Curtocircuíto 2022: Planeta GZ
Proxecto X (Sol Mussa, 2022)
Santiago de Compostela volveu celebrar, como cada outono, a súa cita anual co cinema independente e de vangarda. O Festival Curtocircuíto regresou aos teatros da capital con numerosas actividades relacionadas co audiovisual que non só se limita ao formato monocanal proxectable, senón que inclúe na súa programación mostras performativas como a danza ou o live-cinema, un variado cartel de artistas musicais e DJ sets, ademais de encontros, mesas redondas e actividades lectivas.
Planeta GZ é o espazo que Curtocircuíto dedica a producións galegas ou de autoras galegas. É unha parcela do festival cargada de certo peso emocional para os seguidores do audiovisual galego, xa que reúne nomes consagrados e novas promesas, establecendo un diálogo interxeracional, enfrontando, ou facendo coexistir, inquietudes e curiosidades de diferentes voces. Con todo, hai algo neste tipo de programacións de temática galega que, témome, pode resultar un tanto contraproducente para as obras que exhiben. Por suposto, é de valorar e agradecer a existencia destes espazos que en moitas ocasións serven de impulso para moitos artistas á hora de crecer nas súas traxectorias en relación coa institución. Pero ocorre algo nestas seccións e ten que ver estreitamente coa súa liña curatorial, que ao centrarse única e estritamente no factor sanguíneo, de pertenza, produce unha sensación estraña ao ver as súas seleccións.
O máis interesante dunha exhibición colectiva é o diálogo que se xera entre as súas obras, a formulación de preguntas para as que cada unha das pezas acha unha resposta máis ou menos parecida, ou totalmente distante. Con todo isto, Curtocircuíto é sincero e consciente do porqué das súas eleccións: mostrar de maneira híbrida que se fai en Galicia, sen importar xéneros nin temáticas. Aínda así, quizais deberían empezar a abordarse este tipo de retrospectivas doutra maneira, porque hai unha sensación de cadáver exquisito ao ver os curtos de Planeta GZ, un revolto de ficcións e vídeo-creacións que nos levan dun lado a outro todo o tempo, da frialdade paisaxística á calor emocional, do glitch e do flickeo a un drama familiar. Hai en todo isto unha sensación de antinomía que por momentos desloce as pezas na súa exhibición simultánea ao non haber modo de cohesionalas, aínda que acerta na intención de reunir a diferentes voces e dar constancia dun contexto audiovisual plural e vivo. A continuación, falaremos un pouco de cada unha das obras que conformaron este ano Planeta GZ.
Tatutado nos ollos levamos o pouso (Diana Toucedo, 2022)
Tralo seu paso por Visions du Reel, D’A Barcelona e Play-Doc, Diana Toucedo volve a Curtocircuíto para presentar a súa última peza documental, Tatuado nos ollos levamos ou pouso, un retrato en 16 mm das mariscadoras galegas. Toucedo, nunha aguda clave poética, reúne e colectiviza varios rostros destas traballadoras e as súas testemuñas. Vidas á beira do mar, unidas polas súas rutinas e diferenciadas nas súas cotiandades. Existe certa experimentación formal na súa intervención da película. Primeiro con animacións, mostrando que sucede baixo a auga, o flotar da escuma, o tránsito das algas desprovistas do seu chan. Máis adiante intervén tamén con texto, acoutando e empoderando certas palabras pronunciadas polas mariscadoras.
Jaione Camborda presenta en Planeta GZ Videogramas #4, resultado dunha iniciativa de NUMAX (Videogramas. A propósito de Compostela) con motivo do Xacobeo 21 da Xunta de Galicia, composta por unha serie de pezas audiovisuais de curta duración na que diferentes cineastas galegos realizan un retrato libre de Santiago de Compostela. Camborda recorre á película analóxica para retratar a un dos animais máis emblemático da zona: o boi. Interesante no sentido de que se centra en filmar o que ocorre ao redor dos seus cornos, cada plano vese roto por esta presenza puntiaguda e ambigua.
Amarillo Atlántico (Carla Andrade, 2022)
Tras recibir o premio da Sección Galicia en Play-Doc coa súa película Ningún río me protexe de min, Carla Andrade presentou en Curtocircuíto Amarillo Atlántico, unha peza documental que naceu instalada nun dos contedores nómades de Percorrer o tempo. Andrade distánciase da primeira obra mencionada, centrada nunha procura interna en torno á orixe e á memoria familiar, volvendo a un cinema máis puramente paisaxístico e formal. Amarillo atlántico, que obtén o seu título dunha variedade única de granito da Serra da Groba, retrata este accidente xeográfico na paisaxe a través do Super8, o vídeoHD e a fotografía en 16 e 35 mm. Latexa, como en toda a obra de Andrade, unha fascinación pola natureza e a súa indomabilidade. A película analóxica revélase na súa forma e crea pequenas paisaxes animadas compostas por pequenas manchas e defectos.
Nerea Barros estréase como directora nunha peza etnográfica que transita entre o documental e a ficción. En Memory, gañadora do Premio Galiza e do Premio Xurado Crea, Barros mergúllase na historia dunha familia habitante do Mar de Aral, entre Casaquistán e Uzbekistán. O que nun principio parece un estudo sociolóxico sobre a cotiandade desta familia nun intento de comprensión da sociedade á que pertencen, vólvese unha viaxe onírica na que un pescador e a súa neta buscan o que nun día foi un mar entre os vestixios que deixou. Aínda que un non pode evitar preguntarse que fai Nerea Barros en Casaquistán, a peza resulta dunha beleza arrebatadora.
Eloy Domínguez Serén presenta unha das dúas únicas obras de ficción seleccionadas por Curtocircuíto nesta sección. Rompente, protagonizada por Sergio Baleirón e Soraya Luaces, introduce a unha nova familia desestruturada da costa galega. Pais adolescentes, el ausente polo traballo, ela sometida á totalidade do coidado do bebé, dan voz á situación de precariedade vivida por moitos mozos hoxe en día que imposibilita a formación de familias sas e ben sostidas.
Como nesas cartas que un escribe para si mesmo, case de xeito terapéutico, e que ninguén nunca máis le, a protagonista de Así vendrá la noche, de Ángel Santos, faino mediante unha nota de voz. Unha mensaxe cariñosa a unha persoa que xa non está na súa vida, pero pola que se intúe que aínda garda sentimentos fortes. Ela desafógase e imaxina a vida del fronte ao micrófono, chegando a intuílo no seu estudo esculpindo, nunha recreación idealizada do home artista. De ritmo pausado e sen medo a unha reacción adormentada, Santos constrúe unha historia de amor imposible a través da sinxeleza e o naturalismo.
Una ventanita (Carlos Fernández López, 2022)
En Una ventanita, o pintor Carlos Fernández López realiza a súa primeira incursión no mundo audiovisual cunha peza incriblemente libre na súa forma e deriva. A curtametraxe nace dunha nota de audio gravada por accidente anos atrás, na que se rexistra unha conversación entre a súa avoa e a súa tía. Ámbalas mulleres, mergulladas nun debate dialéctico, discuten desde posturas xeralmente diferentes sobre preocupacións plenamente contemporáneas, discursos confrontados pero coincidentes nunha distancia xeracional. A imaxe créase a vontade desta conversación, pero o director escolle enxeñosamente os seus visualizadores. Estruturas dixitais, entre a abstracción e a descontextualización, levitan sobre escenarios reais, creando unha terceira dimensión na que o virtual e o físico coexisten. A pesar de que imaxe e son non estean unidos por unha profunda sintonía, hai unha deriva neste diálogo que resulta sempre sorprendente. Un paraíso dixital que acolle a estas dúas mulleres, recoñecidas ignorantes, deste novo mundo que habitan.
The Liquid Crystal Display System and the Subversive Pixels, de Álvaro Chior, que tivo a súa estrea en Galicia, podería encaixar no xénero do vídeo-ensaio, pero sería máis xusto recoñecelo como un manual de instrucións para o correcto boicot ao vídeo. Unha investigación en torno ao píxel e aos dispositivos de gravación e comprensión que trata de pescudar os ocos do mundo da imaxe dixital e que, sesudamente, enumera exemplos de imaxes inalcanzables polo vídeo, fallos de comprensión (o píxel “subversivo”, as raias, o confeti). Chior é amable co espectador ao transmitir a súa tese de maneira accesible, aínda que a descarga de información pode resultar un tanto abafadora.
The Liquid Crystal Display System and the Subversive Pixels (Alvaro Chior, 2022)
Sol Mussa, tras unha presenza practicamente anual nas últimas edicións do festival, estréase en Planeta GZ con outra das pezas xurdidas do Videogramas de NUMAX. Proxecto X é unha continuación lóxica ás últimas aventuras audiovisuais de Mussa, cada vez máis interesada naquilo que se oculta nas marxes tanto da sociedade como do propio medio cinematográfico. Hai unha gran beleza na sucidade das súas imaxes, onde explora unha desas profesións ás que ninguén aspira pero que cumpre un papel crucial na orde civil: a de recoller o lixo. Así, Mussa introdúcese no espazo laboral destes traballadores, pero non realiza un retrato documental ao uso: faino desde as marxes do xénero, con grandes evocacións ao mundo sci-fi e de serie B e, tamén, desde a outredade dun dispositivo fílmico pouco cotián, o seu propio teléfono Android, sen temer o feísmo nin o erro técnico. Unha película que se volve valiosa pola súa natureza: divertida e fresca, pero tamén crítica e consciente de si mesma.
Igualmente consciente de si mesma e, sobre todo, provocadora, resulta a proxección en sala de Elefante, de Alberte Pagán. A película máis curta posible, composta por un único fotograma que dura 16,7 milisegundos. Unha soa imaxe practicamente invisible, imposible de entender e dixerir á velocidade que transcorre. Unha imaxe que, cando te detés sobre ela, resulta ser confusa e violenta, non entendible fóra do seu contexto real. A peza de Pagán desprende certo aire de burla e subversión, evidente na súa intención de cuestionar o sistema de exhibición cinematográfico.
Elefante (Alberte Pagán, 2022)
