EL ÚLTIMO EXORCISMO, de Daniel Stamm

Lembro vivamente o momento no que un amigo de outrora confesoume, secretamente, que un dos seus soños era percorrer as rúas e que, de súpeto, a vida se convertse nun musical ao estilo de Grease. Non podía afirmarse que dera indicios de padecer tales fantasías ao dar acubillo nun CD portátil a grande parte da discografía de Metallica, así como por demostrar tan poucas dotes como interese na nobre arte de bailar. Tan sorprendente revelación non só abriu a miña mente con respecto á imaxe que do meu partenaire musical tiña, senón que á vez que me demostraba como de importante e influente é o cinema nas nosas vidas tamén engadía unha nova quimera ao meu horizonte: os segredos que escondemos son maiores que o tempo que resta aos demais para descubrilos.

Na miña época de instituto todas as mozas querían ser a nova Ally McBeal, mentres os mozos buscaban o imposible híbrido entre Guardiola e Kurt Cobain logo de asumir que seriamos incapaces de executar un ‘kamekameha’. Cada xeración tivo os seus referentes, desde arqueólogos a paleontólogos, de pilotos a superheroes, pero o común denominador foi a apropiación que dos soños consumara o pequeno ente catódico que reinaba no comedor de cada fogar. Todo cambiou o día que quixemos que a nosa vida fose unha película, porque non só reducimos ao mero argumento o salto cualitativo que esiximos á realidade, senón que pedimos que cada instante tivese significado, negando o aburrimento e esperando unha posta en escena acorde ao punto de vista dun secreto operador de cámara encargado de filmar a maior historia de todos os tempos: a nosa vida.

Se o cinema naceu da experiencia, era inevitable que, nas súas numerosas mutacións, acabase adoptando texturas dun realismo afastado das tendencias francesas e italianas de outrora (máis escenificación que transposición), buscando ser realmente a mentira que o cinema foi sempre. Nin tan só xa abonda o tan socorrido “baseado en feitos reais”, senón que que o twist conceptual dáse ao facer crer ao espectador que o baile de imaxes ao que ía asistir era unha plasmación directa das costuras da realidade, unha xanela e non un mero lenzo. E nese ir e vir do eco cinematográfico (ou da nosa representación do mundo) fomos do tríptico que dedicou Warhol ao tempo á concepción do 3D que Cassey Affleck demostrou ter en I´m Still Here, erosionando as fronteiras que separan a arte do espectador e convertendo en vacuos termos como representación cando se refiren ao cinema.

O Free Cinema deconstrúe o xénero

E nesa loita do espectador cos seus anhelos (todos somos directores frustrados) aparece The Last Exorcism, vestido de falso documental, de filme de terror, de clon barato de carteleira que cambia aos infectados barceloneses de REC por endemoniados ‘rednecks’. Aínda que todos sabemos que a mercadotecnia non só é capaz de levantar o ‘american dream’, senón mesmo de crear deuses e rabaños, pouca escapatoria tiña o filme de Daniel Stamm para ter un intruso percorrido polos procesos do mainstream, sendo a súa cinta un produto moito máis intelixente que a grande maioría de filmes cuxos títulos empezan por “dos produtores de…” e que non deixa de agochar (para o perturbado propietario destas liñas) unha seria reflexión sobre o papel alienante que concedemos ao celuloide. Somos a ficción que ve a realidade a 24 fps.

O reverendo Marcus (Patrick Fabian), en plena performance do seu falso exorcismo

O reverendo Cotton Marcus (eixo da película) pronto se revela como un fraude, como un servo de Deus que perdeu a fe e afronta o seu traballo parroquial como unha performance dedicada á saúde espiritual dos seus fregueses. Pero en The Last Exorcism non son as ‘scenes’ o que importa, senón que a lectura vén do choque entre o ‘behind the scenes’ que compoñen o filme coa realidade que perciben os habitantes do encadre; o eco do artificio como motor do drama. E aínda que os trucos de cartas do apostólico actor reducen o seu impacto ás paredes dunha igrexa, a presenza dunha suposta posesión (co consecuente exorcismo nominal) estende os tentáculos da ficción á mesma relixión, ao condicionamento existencial dado por axentes externos á experiencia. Así é como o reverendo exerce de director da ficción que ha curar a rapaza, mentres o punto de vista dos documentalistas retrata o ‘making off’ da representación: o Free Cinema deconstruíndo o xénero.

Claro exemplo é a escena do primeiro exorcismo, mostrando en tempo real os acontecementos (a ficción) con enxertos que mostran os hábiles trucos do mestre de cerimonias (a realidade) para orquestrar a maxia dun baleiro que non é inocuo, o triunfo da posta en escena sobre a vida. E con iso chégase a un punto de xiro onde o axuste de contas faise necesario, onde o meu amigo esixe a Kleiser o seu Grease personalizado, onde o espectador esixe responsabilidades ao cinema por tantos soños durmindo en cunetas da melancolía, reescribindo as fronteiras que separan, ambos os lados, do celuloide. E con iso The Last Exorcism encarrila o seu devir baixo os parámetros máis habituais do xénero, aos poucos, xogando as súas cartas para postergar o dobre mortal e alargando a rachadela das ficcións que poboan o tanxible. O falso documental sobre un falso reverendo relata unha (posible) falsa posesión nunha pirueta programada para destapar as miserias de todos os culpables de facernos temer praias, duchas e canellas, de dignificar a perdedores e de convencernos sobre a existencia de finais felices, así como para espir a inxenuidade.

Por iso o seu excesivo final (quixen dicir excelso?), a marcada ruptura intencional, xenérica e argumental preséntase como unha labazada difícil de dixerir ao espectador, unha sorte de revelación que flirtea coa tomadura de pelo á maneira do protagonista coa pobre (e disfuncional) familia sureña. Tan abrupta como necesaria, esa escena coroa o ‘tour de force’ de Stamm na súa deriva a través das suturas da realidade ficcionada, sen titubeos nin arestas, sen mestizaxes, senón co firme pulso de quen entende que a vida é algo máis que un triste proceso de pre-produción, que a vida é soño e…