PREOCUPACIÓNS E REFLEXIÓNS SOBRE A PRODUCIÓN DE CINEMA SURCOREANO DO 2013

Kim Ki-duk presentando o seu novo proxecto, 'Moebius'.

En Asia, a histórica dispoñibilidade á boa e non tan custosa tecnoloxía fixo que o uso dos aparellos electrónicos se sitúe no centro da vida e que o rexistro e posterior reporte das actividades cotiás sexan a norma, xerando unha abafadora naturalidade coa que o normal da poboación domina a técnica. Sumado á consolidación a fins dos 90 dun cinema nacional grazas, principalmente ao establecemento do Busan International Film Festival (BIFF) xunto co Korean Film Council (KOFIC) e as universidades de cinema, dan como resultado que facer unha película por estas costas sexa bastante doado. Ao mesmo tempo, Corea conta con máis de 20 festivais de cinema ao longo do ano, feito que practicamente garante a exhibición de case todas as producións que se realizan (tomando en conta que estudantes e noveles directores comezan facendo curtametraxes e estes festivais ou son exclusivamente ou teñen unha sección de curtametraxes). Así mesmo, a Korean Academy of Film Arts (KAFA), subsidiaria do KOFIC e a mellor escola de cinema do país e, polo tanto, a de máis difícil ingreso, asociouse a CJ Entertainment para distribuír o traballo dos graduados.

Con todo, nos últimos anos as grandes producións, con excepción de casos moi particulares e nos que non hai total acordo entre a crítica, perderon notablemente o interese e a calidade que hai máis de dez anos establecera ao cinema surcoreano coma un must nos festivais de cinema do mundo. Abonda dicir que neste Cannes proxectáronse só curtametraxes desta costa, para avaliar a calidade das producións de 2013. Historias de espionaxe (comprensible se temos en conta a regular ameaza de Corea do Norte), romances adolescentes, maxestuosas producións históricas, todas desoladores melodramas, son basicamente os blockbusters que vén producindo unha das nacións máis ricas do mundo desenvolvido. Un país entre a modernidade e a tradición e dividido contra si mesmo.

O éxito e a recadación remprazaron a calidade e o preocupante é que estes valores se estableceron nas escolas e universidades de cinema como primeiro obxectivo de directores novos.

Á falta de profundidade da maioría dos filmes presentados nos festivais deste ano sumáronse algúns dos maiores problemas que enfronta o cinema coreano de directores novos (é dicir, problema que nace nas universidades de cinema): historias mínimas de ton melodramático e solemne sobre personaxes pouco interesantes; a omnipresente estética de series televisivas (causada principalmente pola homoxeneizadora labor dos encargados de deseñar a imaxe dos actores nos filmes) e a mensaxe ou moralexa final a través dunha innecesaria e mal utilizada voz en off; isto é, o 90% das curtametraxes surcoreanas deste ano a cargo dos que serán os futuros directores de longametraxes, é dicir, preocupante futuro se nos remitimos a estas primeiras sementes.

É evidente, doutra banda, que como en todo epicentro cinematográfico, a maior produción, a porcentaxe de filmes mediocres tamén se incrementa, deixándolle o lugar de excepcións aos filmes que realmente valen a pena.

Con todo, entre a humillante cantidade de películas producidas este ano finalmente unha luz apareceu. Os filmes independentes (principalmente óperas primas ou primeiras longametraxes) están a sobresaír e xerando sorpresa no circuíto dos festivais e afástanse daqueles males.

A grande gañadora neste BIFF, PASCHA, da directora Ahn Seon-kyoung, é a sombría historia de amor entre unha guionista de 40 anos e un adolescente de 17, que viven xuntos e enfrontan todo tipo de obstáculos, desde os predicibles prexuízo sociais, até problemas económicos e o servizo militar obrigatorio que eventualmente os separará. Cun claro ton de pena que tingue as cores do filme e a voz dos personaxes, é a excepción aos lugares comúns desde onde pode narrarse unha melodrama.

HAN GONG-JU, gañadora de dous premios neste BIFF e admirable primeira película do director Lee su-jin, é a historia dunha adolescente que debe deixar a súa vila logo de sufrir un trauma que se irá desvelando ao longo do filme. Unha clara demostración de como situar unha historia entre adolescentes desde unha perspectiva madura tratando, á súa vez, un delicadísimo problema social cun maxistral xiro final do guión.

SHUTTLECOCK, gañadora do Citizen’s Reviewer Award (premio que compartiu con Han Gong-ju) e do premio NETPAC (rede de promoción do cinema asiático) é unha road movie iniciática sobre a viaxe dun adolescente que, despois de perder aos seus pais nun accidente, decide ir en busca da súa medio irmán. Filme debut da directora Lee Yu-bin, é unha arriscada historia de como un adolescente debe facerse adulto a través de decisións concretas (como aprender a conducir e lanzarse á autoestrada, decidir ou non criar ao seu irmán de 9 anos ou administrar o pouco diñeiro que queda) proceso que se plasma pondo en dúbida cada unha das realidades que viviu até ese momento e evitando saídas obvias. Remarcable a actuación do protagonista e afirmando unha vez máis que os agora adolescentes/novos actores coreanos serán (se non o son xa) grandes actores.

MY BOY, do director Jeon Kyu-hwan (coñecido polos seus extremos puntos de vista nos seus anteriores filmes The Weight e From Seoul to Varanasi) comeza nun punto neurálxico da historia dunha familia. Sen pistas sobre o proceso que levou a esa situación, se se ten a paciencia necesaria, o esforzo será recompensado, sobre todo coas últimas escenas que quitan o alento.

THE FAKE é a única longametraxe coreana de animación neste BIFF. Do director Yeon Sang-ho (cuxo previo filme The King of Pigs gañou tres premios no BIFF de 2011 e foi proxectado na Semana dos realizadores en Cannes en 2012) narra a historia dunha vila cuxo novo pastor e igrexa estafan aos habitantes con promesas de milagres. Con todo, nunha historia tan susceptible aos manierismos, o director presenta unha lúcida visión onde ninguén é bo, malo, enganado ou inxenuo.

A actriz Jeong Yu-mi, na presentación de 'Our Sunhi' (Hong Sang-soo, 2013).

Os tabús a representar do cinema surcoreano

Nunha sociedade con fortes regras e tabús sociais, destaca a coraxe nas temáticas elixidas que aínda que non son novas, sobresaen da pouco interesante masa antes mencionada. Abusos sexuais, abandono de fillos, abortos, incesto, pederastia e os prexudiciais efectos das relixións na sociedade son algúns dos temas sobre os que versan os filmes da sección Korean cinema today e da competición oficial New Currents deste BIFF.

Con todo, a elección destes temas non sempre vai da man dun tratamento intelixente. Desde unha perspectiva occidental, a sociedade coreana ten algúns problemas a solucionar. A violencia de xénero, incluídos os malos tratos físicos, psicolóxicos e os abusos sexuais, non teñen un nome aínda no vocabulario como problema social. Non contan con estatísticas serias ou programas de asistencia consistentes e, debido á diaria presenza deste tipo de situacións en series e películas (homes posesivos, celosos e violentos que a máis intensidade, máis amor) termínanse por naturalizar condutas aborrecibles. É por isto que ao ver algúns dos filmes un queda coa incómoda sensación de que hai algo que non está ben.

Os filmes antes mencionados saltan todas estas barreiras. Son películas intelixentes cunha estética sen puír, todas elas protagonizadas por adolescentes que se atopan nesta estraña idade que podería compararse ao momento do día no que é difícil distinguir se a xornada comeza ou termina, se é día ou noite e é case imposible discernir as formas de lonxe; perfecta analoxía para o cinema producido nun país que, despois de sobrevivir grandes crises e de afrontar un abrupto crecemento económico, deu como resultado unha sociedade que corre sen saber moi ben onde vai e que segue patróns para outros exitosos (transpolable ao cinema de Seoullywood que emula, sen moito sentido, blockbuster norteamericanos) e cun ritmo de vida tan vertixinoso que non dá tempo a pensar para que se fai o que se fai nin de avaliar se o camiño elixido desembocará na meta desexada.

Á vez, este ano tres dos directores responsables da Korean Wave alá polos comezos do 2000, produciron filmes a nivel internacional. Kim Jee-woon reviviu a Arnold Schwarzenegger das cinzas da política (The Last Stand), Park Chan-wook foi pasear a Hollywood da man de Nicole Kidman (Stoker) e Bong Joon-ho puxo a case todas as etnias a convivir na locomotora do fin do mundo (Snowpiercer).

Con todo, Stoker, por citar un exemplo, a algúns produciunos o estraño rictus facial que xera ver un filme que non termina de funcionar. A sospeita, incomodidade, insatisfacción que non nos xerou ningún do tres extremos filmes que compoñen A triloxía da vinganza, falan, quizais, da incomunicable barreira cultural.

Nun país no que as industrias culturais e creativas son un dos principais motores do crecemento económico, que destina gran parte do seu orzamento para a industria cultural de exportación, o gran desafío é lograr un equilibrio entre produtos enmarcados dentro dunha cultura determinada e, ao mesmo tempo, intelixibles fóra da cultura que as produce para poder sortear a barreira cultural que non se limita á emoción, nin ás impotencias da percepción. Que non é cousa dunha maior competencia ou vontade pero está, case sempre, presente e a maioría das veces é unha presenza que desvela unha incomunicable ausencia.

Están por verse as decisións que tomará unha industria que tan ansiosamente busca transcender a fronteira de Asia e chegar masivamente a Occidente. Decisións que, gusten máis ou menos, non modificarán o feito xa establecido e innegable de que o cinema de Corea do Sur é un dos máis dinámicos e curiosos do mundo. Por isto é que nos segue interesando. Porque a súa insaciable dinámica afirma unha e outra vez, a intención de comunicarnos.