LA HERIDA, de Fernando Franco

As cousas son así: non hai comezo nin solución, estamos con Ana e sufrimos con Ana. Na primeira escena, o personaxe ten un ataque de ansiedade e o público debe ficar canda ela, malia que preferiríamos non estar alí, non compartir esa experiencia. Por sorte, La herida (Fernando Franco, 2013) non é un filme sádico: nunca ocorre nada extremo, ningún punto de inflexión, non hai crueldade, ao revés, hai case empatía cara a protagonista. Como ela, os espectadores quereríamos que as cousas fosen doutro xeito, mais non controlamos a situación, exactamente igual ca ela. E iso que Ana é unha moza guapa, cun traballo, cun mozo… mais a súa vida é un inferno por mor da patoloxía que padece -un Trastorno Límite de Personalidade, segundo a sinopse oficial do filme- mais ela non o sabe, e nós tampouco, porque podería ser outra cousa, podería un trauma, unha depresión, un mal día… Esta coidadosa indefinición é a maior virtude do filme: temos poucos datos, mais moi significativos. Non se trata entón de saber que vai pasar, se non de saber, de comprender, o que está pasando, o que lle pasa a Ana, como se fósemos a propia Ana. Nada de explicacións psicosociais, nada de finais felices: La herida ofrece a experiencia dunha patoloxía onde a súa vítima é tamén a súa principal responsábel. Como saír entón dese labirinto? A resposta (do cineasta, ollo, non dun psiquiatra) é atrevéndose a ficar no seu interior.

Da estética do baleiro ao cinema social

A renuncia de Gus Van Sant a afondar na psicoloxía dos seus personaxes na triloxía que forman Gerry (2002), Elephant (2003) e Last Days (2005) viuse no seu momento como unha provocación. Por que filmar tantas mortes sen ofrecer ningunha explicación que as xustifique? Das moitas respostas posíbeis a esta pregunta, eu gosto especialmente de dúas. A primeira é que os protagonistas de todos estes filmes non saben (aínda) que van morrer, están vivos, viven en presente, e polo tanto a cámara non debe anticipar nunca ningunha acción, debe manterse sempre no seu mesmo plano de coñecemento. A segunda é que o baleiro que rodea todas estas mortes non é arbitrario, senón unha expresión do noso tempo, no que semella que case todo o importante está fóra do noso control. Aqueles críticos que aborreceron estes filmes argumentaron que Gus Van Sant non tiña ren que contar, e emporiso decidira torturar ao seu público con obras baleiras nas que non pasa nada e o pouco que pasa non ten explicación. Ben, esa é a opinión daqueles que non gostan do minimalismo, que non o entenden, que nin sequera o ven: a beleza desta caste de cinema está, precisamente, nesas secuencias nas que aparentemente non pasa nada, e xusto nese intre, diante nosa, pasou todo, mais pasou no interior dos personaxes, fóra do noso campo visual. Mesmo unha cineasta tan superficial como Sofia Coppola entendeu o truco, e rodou o seu mellor filme, Somewhere (2010), aplicándoo como se fose unha receita de cociña.

Iso si, este cinema que é capaz de narrar unha historia en tempo presente sen manipular as expectativas dos espectadores non ten porqué conformarse con dicir obviedades. Neste sentido, La herida, ao negarse a resolver os problemas da súa protagonista, consegue que reparemos neles: Ana non é ningunha tola que estea mal dos nervios, senón alguén que podería ser a nosa amiga, moza, irmá, filla, veciña, coñecida, ou peor, directamente, que poderíamos ser nós mesmos. A decisión de Fernando Franco de acompañala e compartir a súa intimidade serve para que a recoñezamos e nos recoñezamos nela, e para que así pensemos unha patoloxía (porque si, é certo, os psicólogos poden entreterse facéndolle unha diagnose ao personaxe, porque síntomas e indicios non faltan) atendendo aos seus efectos no suxeito antes que no seu entorno. Todo o que fique fóra dese aquí e agora, desa inmediatez, só serve para distraer a atención do público, non para comprender a historia. Velaí a milagre do cinema minimalista: a ecuación menos é máis.

A redución da trama, porén, non significa a renuncia ao suspense. Non é que de súpeto se produza unha revelación sorprendente, ou que as automutilacións de Ana estean filmadas de xeito que poidan provocar un sobresalto no público, como ocorre no cinema de Michael Haneke. O suspense vén aquí dalgo moito máis simple, da liberdade creativa que permite unha situación totalmente aberta como esta: un personaxe que non se atopa ben e que ten que convivir con ese malestar tódolos días, estea mellor ou peor. Que facer? Que pode facer? Que vai pasar? Cada escena é así un desafío, unha fonte de posibilidades infinitas, dende os xélidos encontros da protagonista cos seus pais até o seu duelo final co seu exmozo, no que a cámara pasa dunha face a outra, tensa, coma calquera que estivese no seu lugar sabendo o que ela sabe. Niso, La herida podería emparellarse co cinema dos Irmáns Dardenne, no que a tensión narrativa radica nesas pausas antes de que o personaxe faga algo, nese tempo que os cineastas belgas lle deixan a personaxes e espectadores para que pensen no que pode pasar ou para que asimilen o que xa pasou. Eu non chamaría a iso cinema do baleiro, eu chamaríalle cinema social, un cinema social que ten máis que ver co interior do individuo en sociedade, ao xeito de Michelangelo Antonioni (e sen necesidade de filmar somentes burgueses!), que coa posición do individuo na sociedade. Propoño daquela que Fernando Franco filme o próximo guión de Paul Laverty, ou que Enric Rufas, o co-guionista de La herida e da meirande parte de traballos de Jaime Rosales, escriba o próximo filme de Icíar Bollaín. Non sei se a combinación funcionaría (eeeeeh… non) mais sería un bo xeito de devolverlle ao cinema social o pulo que merece.

Comments are closed.