CRÓNICA 49 FICXIXÓN: SECCIÓN OFICIAL

O traballo do crítico está subvalorado. Desde fóra vese coma unha posición cómoda, dando a entender que dá acceso gratuíto a preestreas e pases de prensa en festivais. Pero tamén ten o seu lado malo. É un traballo máis ben solitario, que obriga a visionar cantidades inxentes de películas en tempo récord para logo escribir sobre elas, criticar o traballo alleo coa intención de informar o lector, evitándolle así pasar un mal trago (que o crítico xa padeceu) ou dar a entender se realmente a experiencia merece a pena. E en ningún caso o tempo perdido se lle devolve. O Festival Internacional de Cinema de Xixón afortunadamente adoita premiar a todo tipo de espectadores con propostas de toda índole, aínda que sempre intentan moverse no mercado independente e decididamente non comercial, salvo por películas moi puntuais que devolven o certame ás súas orixes como festival de cinema para nenos. Desta forma, facilítase a labor do crítico, que durante nove días é tamén aquel que se achega ás salas a gozar da programación preparada por José Luís Cienfuegos e a súa equipa. Unha liña clara e cristalina que se respecta ano tras ano.

A 49 edición do Festival Internacional de Cinema de Xixón, desenvolvida entre os días 18 e 26 do pasado mes de novembro, serviu case coma unha homenaxe (involuntario?, probablemente non) ás orixes do certame, nacido un afastado 1963 coma iniciativa de facer chegar un tipo de cinema determinado a audiencias novas e infantís. Era así unha mostra para nenos, que co paso dos anos foi gañando dimensión e prestixio e relegou o seu público orixinal a unha sección determinada (Enfants Terribles), creando ao redor dela todas as demais. Pero a Sección Oficial deste ano foi debedora daquela mentalidade, a primixenia, ao tratar unha boa parte das películas a competición a infancia e a ausencia de adultos no seu mundo, fose literal ou metaforicamente. E mesmo na película que inaugurou o festival, Take Shelter, de Jeff Nichols, podemos atopar no personaxe principal (interpretado polo sempre cumpridor Michael Shannon) unha forma de entender o mundo máis infantil que adulta, con pesadelos que se volven reais e unha realidade enrarecida presente en toda a súa metraxe. É unha película sobre os medos e a paranoia; sobre a necesidade de aferrarse a algo, e a obrigación de non perdelo. Non sorprende que recibise eloxios: é unha das grandes producións independentes do ano.

A analítica cámara de Ruben Östlund en 'Play' valeulle o premio ao Mellor Director.

O día seguinte amenceu en Suecia. Ruben Östlund, un vello coñecido do festival, presentaba Play, longametraxe baseada en feitos reais sobre un grupo de nenos inmigrantes que aproveitaban o medo que causaban entre a poboación para cometer pequenos furtos. En concreto, séguese a historia dun grupo de cativos que son (practicamente) secuestrados por estes inmigrantes. O realizador captura esta realidade mediante unha cámara máis ben analítica, que se limita a encadrar e deixar que todo suceda case como unha coreografía, sen forzar a acción. Pequenos movementos e recursos básicos (zooms, travellings) sérvenlle para que todo o que pasa en plano quede rexistrado sen que o espectador teña a sensación de estar a contemplar a nada. A súa fría dirección vai en consonancia cun guión que a pesar dalgunhas trampas funciona en todo momento, pechándose a historia cun punto de ironía que devén nunha crítica social evidente, pero non por iso menos eficaz.

Aquí o adulto non ten voz; como tampouco ocorre en Les geánts, de Bouli Lanners, outro dos directores habituais de Xixón (gañou en 2005 co seu Ultranova e volveu competir en 2008 con Eldorado). Lamentablemente nesta ocasión a cousa váiselle das mans e presenta a historia de dous irmáns de familia adiñeirada que están a pasar unhas vacacións nunha casa de campo. Rapidamente atópanse unha situación económica desastrosa (pero cos seus pais fóra de circulación, pouco poden facer) e vense obrigados a sobrevivir roubando ou facendo pactos suicidas. Xunto a un rapaz da zona, penetran nunha aventura na que se verán obrigados a madurar. Todo se retrata sen moito interese, case con desgana, así que aínda que a película non molesta, tampouco achega nada que non se vira xa en mil producións anteriores.

A cinta española Iceberg, do salmantino Gabriel Velázquez, xoga a ser diferente e pouco convencional, algo que consegue, aínda que queda a dúbida de se tras iso había algún tipo de obxectivo extra. Prescindindo practicamente da palabra, mostra o día a día de catro adolescentes que viven en torno ao río Tormes, o que como non podía ser doutra forma acaba tendo un final no que todos se cruzan. Sería inxusto negar ao seu realizador algúns méritos (a súa factura técnica notable) pero o seu pobrísimo uso das metáforas e o obvio da súa mensaxe acaba por xogarlle en contra.

A infancia deixaba paso á adolescencia noutra película a concurso, Terri, do outrora ‘enfant terrible’ do independente norteamericano Azazel Jacobs, que abraza o modelo Sundance para contar a historia dun mozo gordo que non encaixa na súa escola e a forma en que afronta varias relacións sociais, con amigos e un profesor moi particular. O mesmo de sempre pero doutra cor, contado sen faísca nin emoción.

O problema principal de 'The Forgiveness of Blood', de Joshua Marston, é que a narración non avanza.

Da infancia ao social

Seguimos na contorna escolar, pero esta vez na universidade, coa fantástica El estudiante, de Santiago Mitre, gañadora de varios premios (entre eles Mellor Longametraxe e Premio do Xurado Novo), que segue as reviravoltas da política sen a ironía da Election de Alexander Payne, apostando máis por un ton serio e discursivo. No fondo funciona como parábola sobre o poder (niso pode sintetizarse calquera aspiración dun partido político) e alcanza os seus obxectivos con facilidade; crítica pero ao mesmo tempo amable, vese sen problema e séguese con interese até a súa rotunda e brillante última secuencia.

O cinema social tamén tivo outros representantes, como The Forgiveness of Blood, de Joshua Marston, que expón a guerra continua entre dúas cabezas de familia e a forma en que isto afecta o resto dos seus membros. O seu problema principal é que en determinado punto a narración detense e xira sobre o mesmo, facéndose extremadamente longa, a pesar dalgún bo momento illado.

Bastante inferior é a sueca Michael, de Markus Schleinzer, que concursaba na sección oficial de Cannes este ano e que se revela como unha bobada que intenta xogar na liga doutros suecos levantadores de bochas (Ulrich Seidl) sen conseguir máis que enervar o respectable co seu intento de capturar a vida dun pedófilo sen profundar na relación co infante máis aló da suxestión; irónico que sexa así porque o seu uso da montaxe fai que a sutileza brille pola súa ausencia.

'Michael', de Markus Schleinzer, intenta levantar bochas ao estilo do tamén sueco Ulrich Seidl, pero só consegue enervar.

E por fin chegou Francia para salvar e dignificar un pouco o cinema con certa ambición. Irmandada con El estudiante en canto a temática (política, mocidade desencantada), Low Life de Nicolas Klotz e Elisabeth Perceval, iníciase cunha revolta política que remite a feitos recentes (coma o 15-M) e centra a súa mirada nun grupo de mozos aburguesados que, cansados da vida fácil, intentan cambiar o que lles rodea mediante os actos; volvéndose activos, en lugar de pasivos. A súa segunda parte desenvolve máis o tema que na anterior estaba a ser só rumoreado (a inmigración), facendo que o filme se eleve e alcance un nivel maior.

Francia foi de feito o país que máis alegrías deu en xeral. Ningunha das dúas propostas restantes en competición desagradou: por unha banda, Valérie Donzelli sorprendeu co seu La guerre est déclarée, que, salvando as distancias, inicia cun prólogo que remite a Up en canto a narrarnos unha vida (ou unha parte de) aceleradamente, sen que botemos en falta máis información. Pronto saberemos que a nova parella protagonista terá que afrontar un problema co seu pequeno fillo e aínda que en calquera outra película aquí caeríase no trazo groso (coma en Camino, de Javier Fesser), Donzelli sabe como abordar un tema tan delicado como a enfermidade infantil sen bordear o chamado ‘porno emocional’, mantendo sempre a distancia e marcando o ton do relato con mestría.

O mellor chegou ao final, coa libre Un amour de jeunesse, de Mia Hansen-Løve. Bela película sobre o amor e a perda, sobre o reencontro e a paixón, cunha inmensa Lola Créton, que namora á cámara e con ela ao espectador. Sen ser tan sólida coma o debut de Hansen-Løve (Tout est pardonné, premiada en Xixón 2007) propón ideas e ofrece emocións difíciles de rexeitar.

'Dark Horse' mostra un Solondz comedido e amable, alonxado do seu lado más salvaxe e recoñecible.

Sundance Connection

Saltamos de novo ao independente americano con dúas propostas tan dispares como Dark Horse, de Todd Solondz, e The Future, de Miranda July. Ambas teñen en común o non conseguir crear consenso, mantendo á crítica dividida desde que fosen proxectadas por primeira vez nos festivais de Venecia e Berlín, respectivamente. O director de Happiness presenta como protagonista da súa fábula un home obeso con mentalidade de neno caprichoso, un ‘cabalo escuro’ que vive no leito familiar, traballa para o seu pai (a pesar de ser un inútil, por puro enchufe) e que acabará por atopar en certo personaxe unha forma de escape ao seu lamentable día a día. Non é o Solondz máis salvaxe, de feito móstrase estrañamente comedido, case amable, pero supera e por moito ao ridículo exercicio de July, que tras triunfar coa súa primeira película (Me and You and Everyone We Know, 2005) parece que decidise levar a fórmula mesmo máis lonxe. O seu ‘futuro’ é tan naif coma irregular, unha colección de clichés do cinema independente pasado polo filtro do realismo máxico. Se se fusiona o modelo Sundance con Amélie e se lle engaden patas de gato soltando monólogos, probablemente xurda algo similar a esta parvada mestra que, de ridícula, aínda dá para unhas risas non intencionadas.

Tamén indie americano (aínda que baixo produción británica) é a nova película de Jonathan Caouette, Walk Away Renee, secuela directa do seu documental Tarnation e probablemente una das experiencias cinematográficas máis enriquecedoras de todo o certame, dentro e fóra da Sección Oficial. Como no anterior, Caouette mestura todo tipo de formatos e íspese para narrarnos a viaxe que realizou coa súa nai enferma (Renee). Aquí temos unha traxedia contada en primeira persoa na que non se abandona a esperanza a pesar da cantidade de problemas que afrontan os seus protagonistas. Aínda máis libre que Tarnation (aquí Caouette permítese mesmo experimentar a nivel narrativo, como en certa secuencia onírica que é todo un deleite para os sentidos), trátase dun dos máis belos poemas xamais ‘escritos’ a unha nai. A pesar de que algunhas críticas apuntaban á amoralidade de incluír segundo que escenas, no meu caso non podo senón ser honesto comigo mesmo: o que hai é o que fai que o filme funcione.

'Walk Away Renee' é un dos máis belos poemas xamáis 'escritos' a unha nai.

Sólida como unha roca foi o -xunto a Take Shelter– prato forte da Sección Oficial: o León de Ouro en Venecia, Faust, de Alexandr Sokúrov. Outra notable película do ruso que pecha o seu tetraloxía sobre o poder (tras falarnos de Hitler, Lenin e o emperador Hirohito) apuntando á orixe. Unha relectura do material de Johann Wolfgang von Goethe libre de imposicións, soberbia a nivel formal e algo dispersa no narrativo, e aínda que quizá pesada en certos tramos, compénsase cunha última hora dunha beleza arrebatadora.

A Sección Oficial da 49 edición do Festival de Xixón completábase con varias películas fóra de concurso, entre as que destacaba L’Apollonide, de Bertrand Bonello, sobre a vida nun prostíbulo entre o final do século XIX e o principio do XX, ou a que poderiamos considerar a súa ‘irmá fea’, por capturar a realidade sen embelecela, Whores’ Glory, de Michael Glawogger. Como se apuntaba ao principio, este festival ten unha liña clara e pode entenderse toda a programación coma unidade. A infancia toma o poder sobre o mundo dos adultos e a un ano do primeiro medio século de existencia do certame só podemos desexar que a cousa siga así. Non todo o que se ve é bo, pero desde logo, compénsanse as películas malas ou simplemente mediocres con aquelas que realmente alcanzan os seus obxectivos e nos premian con imaxes difíciles de borrar da memoria.