FICX 2015: UN MODELO CONSOLIDADO

José Sacristán en la gala de inauguración.

José Sacristán na gala de inauguración.

Cando a equipa de Nacho Carballo se fixo coa dirección do FICX hai catro anos, a súa entrada estivo chea de polémica pola sonora saída do anterior director, José Luis Cienfuegos, moi querido pola cinefilia en España e cun público fiel na cidade. Non axudou nada que esa 50 edición de 2012 se mostrase errática e cunha selección pobre.

Mais xa pasou unha lexislatura, e pouco se lle poderá reprochar a un festival que soubo traer recentemente a nomes tan reivindicables como Amir Naderi, Bill Plympton ou, este ano, a Apichatpong Weerasethakul. Falloulles a presencia de Hong Sang-soo nesa gran retrospectiva de 2013, mais dado que programaron todas as súas películas nos últimos anos, incluída a fabulosa Right Now, Wrong Then (2015), favorita indiscutible desta edición, poderémosllo perdoar. Seguramente, se nos fiamos do curso das súas ficcións, liouse botella de soju en man en Seúl, e non chegou ao avión. Tamén perdeu as sidras e o bo cinema. Haberá que volver convidalo outro ano, digo eu, e desta volta virá – que ingrato sería, despois de todo o apoio que este certame lle vén dando en España.

Hong foi un dos nomes grandes dunha sección oficial que recupera os cabezas de cartel fortes, con outras mencións como Arturo Ripstein ou Brillante Mendoza. Estes cabalos gañadores combínanse cun conxunto de películas que dan empaque a un festival que soubo atopar a súa marca na diversidade. A competencia caracterízase pola pulcritude dun cinema ben executado e de corte clásico, mentres deixa espazo a outras seccións para experimentar moito máis. As recentemente incorporadas Convergencias (sección da crítica) e FICXLAB (dedicada ao cinema experimental) ofrecen propostas máis abertas a novas formas narrativas, e souberon convocar a dúas comunidades en España – a da nova crítica de Internet e a dos defensores do cinema de vangarda, a través do colectivo Lumière. Pola súa parte, DOCUFICX e ANIMAFICX encárganse de recoller algunhas das propostas no terreo da non ficción e da animación, máis interesantes do ano. Quizais estas dúas sexan as patas coxas do festival, en canto a coherencia se refire, por congregar nun difícil binomio o documental comprometido de protesta con exploracións máis artísticas nun caso; e no outro fusionar propostas máis ben infantís con outras dirixidas a un público adulto. Son os peros a un esquema de festival diverso e coherente, que logo dun par de anos de proba e erro, soubo atopar xa unha forma na que sentirse cómodo.

Repasemos entón o que nos pareceu máis destacado de cada unha destas seccións – algunhas moi incompletas, quen puidera velo todo.

Apichatpong Weerasethakul, homenajeado de este año.

Apichatpong Weerasethakul, homenaxeado deste ano.

A gran estrela

Se houbo un nome que brillou nesta edición, ese foi Apichatpong Weerasethakul. Ao tailandés dedicóuselle unha retrospectiva completa, con copias en 35mm de aquelas películas onde se podía conseguir tal formato, respectando ao máximo a súa visión do cinema. Defensor do celuloide, máis espiritual para el que o dixital, máis axeitado á súa percepción do mundo, marcada polo budismo; Weerasethakul realiza un cinema de dixestión lenta, pausado e meditativo, que funciona case coma un mantra para aquelas que temos un sentir espiritual similar.

Na presentación da súa última longa, Cemetery of Splendour (2015), o realizador dixo que non pasaba nada se quedabamos durmidas, que era parte da experiencia dunha película que ocorre na durmideira, e que embriaga dese estado. Moitas de nós tivemos que resistir ao sono, cremos que non tanto pola fatiga acumulada, coma polo estado de serenidade no que te mergulla a película. Filme que, como boa parte da filmografía do seu director, fala tamén da presenza de pantasmas en lugares de gran presencia espiritual – en esencia, a memoria dos lugares, máis intelectualizada en Occidente – supón un novo capítulo dende o poético, da historia viva do seu país. O último, quizais, pois o autor filmará a súa próxima película en español, en México, e fuxirá da súa patria durante un tempo. Foi unha das sorpresas que deixou na clase maxistral que impartiu no marco da retrospectiva.

Esta última película encheu obviamente as salas, pois era a que espertaba máis interese. Mais o ciclo tamén incluíu as súas curtametraxes, algunhas moi difíciles de atopar, e dende logo de velas proxectadas. As súas outras longas, xa amplamente coñecidos pola cinefilia, puideron volver gozarse coa súa presenza. Amais, o festival deixa unha publicación para o recordo, coordinada por CineAsia, que destaca por cubrir as constantes da obra do autor a través de artigos extensos, dedicados a cada unha delas; e concluír cunha entrevista, á que se cadra podería térselle esixido unha maior profundidade. Non pretende ser o libro definitivo sobre o autor, mais si logra o que se propón, achegar a súa figura ás lectoras que poidan estar menos familiarizadas con ela, e propor interesantes lecturas dunha obra que se antolla complexa.

Xurado dividido

Facendo un símil cos resultados do 20D, poderiamos dicir que a escasa capacidade para chegar a acordos do xurado oficial manifestouse no seu palmarés. Right Now, Wrong Then e La delgada línea amarilla (Celso García, 2015) repartíronse os premios principais, e créanme, son como a noite e o día. A primeira, xa o dixemos, é unha marabilla, unha das grandes dun autor que conta cunha obra incontestable. Nesta nova entrega, o autor surcoreano volve contarnos unha mesma historia con dúas tonalidades diferentes, como xa fixera en Oki’s Movie (2010) ou En otro país (2012), por poñer dous exemplos recentes. Mais se nestas e na maioría das súas películas, a variación vén dada polo punto de vista dos personaxes, polos cambios nas accións ou a dispersión temporal; neste caso estamos a falar de dúas historias idénticas, e ao tempo tan distintas… O dispositivo é sinxelo, pero xenial. Trátase, coma en Melinda e Melinda (Woody Allen, 2004), de contar o mesmo encontro dun home e unha muller, primeiro en formato de comedia, despois como drama. Os espazos, con lixeirísimas variacións, son os mesmos. Os diálogos, case iguais. Os actores, os mesmos. E, porén, a espectadora asiste pasmada ante dous filmes completamente diferentes, que funcionan aínda mellor mediante a comparación, polo pracer intelectual de anticipar as variacións, e sorprenderse ante outras. É unha película onde o fóra de campo, o peche do encadre, os leves movementos de cámara e o ángulo; ensínannos que a man do director, con estas decisións tan sutís, pode ensinarnos dous mundos a través do mesmo material escrito, un guión máis férreo que noutras ocasións, igual de xoguetón e lixeiro, mais tamén algo máis cartesiano de ao que nos ten afeito o seu autor. Xunto con Noite e día (2008), a mellor do seu autor para a asinante. En esencia, e pódese dicir poucas veces, un peliculón.

Por contraste, La delgada línea amarilla roza todos os colmos da corrección. Entre a road-movie e o western intimista, o filme segue a un grupo de traballadores que deben pintar varios quilómetros dunha carreteira. O que podería ter sido un entretido drama sobre a transmisión de valores e o intercambio entre xeracións, cunha factura máis que correcta, un guión obvio mais efectivo, con personaxes e arcos ben definidos; acaba por converterse nun torpe melodrama de categoría case pornográfica, rendido á obviedade, e que insulta a intelixencia dun público ao que mimou ata o último acto. Máis levadeira resulta dende logo que The Diary of a Teenage Girl (Marielle Heller, 2015), outro retrato do despertar sexual na adolescencia, co piloto automático drama Sundance posto de inicio a fin. Temática liberal, teoricamente moi desinhibida, montaxe musical cos temas indies de turno, e algún actor secundario lucíndose – aquí o gancho é Kristen Wiig, madre drogata da nena, un desastre de muller (e de papel) que rompe todos os medidores de sobreactuación – para unha película insulsa e que, partindo da historia real da comiqueira Minnie Goetze, podería ternos agasallado con algo máis próximo a American Splendor (Robert Pulcini, Shari Springer Berman, 2013). Ao cabo, o estilo da autora non está tan lonxe do de Harvey Pekar ou Robert Crumb.

'Right Now Wrong Then', la gran película de la sección oficial.

‘Right Now Wrong Then’, a gran película da sección oficial.

Da banda dos directores novos, temos dous exemplos que funcionaron moito mellor entre o público. Black (Adil El Arbi, Bilall Fallah, 2015) especialmente, provocou aplausos ferventes no Jovellanos. A historia? Unha adaptación do Romeo e Xulieta de Shakespeare ao contexto das batallas entre bandas rivais en Bruxelas. A película adopta un estilo lixeiro e de montaxe rápida, moi na estela de Guy Ritchie, sendo explícita nas escenas máis brutais. Un filme efectivo aínda que sen lixeirezas, que intenta subliñar o sen sentido da violencia, ao tempo que dota de coherentes motivacións os personaxes. Cales son? Que aínda sendo belgas, non parecen ter moitas saídas laborais e lles custa integrarse nunha sociedade que os trata como sucios estranxeiros. Tendo en conta que unha das dúas bandas aterroriza o barrio de Moolenbeek – ese ao que fuxiu o terrorista de París, recordan? – a película encerra tamén unha potente mensaxe sobre as mutacións dunha identidade europea cambiante, que a vella garda branca non parece estar moi disposta a tolerar.

Outro filme de xénero interesante foi The Ardennes (Robin Pront, 2015), definida por moitas, moi acertadamente, coma un curioso cruce entre Quentin Tarantino e os irmáns Dardenne. Eu diría que pola forma de achegarse aos rostros dos seus personaxes, a montaxe musical, os conflitos de dous machos fronte a unha mesma muller, a súa vontade esteta… en esencia, a atmosfera que desprende, parécese moito máis a Nicolas Winding Refn. Sexa como for, Pront entrega un entretido polar que non ten medo de tomarse un pouco o pelo a si propio no seu marcado final pulp, con sorpresa final incluída. Unha película que fará pasar un bo rato a aquelas que estean dispostas a non tomala demasiado en serio e si coma un xogo.

Houbo moitas outras propostas na sección oficial, mais falaremos de dúas máis polo gran nome dos seus autores. Dixemos que a competencia soubo combinar a novas promesas con autores consagrados. Na nómina destes últimos atopamos La calle de la amargura (Arturo Ripstein, 2015) e Taklub (Brillante Mendoza, 2015). Se ben a inclusión de Hong foi todo un acerto, estes dous títulos cáusannos máis dúbidas. O primeiro vestiu a gala de inauguración cun Ripstein gracioso que dixo que o seu filme ía “de putas y enanos”. En esencia, iso é. O mexicano volve a unha historia de sucesos – gran inspiración na súa obra, confesou – que trata co seu habitual estilo grave e dúas actrices, Silvia Pasquel e Arcelia Ramírez, en estado de gracia. Aínda con sequidade, unha non pode deixar de pensar que existe unha estilización da miseria na obra de Ripstein, que non cadra coa súa maneira de entender o mundo. Porén, é imposible negarlle a este señor un estilo propio e coherente, que vén desenvolvendo en toda a súa filmografía con bastante acerto. Non se lle poderá tachar de intranscendente, dende logo, e con La calle de la amargura volve entregar outro exercicio de gran personalidade.

Argumentos semellantes se lle poden adxudicar a Brillante Mendoza, só que no seu caso, esa caligrafía tan súa, tamén baseada no suceso e a miseria, e nunha aproximación cámara en man, de carácter reportaxeado, se lle está indo ao filipino das mans. O seu último filme é unha absoluta porno-miseria sen personaxes ben definidos, nin trama, nin conflitos claros… Un remexido incomprensible que só procura arrincar bágoas. Creo que podemos afirmar, sen risco de nos trabucar, que Taklub foi a película máis lamentable do festival. Unha mancha na sección oficial, para un autor que o FICX vén defendendo nos últimos anos. Quizais, postos a ser fieis a Mendoza, tería sido máis intelixente colocar este último filme sey nun lugar menos destacado. Ao cabo, hai filmes moito máis dignos noutras seccións paralelas.

Lo último de Claire Simon ganó DOCUFICX.

O último de Claire Simon gañou DOCUFICX.

Espazos para o documental e o cinema de vangarda

Tomemos por exemplo Les bois dont les rêves sont faits (Claire Simon, 2015), que estaba en DOCUFICX. Fiel a un estilo de cinéma vérité que sae ao encontro de personaxes con curiosas historias persoais no bosque de Vincennes, ás aforas de París, a francesa compón un retrato do lugar a través das súas xentes, mediante a nobre arte da conversa. Premio da sección merecido, para unha autora que non deixou de indagar na alma humana dende esa grandiosa Récréations (1998), con distintas variacións entre a ficción e o documental.

Na mesma sección, dúas películas moi esperadas, chegadas de Locarno: Brothers (Wojciec Staroń, 2015) e Dead Slow Ahead (Mauro Herce, 2015). O primeiro é un documental performativo sobre dous vellos irmáns artistas que coidan o un do outro. Aínda descoidando un pouco a obra pictórica e fotográfica da parella, con pouco protagonismo nun filme que pretende tirar más polo emotivo, móstrase nobre na súa directa e honesta sinxeileza expositiva. Pola súa banda, Dead Slow Ahead é un pracer para os sentidos. Nótase a faceta do Herce director de fotografía, con títulos no seu haber do recente cinema galego como Arraianos (2012) ou O quinto evanxeo de Gaspar Hauser (2013). Travesía nun cargueiro, o filme encerra ademais unha mensaxe crítico á maquinaria capitalista, aínda que o mellor que se pode facer é deixarse engulir polas súas belas imaxes, pois ante todo, a cinta é unha experiencia estética.

Con esta sección e con FICXLAB, o festival dá protagonismo á non ficción e ao cinema experimental, este último desterrado da maioría de certames. A contribución desta última sección á diversidade da exhibición en España honra a un FICX que soubo colaborar cona Laboral e Lumière para levar a cabo esta importante labor. Na nómina de nomes, o último de Nathaniel Dorsky, Prelude (2015) e Intimations (2015), que moitas corremos a devorar con insaciable fervor. Atopámonos co que iamos buscar, a obra dun dos poetas máis grandes do cinema contemporáneo, en dúas pezas compostas de pequenos xestos de intimidades roubadas. De paso, tamén descubrimos sorprendidas a Helga Fanderl, formada con Peter Kubelba e Robert Breer, de quen toma prestada unha maneira moi especial de traballar a temporalidade no cinema; estruturalista, si, mais pegada directamente á natureza. A primeira parte de Communing (Helga Fanderl, 2015) é como un Monet a flashazos, mentres que na segunda, máis pausada, parece buscar momentos de disociación entre a tradición e a modernidade, cunha agradecida sorna. Acaba con outro festín final de imaxes rápidas, que requiren la atención da espectadora, mais ofrecen grandes recompensas estéticas.

'Risttuules' fue la gran revelación de Convergencias.

‘Risttuules’ foi a gran revelación de Convergencias.

Un punto de encontro para a crítica

Xa dende o pasado ano, outra colaboración que o FICX se dispuxo a levar a cabo cunha asociación externa á súa organización, é Convergencias. A sección reunía esta vez seis títulos programados por críticos que participaron nun concurso, para ser elixidos coas súas películas. Así, puideron verse títulos como a ópera prima de Edward Trey Shults, axudante de Terrence Malick, Krisha (2015). Película filmada cos seus familiares nunha proposta moi orgánica, na que se notan os movementos de cámara do último Malick como influencia no mozo director, a obra parece máis cerca no seu fondo de A Woman Under the Influence (John Cassavetes, 1974). A súa protagonista, Krisha Fairchild, é a metade da película, unha muller con problemas mentais e de alcoholismo que chega para provocar un terremoto nunha reunión familiar.

Máis esteta, e preferida do festival para moita xente, foi Risttuuless (Martti Helde, 2014), sobre o exterminio estoniano en Siberia a mans dos soviéticos, logo da Segunda Guerra Mundial. Baseado nos diarios dunha presa que sobreviviu, a película componse dunha serie de tableaux vivants moi ben executados, o que achega a singularidade á que moitas espectadoras se renderon.

Nas dúas propostas, xoga un importante papel narrativo o particular tratamento sonoro. Fundamental o é tamén en The Road (Rana Salem, 2015), por como constrúe outro filme no fóra de campo, ou en Test (Alexander Kott, 2014), como intensificador dunhas imaxes xa de por si moi barrocas. Aínda que onde xa é esencial é en Transatlantique (Félix Dufour Laperrière, 2014), outra travesía moi semellante á de Dead Slow Ahead, só que aquí o tratamento é aínda máis abstracto, nun filme que, ao contrario do de Herce, non ten unha concatenación mecánica de conceptos, senón que se move máis libre nun estado de continua embriaguez. Onde unha ten unha aproximación máis intelectual, a outra é puro sexto sentido.

Máis colgada quedou quizais nesta sección Os Olhos De André (Antonio Borges Correia, 2015), filme rodado con actores non profesionais que interpretan os seus propios roles dentro dunha familia monoparental. De inspiración bressoniana, é unha estilizada e elegante non ficción de sentimentos contidos a flor de pel.

Con todas estas secciones, o FICX confirmouse neste 2015 como festival diverso, que soubo atopar os seus equilibrios nesa variedade.

Comments
3 Responses to “FICX 2015: UN MODELO CONSOLIDADO”
  1. cimadevilla76 di:

    Cómo se nota que la persona que firma desconoce la etapa anterior del festival, pues si no no osaría a compararlas.
    Está muy bien programar a grandes como Apichatpong y Hong, aunque Hong no haya venido ni aún ganando el máximo premio de la oficial, pero no son nombres “reivindicables”, no: Se programan siendo ya totalmente consagrados. Por cierto, que la primera película de Hong que se vió en el FICX fue “Oki’s Movie”, durante la dirección de Cienfuegos.

    Antes el FICX descubría directores hasta entonces inéditos en España, gente hoy día tan consolidada, si bien desconocida por aquel entonces, como Kaurismäki, Seidl, Haynes, Hartley, Denis, Costa, Assayas, Dumont, Green, Bonello y un larguísimo etcétera. Y Fran Gayo y Cienfuegos eran quienes los programaban. La actual dirección paga a otros programadores para que les hagan los ciclos, incluso cuando se trata de gente tan conocida ya como Apichatpong o Hong. Lo mejor del festival es, efectivamente, lo que no programan ellos: retrospectivas, FIXLAB, Convergencias. Pero puede que esta externalización de la programación explique el sobrecoste del FICX en su edición pasada, de más de 250.000 euros, y que ha llevado a todos los grupos políticos de la oposición de Gijón (PP, PSOE, C’s, Podemos e IU votando a la vez) a convocar concurso público para dirigir el FICX en 2017 con la oposición del partido de D. Francisco Álvarez Cascos, único valedor de Carballo y su “gestión”.

    Cualquiera que conociese un poco la etapa anterior del FICX sabe que las últimas cuatro ediciones de su sección Oficial han sido un cúmulo de mediocridades con la única excepción de “Ida”. Un estreno en España destacable en 4 años, pobre balance, muy pobre. Ahora las únicas películas buenas que ponen vienen de otros festivales españoles: Mustang (Seminci), Son of Saul, The Magic Mountain (San Sebastián), Under Electric Clouds, Dead Slow Ahead (Sevilla). Es decir, un empequeñecimiento del festival y una gestión mala tanto artística como económicamente: la “espectacular” recaudación de 2015 ha sido de 107.407 euros; la de 2011, último año de Cienfuegos, fue de 132.670 euros. Los números hablan por sí solos.

    No, no es poco lo que un ciudadano de Gijón le puede reprochar al actual FICX.

    • cimadevilla76, cree que conocemos bien la etapa anterior con José Luis Cienfuegos y Fran Gayo, que siempre hemos reivindicado. A Cuarta Parede fue siempre en contra de su destitución, y ha apoyado siempre el trabajo de Cienfuegos y su equipo, en Gijón y en Sevilla. Puedes tirar de hemeroteca en este medio si quieres comprobarlo. Pero también creemos que, desde una primera edición de Nacho Carballo muy decepcionante y mediocre, ha sabido encontrar su estilo al festival, tras varias ediciones de prueba y error.

      No vemos exactamente dónde se está haciendo la comparación con la etapa de Cienfuegos en el artículo. Nosotros no hemos comparada nada, solo hemos dicho que el festival ha mejorado desde la primera edición de Nacho Carballo.

      Ahora bien, las cifras que expones son objetivas e irrefutables. No podemos desde A Cuarta Parede apoyar un dispendio público de tal magnitud (que se ha conocido tras escribir el artículo). Dicho sea de paso, estamos en contacto con todos esos programadores externos de los que hablas y, de verdad, la organización de esas actividades es muy barata. Te garantizamos que el desfase en el presupuesto no viene de ahí. De dónde, no lo sabemos, y estamos tan sorprendidos como tú.

  2. cimadevilla76 di:

    Buenas
    gracias por responder y por aclarar las cosas. Me va quedando bastante claro quién hace el curro real y serio de las secciones paralelas cobrando lo justo y quién se queda la pasta gansa por rellenar las competiciones con muchas mediocridades.
    Siento si mi comentario pareció grosero pero para un ciudadano de Gijón que ama el cine es triste ver la decadencia de la sección oficial. Es cierto que ahora está mejor que en 2012 que fue un desastre, pero no comparto la euforia del articulo. Sí que hay cosas que reprochar y que mejorar en el festival, bastantes, en gestión y en programación