Festival de Sevilla 2021: Petiscos cinéfilos

Logo dun ano pandémico no que o Festival de Sevilla se fixo só para o público local (alén de actividades online para industria), puidemos volver ás salas nunha edición que estivo moi cargada emocionalmente, pois por fin nos viamos e tocabamos tras ano e medio comunicándonos a través de pantallas. As do cinema déronnos mostra de que a sétima arte goza de boa saúde. É esta unha crónica parcial, de visita breve, na que con todo atopamos unha concentración de xoias en poucos días.

Os dous títulos que destacaban na sección oficial eran Memoria (Apichatpong Weerasethakul, 2021) e Que vemos cando miramos ao ceo? (Ras vkhedavt, rodesac cas vukurebt?, Alexandre Koberidze, 2021). A primeira é unha nova obra mestra do tailandés, con elementos tan recoñecibles como novidosos na súa filmografía. Entre os primeiros, a querenza polo plano longo e sosegado, o interese pola memoria persoal e histórica e a marcada espiritualidade. Entre os segundos, o feito de que é a primeira vez que filma unha longa no estranxeiro, usando o inglés e o español como linguas vehiculares. Tilda Swinton interpreta unha botánica establecida en Bogotá que está a experimentar problemas para durmir porque escoita un estraño son, que só ela semella oír, un ruído misterioso que ela define “like a rumble from the core of the Earth” (coma un tremor que chegara do núcleo da Terra). Este son, que escoitamos xa na primeira escena, vai actuar como unha sorte de Macguffin que moverá a escasa trama do filme. A Weerasethakul gústalle pararse en lugares da capital colombiana que filma cunha intensa curiosidade. Swinton literalmente deambula por estes sitios por motivos profesionais e na procura deste son. E así nos mergullamos no bulicio do barrio dos electrodomésticos de contrabando, locais coñecidos localmente como os “San Andresito” – que travelling tan desatado en termos weerasethakulianos, poucas veces ten executado un movemento como este, con tanta precisión –; detémonos en postos de comida na rúa ou en bailes urbanos que conquistan o espazo público; ou convivimos cun deseñador de son que axuda a Swinton a reproducir ese misterioso ruído. É aquí onde o filme fai os seus achados estéticos. Sen entrar nos poucos detalles da trama que fastidiarían a experiencia, digamos que no último acto comeza a facerse necesario xogar co fóra de campo a través do son. A maneira na que este inunda a sala constitúe unha nova concepción espacial que expande as posibilidades expresivas do cinema como arte audiovisual que é. Todo en Memoria é perfecto, pero ese último acto é simplemente, dende xa, historia do cinema.

Se Weerasethakul é xa mestre experimentado, Koberidze é a estrela en ascenso deste 2021 (con permiso de Ryûsuke Hamaguchi). Non é para menos. O seu filme Que vemos cando miramos ao ceo? é unha orixinal actualización das sinfonías urbanas disfrazada de ficción romántica. Unha rapaza crúzase cun rapaz por azar varias veces nunha xornada, dáse un frechazo e deciden citarse nunha cafetería ao día seguinte. Mais durante a noite, debido a unha sorte de maleficio, o seu aspecto físico muda e son incapaces de se recoñecer. Será a maxia do cinema a que logrará reunilos de novo. Koberidze concibe o dispositivo fílmico como unha ferramenta de unión entre as persoas. Tan interesado está nos seus dous protagonistas como no contexto urbano que os rodea. É un filme rodado no espazo público, no que o xeorxiano se detén en rostros, obxectos e paisaxes cun gozo pola observación pouco frecuente. É un filme río con extensos afluentes que non ten medo de bifurcar cando lle prace e que se sinte libre e belo. Puro cinema.

Grandes autores en horas baixas

Ao lado destes dous, outros grandes autores europeos parecían patos mareados. Nanni Moretti toma sen dúbida riscos en Tre piani (2021), un filme que bordea o ridículo demasiado a miúdo, pero que acaba sendo salvable polo seu arresto e uns actores entregados. A historia xira en torno a catro familias máis ou menos conectadas pola trama nun edificio burgués de Roma. Mediante os dramas que, de forma tan irónica como sádica, lles fai pasar Moretti aos seus protagonistas, o italiano logra compor un fresco en torno ao reaccionarios que poden chegar a ser os lazos sanguíneos. Hai algo que me amola decotío nestes intensos dramas sociais coma os de Ken Loach ou os irmáns Dardenne, que ten que ver coa idea da fatalidade. Se algo pode saír mal, sairá. Semella que os personaxes non tiveran escapatoria. Pero aquí non falamos de obreiros, senón de burgueses, e Moretti é moi consciente diso, por iso inserta en Tre piani unha mala baba e unha certa lixeireza que se agradece entre tanto dramón. O filme é moi italiano, ten algo moi impulsivo. Pode que o xuíz que interpreta o propio Moretti sexa a única persoa racional neste labirinto de paixóns. Cando a fita se mostra máis contida e delicada, logra emocionar. O esquematismo dos personaxes, con homes malísimos coas súas parellas, pais de familia terribles e mulleres apoucadas, non axuda moito a comprarlle a proposta, pero ao final a honestidade e valentía coa que Moretti desprega os seus argumentos acaban por salvalo da queima.

Remóveme menos un filme tan correcto como Bergman Island (2021), que me gustou máis, pero que seguramente xa terei esquecido en poucos días. Da de Moretti quedaranme escenas, aquí nada. En que momento Mia Hansen-Løve decidiu que ía facer filmes bonitos sen maior transcendencia? Adoitaba ser unha das miñas cineastas favoritas hai unha década, mais agora atópase inserta nunha deriva que non a leva a ningures. Sen dúbida hai algo persoal (como sempre) nesta visita á casa de Ingmar Bergman na illa de Fårö, onde decide colocar a Tim Roth e Vicky Krieps, parella de cineastas que van alí inspirarse e que atravesan unha crise conxugal non explicitada. O momento no que se fai máis obvia é cando ela lle relata a el un guión que está a escribir. Aquí hai unha ficción dentro da ficción. Krieps é alter ego claro de Hansen-Løve, como Mia Wasikowska o é de Krieps, e, por extensión, de Hansen-Løve. O acto creativo como proceso catártico. Vale. Nin o sex appeal de Roth nin a elegancia de dúas grandes actrices como Krieps e Wasikowska, nin sequera o didáctico safari de Bergman que percorre a illa, con cameos anecdóticos dos críticos Gabe Klinger e Jordi Costa, logran elevar unha proposta que se sinte superficial en todo momento. Unha mágoa, o material daba para máis.

A mesma sensación agridoce queda cunha proposta aparentemente máis radical, Diários de Otsoga (2021), o último dos lusos Miguel Gomes e Maureen Fazendeiro. O que fan é encerrar o seu equipo nunha casa de campo e xuntos filman nun período estival, un pouco sen facer nada específico, pasando no tempo. Aquí non había guión, íase escribindo sobre a marcha. A idea era contalo todo ao revés. Cada capítulo é un día, e así, por coller agosto, comezaríamos no día 31, e remataríamos no 1. Otsoga é Agosto invertido. Queda claro, non? O resultado é unha “brincadeira”, como eles mesmos a teñen definido, seguramente non moi substancial, aínda que hai que dicir que si divertida. Todo acontece na pandemia e iso fica moi ben representado no filme. Quizais esa sensación errante, sen rumbo, nun lugar que se pecha ao mundo exterior, comunique ben o que foi o 2020 para a meirande parte da humanidade. Neste aspecto a fita gaña enteiros como un dos retratos máis fidedignos e desprexuízados do confinamento. Iso xa é algo.

Onoda (Arthur Harari, 2021) quizais pasaba desapercibida entre tanto nome propio, pero acabou por gañar o Premio Especial do Xurado e o mellor guión. O segundo é sen dúbida merecido. A historia é grandiosa. Un soldado xaponés cun adestramento especial queda nunha illa de Filipinas unha vez rematada a Segunda Guerra Mundial, aplicando tácticas de guerrilla contra os pobres campesiños do lugar, ata 1974. Só se rende cando un superior se achega para lle dicir que todo rematou, que os seus servizos xa non son requiridos, tras ser advertido da situación por un viaxeiro xaponés obsesionado con este soldado. E isto aconteceu de verdade! Por momentos os anos pasan moi lentos, o tempo dilátase, e a relación de Onoda cos seus compañeiros acaba por resultar reiterativa, cando noutros se producen elipses enormes, dun xeito un pouco arbitrario. Non obstante, é un guión con grandes diálogos e un reparto sobresaliente. Estes bandazos co tratamento temporal non entorpecen unha experiencia ante todo entretida. Son case tres horas que pasan voando.

A sección oficial tivo como filme de clausura o Belfast (2021) de Kenneth Branagh. Estase a comparar moito coa Roma (2018) de Alfonso Cuarón. Está en branco e negro e parte dunha experiencia persoal. Aí rematan os paralelismos. En realidade a proposta de Branagh está máis preto de La vita è bella (Roberto Benigni, 1997) ou Cinema Paradiso (Giuseppe Tornatore, 1988), no sentido en que é un filme de época contado a través dos ollos dun rapaz que ve a realidade que o rodea dun xeito un pouco idealizado – o propio Branagh na súa infancia, que edulcora un chisco de máis o contexto –. De feito, o filme ábrese, logo duns planos con dron sobre a cidade a día de hoxe en cor – executando o exercicio inverso que propuña Martin Scorsese en Gangs of New York (2002) – cun Branagh de neno xogando no seu barrio a cazar dragóns. De súpeto a besta é unha masa enfurecida que ataca a súa rúa e o rapaz deféndese das pedradas cun cubo do lixo que estaba a usar por escudo. Son protestantes contra católicos, un tema serio. Pero Branagh cae presa da espectacularidade e filma iso como se dun dos seus encargos para a Marvel se tratara. Cada vez que aparece o malo da función, un protestante moi malencarado, o filme cae nuns esquematismos moi acusados que achegan esta aposta case ao pulp. O filme gaña nos momentos íntimos, cando non intenta ser unha clase de historia. É nesas escenas de discusións entre os pais, das ensinanzas da nai ou nos momentos tenros cos avós (inmensos Ciarán Hinds e Judi Dench, que demostra un dominio do acento de abraio), nas que a fita agarra ao espectador sen o enchoupar en caramelo. Sen dúbida, o de Belfast é un guión honesto, persoal, con algúns bos diálogos e con grandes actores. Branagh diríxeos moi ben. Todo o demais resulta aparatoso e falso e acaba por lastrar un filme que ten moito corazón, pero tamén un exceso de sacarina e efectismos.

Alén da sección oficial

Pouco puidemos ver alén da competición principal, pero dous filmes son dignos de mención na sección Las Nuevas Olas. O gañador Selene 66 Questions (2021), ópera prima de Jacqueline Lentzou, supón unha actualización desa corrente grega iniciada por Yorgos Lanthimos, centrada en descompoñer as dinámicas familiares da sociedade helena, vinculándoas a lecturas políticas de maior calado. Artemis volve á casa para coidar do seu pai enfermo. O bisturí psicanalítico segue a empuñarse, pero a execución é máis íntima e menos alegórica, tamén bastante menos cínica e un pouco máis luminosa. A actriz Sofia Kokkali está moi ben.

O de Yuri Ancarani en Atlantide (2021) é un escándalo. A historia xira en torno a uns quinquis venecianos que se dedican a ir polas canles a 80 por hora, en lanchas que tunean con luces de neón e altofalantes que rebentan tímpanos. O director italiano fílmaos seguindo os seus códigos estéticos, mimetizándose co ambiente, e eleva eses vídeos de YouTube á categoría de arte exquisito. Non hai apenas trama en Atlantide, só o pracer cinético de se mover nesa lancha escapando de un propio, como única saída a unha vida dura, á marxe da sociedade. Que ben captura Atlantide esa ansia adolescente de transcender, de queimar a vida. A aproximación pode parecerse quizais a Spring Breakers (Harmony Korine, 2012) nesa vontade de se pegar ao obxecto de estudio, pero a sensación é máis a de estar a ver unha entrega da saga Fast & Furious con lanchas e un forte carácter documental. A edición é dunha radicalidade a aplaudir. Semella que Atlantide estivera montada no móbil por un adolescente espídico. Só conta o pracer do mariño de escapar de non se sabe moi ben o que, a alta velocidade, fuxir da poli, retar a un competidor, foder cunha guiri coa punta da quilla como extensión fálica dun mesmo. En serio, non ten nin pés nin cabeza a efectos narrativos, pero resulta dun hipnotismo que atrapa e non te solta. Atlantide é unha besta mecánica de ruído, furia e sucio aceite – apártate, Titane – que remove os máis baixos instintos e que arrasa con todo ao seu paso sen lle importar as consecuencias. É unha fita kamikaze. Sen dúbida, o filme con máis huevos, libre e orixinal que vin neste 2021.

Non hai artigos relacionados.

Comments are closed.