INTERSECCION 2018: SOBRE FRONTEIRAS E DIVERSIDADES. A IMAXE AUDIOVISUAL EN GALICIA ALÉN DO CINEMA

Fotografía: Andrea Rodríguez López

Nos últimos tempos, falar de audiovisual é facelo desde unha perspectiva híbrida, expandindo a mirada alén de terminoloxías ou fronteiras técnicas para abrazar a súa substancia desde a intersección, desde o camiño fronteirizo. Ao longo da historia aprendemos que na arte non existen as rupturas limpas ou as delimitacións. Comprendemos a súa permeabilidade e asumimos que as agrupacións en movementos, períodos ou categorías favorecen a comprensión e teorización da arte pero non deben entenderse de modo absoluto. As disciplinas, por iso, deben tender á fragmentación cando falamos en termos creativos e expositivos. O obxectivo é sinxelo: xerar un espazo de encontro entre os diferentes actores do sector que favoreza non só o enriquecemento, senón tamén un coñecemento mutuo que permita interaccións futuras. Isto é precisamente o que puidemos ver en INTERSECCIÓN. Encontro Internacional de Arte Audiovisual que se celebrou na Fundación Luís Seoane da Coruña entre o 9 e o 11 de novembro. A través dunha programación confeccionada arredor da obra de artistas plásticos, audiovisuais e outros creadores pertencentes ao ámbito das artes vivas, a crítica ou o comisariado, conformouse un espazo heteroxéneo de diálogo e visibilización dese outro cinema que non adoita aparecer nas grandes pantallas nin encher as salas, pero que inxecta novas posibilidades á linguaxe visual.

Inmersos, como estamos, nunha globalidad artística e social que impulsa instintivamente a correlación dentro da diferenza, a sesión dedicada á Arte Audiovisual Contemporánea Galego deu boa conta dese interese por abordar os múltiples elementos da gramática fílmica. Por abordalo desde o plural, abandonando os relatos hexemónicos para reivindicar o compoñente experimental. Nesta liña fomos descubrindo os traballos de Edu Valiña, Lara e Noa Castro, David Catá, Ruth Montiel Arias, Claudio Pato, Carme Nogueira, Santiago Talavera e Edu Fernández. Sen poder determinar un selo distintivo, si falamos de creacións de carácter vangardista levadas a cabo por autores de formación moi variada que apostan pola liberdade creadora buscando maior implicación estilística e de significado. Todos eles, ao seu ritmo e ao seu modo, están a conseguir impulsar este outro tipo de cinema que cada vez está a coller máis peso non só en Galicia senón tamén a nivel internacional. Neste sentido, cando nos preguntamos polo presente da creación audiovisual contemporánea galega podemos confirmar que existen diferentes traxectorias e velocidades.

Mi vida a flor de piel (David Catá)

Cunha potente densidade estética e conceptual, as pezas presentadas en Intersección enuncian ademais unha feito clave: a necesidade de entender o audiovisual non só como unha disciplina artística, concreta e impermeable, senón tamén como ferramenta de expresión que pode servir de documento gráfico para unha acción, como medio de exploración formal da imaxe ou como impulsor de novas realidades, expandíndose no espazo en forma de vídeo-instalación. O certo é que sería máis sinxelo trazar un fío condutor que agrupase os proxectos presentados e xerase un relato coherente. Tamén resultaría probablemente inconcreto. Xoguemos, por tanto, a desmontar o quebracabezas e dediquémonos a atopar o xenuíno en cada unha das pezas:

O orixinal, o auténtico, pode advertirse por exemplo en Non dorme ninguén polo mundo, onde Lara e Noa Castro elixen un modelo de representación que parte do erro como aliado. Utilizando unha cámara estragada, aprovéitanse do dano para transformar a realidade semántica e plástica do seu contexto alternando en diferentes secuencias surrealismo e o cotiá. A predilección polo próximo tamén aparece na obra de Claudio Pato (Do que complota unha imaxe), quen cartografía o urbano e o natural proxectándoo a modo de haiku sen deixar de ofrecer, ao mesmo tempo, unha reflexión sobre as modificacións do espazo motivadas pola acción do home. Para David Catá o cotiá escríbeno as persoas que integran a súa vida. A miña vida a flor de pel rexistra un acto performático que pon de relevo o uso do corpo como vía de exploración do artístico. O vídeo actúa aquí como catalizador de sensacións e o artista xoga co zoom dixital para facernos experimentar unha pulsión case epidérmica.

Se pensamos a arte como impacto, algúns dos traballos presentados no marco de Intersección destacaron pola súa capacidade incisiva; por desmoronar os códigos instaurados para facilitar un grao de empatía desde o cal reformularse certos roles ou patróns de conduta. Edu Valiña apunta coa ninguén lle importa a túa historia a idéaa incomunicación e ocultación da mensaxe como unha das pandemias da sociedade globalizada. Así, a través do son e a repetición compón unha atmosfera envolvente que parece sinalarnos como coautores de toda esta crise discursiva. Desde unha resolución estilística que escenifica o exceso dunha sociedade hiperconectada, The passion of Edu Fernández (Edu Fernández, EDU) constrúese a partir do humor ácedo e a autoficción, apropiándose do filme de Dreyer (A paixón de Xoana de Arco, 1928) para investigar conceptos como a otredade e o control das masas.

The passion of Edu Fernández (Edu Fernández)

Noutro ángulo Leith Walk. Our share of the profits, de Carme Nogueira, dá voz ás persoas para vehicular territorio e historia, rescatando as memorias máis aló das súas especificidades xeográficas ou arquitectónicas: resonancias do pasado coas que mirar o presente. Tamén Santiago Talavera acode á historia, pero faio interrogándose pola capacidade do ser humano para provocar o mal, unha reflexión que ten como orixe a investigación sobre as consecuencias do primeiro ataque nuclear. Materializada a modo de found footage O destrutor de mundos explora, case a modo de extensión do lenzo, a capacidade plástica do cinema á vez que aborda o dilema da acción bélica. Se analizamos Bestiae, de Ruth Montiel Arias, advertimos un xogo entre o analítico e o emocional que busca penetrar nas entrañas do universo da caza. Os contrastes lumínicos, as combinacións cromáticas, a distorsión e a superposición de planos avanzan un proceso de ocultación e desocultación no que corresponderá ao espectador a tarefa de complementar a obra.

Estes exemplos, que se conforman como elementos dunha constelación moito maior, escenifican claramente a efervescencia da linguaxe audiovisual e as súas múltiples ramificacións dentro da creación contemporánea. Podendo constituírse desde unha mirada cinematográfica, pictórica, fotográfica ou instalativa, todos estes creadores parecen ter en común non un modus operandi senón máis ben unha forma de mirar, unha potencia estética que se orixina no espazo intermedio. Con todo, actuar desde as marxes pode resultar incómodo. Aínda que a hibridación e convivencia entre os binomios cinema-sala escura e artes plásticas-museo é unha boa noticia que expón novos retos sobre como mirar, tamén é necesario pensar como se distribuirá e recibirá a obra por parte do público. Desde o mercado, a crítica, a produción, o comisariado, a academia, a museoloxía e todo aquilo que engloba o sistema artístico en xeral, debemos coidar estes diálogos diferenciando as necesidades específicas de cada caso e creando novos espazos que posibiliten e normalicen estas conexións. Se estes traballos, creados habitualmente con recursos mínimos, pero con mimo e dignidade, logran sobordar fronteiras, convén preguntarse que sucedería se contasen con maior apoio á produción e difusión, se se cedese ao público a posibilidade de repousar na reflexión, de saborear o cinema en todas as súas vertentes.