“PÓDESE HABITAR NA IMAXE” ENTREVISTA CON MARÍA CAÑAS

Os pasados festivais de Sevilla e Mar del Plata adicáronlle unha retrospectiva completa á obra de María Cañas (Sevilla, 1972), unha das creadoras máis inquedas do panorama audiovisual actual. Os seus traballos sitúanse a medio camiño entre o videoarte e o cinema de metraxe atopada, a parodia e o documentário, ou mesmo entre a teoría e a práctica, xa que non hai ninguén mellor ca ela para reflexionar sobre as súas propias creacións, xa sexa en palabras ou en imaxes. Tras atopar a María en Sevilla e perdela en Mar del Plata, esta conversa desenvolveuse a través do medio que a ela máis lle gusta, internet, en sucesivos corta-e-pega con varias idas e voltas, que deixaron a entrevista feita un frankenstein. O resultado, con todo, é pura esgrima verbal, tan rotunda e escorregadiza como calquera das súas pezas, entre as que salientan Holy Thriller (2010), Fuera de Serie (2012) ou a recente Sé Villana. La Sevilla del Diablo (2013). Pinchai en calquera destas ligazóns, e deixádevos seducir pola beleza da besta…

1. O Murmurio e o Balbordo das Imaxes

De onde procede o teu interese por manipular imaxes?

Das miñas entrañas. É unha necesidade vital compulsiva que aviva o meu lume interior. Xa de nena esnaquizaba tódalas revistas da miña avoa para facer collages. Cando descobres que estás atrapada por algo bigger than life -ese xeito de ‘arrebatarte’ recreando ou contemplando unha fotografía ou un filme, até desaparecer neles- é difícil deixalo. Fascíname volver mesturar e reinventar toda a borralla audiovisual que nos desborda. Facer cinema soa na casa. Axitar, sospeitar as imaxes, para amosar que podemos converternos en seres máis libres e creativos. Síntome cirurxiá, violadora, alquimista das imaxes, caníbal punk… Considérome unha Dra. Frankenstein, porque coido que podes darlle nova vida ao material de arquivo atopado.

Mais daquela, ti andas á procura dese material… ou simplemente o atopas?

Todo, e á vez. Os meus compañeiros son o caos, o paradoxo, o mal de arquivo, as síndromes de Dióxenes e Ciberdióxenes, Saturno, Quixote, Peter Pan, Alicia no País das Marabillas… A cazaría non ten fin, e o botín está sobre todo nos imaxinarios bárbaros e desbordados de Internet.

Son unha ‘ciberionki’ vítima constante de hecatombes dixitais. Por prescrición facultativa teño que ciberdosificarme. A rede de redes devoroume, sempre quero chegar ao fin de Internet e iso é imposíbel. Traballo con imaxes poliédricas, desde unha insurxencia e resistencia persoais, cunha cinefagia militante, mais non proselitista nin panfletaria, que se introduce nos tópicos e xéneros para dinamitalos. Podes chamala ‘moscojonerismo’, ‘cibergarrulismo’, vampirismo iconográfico…

The Toro's Revenge (María Cañas, 2005)

E que caste de imaxes che atraen máis?

Sobre todo as bizarras, inquedantes, delirantes e monstruosas. As visións surrealistas reveladoras de pantasmas… As que apelan ao glocal, ao transnacional, ás iconotropías da era postpop, á conspiración, á contrainformación e a xuntar o que en teoría non se pode xuntar.

Fascínanme os filósofos das imaxes prestadas (Godard, Deutsch…), os narradores da natureza humana a través do collage, que conciben a historia coma un proceso arqueolóxico sempre aberto. O cinema sen fin de Val del Omar, e o cinema ready made. Tamén os imaxinarios do pánico (Caravaggio, Goya, o Bosco, Bacon, Buñuel, Browning, Lynch, Witkin…) que veneran ao monstro que se sae da norma. Eles glorifican a icona traumática coa intención redentora de recuperar modelos deformes para a sociedade como seres humanos dignos.

Vivimos tempos nos que sentimos o murmurio das imaxes canda ao seu frenético balbordo. E ante iso, como arquiveira adicta que son, gústame pensar que se pode habitar na imaxe, refuxiarse nela, aínda que canto máis visiono e maquino máis semella devorarme o silencio.

Onde gardas o teu arquivo? Sabes cantos centos de horas tes acumuladas?

HAHAHAHAHA! (risa de Vincent Price no videoclip Thriller de Micaelo Jackson).

Non. Nos meus armarios non hai roupa, só milleiros de cintas VHS, Mini DV, S8, DVDs… e uns 25 discos duros caóticos e explosivos. Centos de terabytes fascinantes e aterradores á vez… Perecerán comigo ou alguén os rescatará? Tanto ten!

Humildemente, emprego o arquivo infinito que todos temos ao noso alcance hoxe, para facer cinema sen cámaras. A miña paixón é crear imaxinarios-homenaxe a todo ou a todos aqueles vivos ou mortos, en persoa ou polas súas obras, que me fan dubidar, reflexionar, medrar e soñar.

2. A Poética da Reciclaxe

De tódolos conceptos que empregas para definir o teu traballo, o que máis nos gusta é o de scratch documental, mais explícanos, que é iso?

O scratch documental é un ‘videoenxendro’ de imaxes roubadas á televisión, forzadas en xustaposicións novas, cómicas e perturbadoras. É salvaxismo mediático co fin de interromper a corrente unidireccional da información. Oscila entre a deconstrucción e a reconstrución dos valores e o significado nunha cultura sobrecargada.

Outros xeitos de definir o meu traballo: vídeo remestura política, ‘videomaquia’ (a arte de lidar coa nosa borralla audiovisual), cinema porcino, risastencia, videoterrorismo, videodelirio, cinema do-it-yourself, cinema low cost, apropiacionismo, found footage, experimentación iconográfica, posthumor, obra derivada, intertextualidade, détournement, bricolaxe, mashup, ensaio-collage satírico, vídeo-trash-art, cinema feito sen cámaras, desmontaxe, cinefaxia apocalíptica militante…

Eu concibo o traballo coa imaxe como instrumento de poesía, como un xeito de posesión máxica. Tento provocar artisticamente, amosar con humor vitriólico unha visión esperpéntica do mundo. É máis, considero que a vídeo remestura política é esencial para atopar fórmulas de resistencia fronte ao espectáculo dos novos bufóns mediáticos.

E quen son, para ti, eses novos bufóns?

Os politiqueiros, pseudoxornalistas e analfabetos barallocos, lambecús e corruptos que ocupan os media, a xentalla mediática, a borralla tertuliana, a ditadura non horizontal nin na que prima a liberdade de expresión dos usuarios, de Facebook, Tuenti, Twitter e demais andrómenas enxendradas pola industria do entretemento dixital.

Fuera de Serie (María Cañas, 2012)

Como te ves a ti mesma: como unha cineasta ou como unha videoartista?

Eu síntome unha loba esteparia postmariana, marrana, e marciana. Non encaixo nin quero encaixar en ningures. Reivindico narrativas audiovisuais ceibes das concepcións bunkerizantes da historia e dos xéneros. Avanzar por terra de ninguén, entre o cinema experimental e o videoarte, o documentário e o ensaio, a vida e a morte… Considérome unha moscacojonera dixital, que emprega os recursos inesgotábeis da rede, á procura do cultivo do lume interior. Malia que case sempre, persoalmente, síntome como San Manuel Bueno Mártir, HAHAHAHAHA!

El Perfecto Cerdo (2005) é case un manifesto, un ensaio ou unha autopoética do cinema porcino. Como concibes a relación entre teoría e práctica na túa obra?

Para min todo é o mesmo. Teoría e práctica retroaliméntanse. El Perfecto Cerdo e www.animalario.tv son exercicios metadiscursivos excesivos sobre o ‘carácter porcino’ da información actual e a cultura do arquivo, unha declaración de principios: se do porco se pode aproveitar todo, da imaxe contemporánea para crear, sexa cal for a súa procedencia, tamén.

Así, o meu proceso de traballo comeza cunha obsesivo e exhaustivo labor apropiacionista de documentación, que raia no patolóxico, seguida de infinitas lecturas, reflexións, anotacións e o seu posterior arquivo. O proceso é como sobreescribir un palimpsesto infinito, coma unha droga dura, que che posúe durante o transo e desbórdate na procura do becho salvaxe-obra, pois as miñas etapas retroaliméntanse e volven comezar sucesivamente nun tormentoso bucle infinito. Non vexas o que me custa pechar un vídeo definitivamente! Se cadra, a miña inseguridade vital e a miña bulimia artística condúceme a homenaxear até o infinito a nosa paisaxe audiovisual.

Mais, por que reciclar até o infinito? Non sentes algunha vez o impulso de ir a algures e filmar o que hai aló?

Reciclo fundamentalmente por cuestións ecolóxicas e de austeridade, mais non lle fago noxos a nada. Exprésome principalmente co vídeo e inspírome na vida, porque como Henry Miller escribiu: “Hai que saír aí fora e apañar unha boa tormenta”. Entendo o audiovisual coma un espazo ilimitado onde experimentar, cuestionar e transgredir a linguaxe, o dispositivo, a distribución e os medios.

3. Obra e Milagres

Tódolos teus traballos xiran arredor de distintos aspectos da cultural popular española, xa sexan os touros (La Cosa Nuestra, 2006), a relixión (Holy Thriller) ou a mentalidade dunha cidade enteira (Sé Villana. La Sevilla del Diablo). Que outros temas che gustaría abordar?

Todos non, ademais deconstrúo e pervirto a televisión (Land of 1.000 TVs, 2005), os reality shows (Down with Reality, 2006), as series (Fuera de Serie, 2012), a pornografía, a historia da arte, o cinema e as relacións amorosas (Kiss the Murder, 2008, e Kiss the Fire, 2007), o falso glamour das megalópoles e o soño americano (Meet my Meat N.Y., 2007), o turismo do ‘give me two‘ e a hipocrisía sexual (Por un puñado de yuanes, 2008), ou a industria dos fanatismos e totalitarismos (Mi lucha, 2011, Dios se ríe en las alturas, 2011, Voy a decirle a Dios que te apuñale, 2011, El hombre del saco, 2011).

Algunhas das túas pezas, como Holy Thriller, funcionan perfectamente como videoclips. Gústache este formato?

Si, e propuxéronme realizar varios que rexeitei. Só fixen Los carteles (2003) para Sr. Chinarro e The Toro’s Revenge (2005) con The Little Rabbits.

Sé Villana. La Sevilla del Diablo (María Cañas, 2013)

Sé Villana. La Sevilla del Diablo (María Cañas, 2013)

Sé Villana. La Sevilla del Diablo (María Cañas, 2013)

Sé Villana. La Sevilla del Diablo semella un salto na túa traxectoria, porque se trata dunha mediometraxe que explora cuestións identitarias. Cales foron os teus referentes para abordar este tema?

Durante a creación de Sé Villana, entre milleiros de citas tiña fixada en mente unha frase de Ernesto Sábato: “o mundo non pode ren contra un home que canta na miseria“. Para a súa estrutura dialéctica tamén reflexionei con este pensamento de Orson Welles: “Todo en min é unha contradición, como para todo o mundo. Estamos feitos de opostos; vivimos entre dous polos. Hai un filisteo e un esteta en cada un de nós, e un asasino e un santo. Eses polos opostos non se poden reconciliar, senón simplemente recoñecer“. E con estas palabras de Cernuda: “O sur é un deserto que chora mentres canta“.

Tes previsto desenvolver novos proxectos sobre a identidade andaluza ou sevillana?

A irreverencia e liberdade artísticas imponse no meu traballo por riba de consideracións xenéricas, cinematográficas ou identitárias, malia que as reflexións sobre as mesmas estean sempre presentes. Para min, a identidade é un proceso aberto, en construción permanente, unha incógnita sen resposta. En Sé Villana nin están todos os que son, nin son todos os que están, e teño tantas horas de material para revisitar…

E agora, unha vez superada a barreira dos trinta minutos, seguirás traballando en formato longo?

Non sei se farei máis longametraxes. Facer ‘videomaquia’ para min é unha droga dura, mais ás veces, de tanto meterme, non sinto ren (son María, o robot autómata de Metropolis de Fritz Lang, que só traballa e ordena) e a dor irrompe irremediabelmente na miña alma e ao meu redor. Sinto que xa abordei todo o universo… Agora atopo consolo zen nesta profecía de T.S. Elliot, pensando en que chegou o intre de descansar: “Neste lixo pétreo, que raíces prenderán?, que pólas abrollarán? Fillo de home, non o podes dicir nin adiviñar, pois só coñeces unha chea de imaxes esmendrelladas aló onde bate o sol”. Con todo, malia que a poesía dá e tira a vida a partes iguais, eu coido que sempre é necesaria e nós somos continxentes…

Esa referencia á María de Metropolis dá moito que pensar. Asústache deixar de sentir esa arroutada que está detrás das túas creacións?

Agora estou baldada, preciso perspectiva, preciso vivir, descansar en paz.

Comments are closed.