TOURNÉE, de Mathieu Amalric

Mathieu Amalric é un artista escindido: actor e director, francés e internacional, persoa e personaxe. A súa presenza en filmes de Arnaud Desplechin (Un conte de Noël, 2008; Rois et reine, 2004; Comme je me suis disputé… (ma vie sexuelle), 1996), Nicholas Klotz (La question humaine, 2007), Olivier Assayas (Fin août, début septembre, 1998) e mesmo Alain Resenais (Les herbes folles, 2009) situouno como o actor francés máis relevante da súa xeración, mentres que os seus traballos con Julian Schnabel (Le scaphandre et le papillon, 2007), Steven Spielberg (Munich, 2005) ou como o antagonista de 007 en Quantum of Solace (Marc Foster, 2008) déronlle unha visibilidade internacional que o levou a converterse case nunha ‘estrela global’. Con este perfil, a sorpresa do Festival de Cannes de 2010 foi a súa canonización non como actor ubicuo, senón directamente como cineasta, a través do premio á mellor dirección que gañou por Tournée, a terceira longametraxe da súa carreira paralela como realizador tras Mange ta soupe (1997) e Le stade de Wimbledon (2001).

Dentro de semellante traxectoria, Tournée revela a posición intermedia que ocupa Amalric entre a tradición francesa, á que pertence, e a estadounidense, da que tamén herda moitos referentes. O seu Joaquim Zand, por exemplo, é un produtor televisivo reconvertido a manager dunha compañía de strip-tease burlesque que cumpre todos os requisitos para ser identificado coma un perdedor, na liña dos personaxes de John Huston. O seu fracaso é dobre: primeiro laboral, como manager, ao non conseguir cumprir as promesas que lle fai á súa compañía; mais tamén vital, como pai, ou sequera como amigo, ao carecer da intelixencia emocional que lle permitiría xestionar as súas relacións. Nunha escena entrañábel, os seus propios fillos dinlle con moita tenrura que dá igual, que non se esforce, que non lles ten que contar un conto antes de durmir se non lle sae. Mais Zand tampouco é que sexa un personaxe maltratado pola vida, como os heroes tráxicos americanos, senón que as súas desgrazas son o resultado dunha personalidade inconstante que comparte con moitos dos personaxes interpretados por Amalric no cinema francés.

A propia estructura fendida de Tournée tamén permite esta dobre filiación: dunha banda, a xira da compañía por unha serie de cidades portuarias (Le Havre, Nantes, La Rochelle) segue algunhas das convencións das road movies e das backstage movies estadounidenses, mentres que o episodio parisino funciona para Zand / Amalric como unha ‘volta ao pasado’ nun dobre sentido. Primeiro, no relato, o personaxe abandona durante un día á compañía para tentar prepararlle un ‘gran final’ parisino, mais o seu fracaso provoca a quebra definitiva da súa fachada de triunfador retornado. Unha malleira despois fica ben claro que ninguén o bota de menos en París, especialmente o seu propio irmán, autor da malleira.

Mais ao mesmo tempo, dende o punto de vista formal, este interludio devolve a Amalric, como cineasta, á tradición na que ten medrado coma actor: a súa cámara, inqueda, filma os esforzos do personaxe cunha axilidade que lembra a vertixe cotiá dos frescos familiares de Arnaud Desplechin, de xeito que esa semellanza estilística crea unha ilusión de intertextualidade na que Zand sería o dobre ‘americanizado’ dos seus habituais caloteiros inmaduros.

A derrota final da compañía ten o tratamento dun happy end melancólico, no que Zand asume as súas limitacións

O espectáculo da melancolía

O ton de Tornée oscila entre o glamour carracho das actuacións das strippers e o hiperrealismo traxicómico que acompaña a Zand en todas as súas aparicións. O soño americano vólvese, por momentos, realidade nas imaxes das strippers sobre o escenario: Amalric adícalle cando menos unha secuencia a cada unha delas onde a súa creatividade natural convértese nunha exuberante fantasía erótica. Esas secuencias fuxen da mofa para encher de beleza un filme que, conscientemente, afonda nas miserias dos seus personaxes.

Así, Amalric roda estas escenas con cores máis cálidas, lonxe do ton grisáceo dos exteriores, exaltando a sensualidade imperfecta das strippers. E por iso Zand, en paralelo, eclípsase detrás do pano e olla para súas artistas con respecto e admiración, mesmo con desexo encuberto, coma no caso de Mimi Le Meaux. A relación de aldraxe e sedución que logo se vai establecer entre eles revela as contradicións dun personaxe afundido ante a súa incapacidade de ser o que pretende: vende soños e espectáculo a un público ao que logo lle nega a posibilidade de participar neles, como na tristísima escena coa caixeira do supermercado, fascinada cun mundo ficticio ao que Zand lle nega o acceso, precisamente, porque xa non cre nel.

A derrota final da compañía, aillada nun hotel baleiro da Illa d’Aix, ten pola contra o tratamento dun happy end melancólico: Zand céibase da súa pose e asume as súas limitacións diante das súas compañeiras. O espectáculo rematou, non vai continuar, mais tanto ten: a familia herdada, unida, vai pasar unhas vacacións felices xunto ao mar. O peche con ‘Louie Louie’, unha das cancións máis lonxevas do rock n’ roll, xa non acompaña ningún movemento insinuante, senón que simplemente celebra os praceres sinxelos da compañía e do agarimo: o pescador xamaicano que canta esa canción reuniuse, por fin, canda a súa adorada (e seguro que imperfecta) muller.

O fogar, daquela, coma nun bo western, xa non existe: o heroe non pode volver a el, ninguén o quere, ninguén o recoñece. Por sorte, o fogar, coma en calquera relato de viaxes, está no camiño, na experiencia que cada personaxe foi gañando durante a andaina. Mais Amalric, ao contrario que Zand (e a meirande parte de personaxes que ten interpretado), non é ningún fillo pródigo que teña que aturar o desterro: Tournée, coa súa mestura de patróns narrativos clásicos e fugas estitísticas liberadoras, convérteo nun exitoso actor-director, ao xeito de tantas estrelas estadounidenses, moi consciente ao mesmo tempo da súa filiación estética europea.

Comments are closed.