. En cada sesión se debate sobre un tema tratando de sacar as conclusións oportunas, tentando crear un ambiente de reflexión. Aínda que na edición anterior do festival estes encontros foron todo un éxito de asistencia, nesta ocasión non foi así. Fomos poucos os que nos xuntamos desta volta e quizais isto teña relación con certas cuestións organizativas como o horario ou o lugar de reunión. En todo caso, sempre resulta interesante este tipo de iniciativas. O nacemento do “Observatorio do Audiovisual de Galicia” foi o tema central das conversacións e debates, unha iniciativa dos profesionais do sector en resposta a cuestións relacionadas coa Lei do Audiovisual de Galicia, a opacidade da TVG ou a falta de sinerxías co ensino, que levan a unha situación de precariedade ao cinema e o audiovisual en Galicia.

Tamén no contexto de Curtocircuíto presentouse a Unión de Cineastas, asociación en defensa do cinema, apoiada por nomes como José Sancristán ou Jonás Trueba, que pretende exercer como interlocutor ante o ICAA, e Numax, unha nova sala multidisciplinar en Santiago de Compostela con cinema en versión orixinal, libraría e laboratorio de deseño, comunicación e produción audiovisual, coa intención de dinamizar a vida cultural da cidade. A inclusión deste tipo de iniciativas na programación do festival non é máis que a proba do compromiso que o mesmo mantén co sector.

Comments are closed.