TRANSEÚNTES, de Luis Aller
A aparición na carteleira dunha película que leva 20 anos na súa elaboración sempre é unha boa noticia, máis aínda se provén dun director e unha equipa que demostran unha filiación cinéfila que traspasa a contorna da sala para chegar ás aulas, os seminarios e outros ámbitos de formación. Cómpre recordar aquí que o valente proxecto levado a cabo pola produtora El dedo en el Ojo nútrese principalmente de profesionais que traballan na escola de cine Bande à part, iniciativa cun interesantísimo catálogo de actividades que se abriu camiño no competitivo mundo da formación cinematográfica e audiovisual a pesares de non contar con titulacións homologadas.
Transeúntes, segundo filme de Luis Aller, pretende capturar a velocidade, o caos, o accidental da vida urbana contemporánea. Para iso adóptase unha estratexia de filmación e edición acelerada, violenta, con planos extremadamente curtos que entrelazan unha serie de relatos (ou máis ben apuntes de historias) con numerosas tomas documentais das rúas barcelonesas. O resultado final, con preto de 7000 planos montados, busca, segundo os seus propios responsables, ser “unha película construtivista, múltiple, atomizada, cósmica… un big-bang cinematográfico” partindo de diferentes xeitos de captar e representar a realidade.
Desgraciadamente, este intento de transmitir a sensación de caos urbano é un completo fracaso, e moitos dos seus errores poden rastrearse dende a propia xénese do proxecto. Un dos primeiros problemas que se poden atopar no filme está relacionado co xa mencionado longo proceso de produción. E é que aínda que pareza incrible nunha película que foi rodada durante un período tan prolongado, o resultado final aparece claramente ancorado na segunda metade dos noventa. Unha obra estivo a elaborarse durante vinte anos debe mostrar o paso do tempo, está moralmente obrigada a iso. Non é estética nin politicamente lexítimo facer en 2015 unha película de 1995, e ese lapso temporal está completamente ausente do resultado final da película.
Por outra banda, a decisión de filmar integramente en Barcelona resulta estraña, posto que a presenza material da cidade pasa por completo desapercibida. O usar só o castelán (prescindindo non só do catalán, senón do notable crisol de linguaxes que se pode oír en calquera cidade turística como a que nos ocupa), o enmascaramento dos cambios urbanos, a supresión do paso do tempo… todo fai caer á capital catalá nunha abstracción, unha sorte de cidade idealizada sen elementos espaciais, temporais nin sociais concretos. E o feito de que a rodaxe teña lugar nunha época especialmente transcendente na transformación da urbe (do período posolímpico ao xa asentado proceso de xentrificación) só agrava esa sensación de insuficiencia.
Para contrastar coas numerosas tomas na rúa de peatóns, o director opta por un rexistro actoral marcadamente teatral. Isto, de por si, non é un problema, pero a construción de personaxes si que xa transmite moitas máis dúbidas, xa que o que ofrece a pantalla non son persoas de carne e oso, senón tipos. O que vemos son modelos predefinidos dentro de certos códigos melodramáticos, sen profundidade, sen concreción. Actores que deambulan por espazos urbanos sen chegar a habitalos, sen verse influídos por eles, sen que a súa existencia os modifique en grao algún.
A montaxe exhaustiva, constantemente entrecortada, a “estética do caos” que Aller intentou captar (segundo o mesmo manifestou nalgunha presentación do filme), conseguen o oposto ao pretendido. A mestura constante de medios de captación audiovisual, de diferentes códigos cinematográficos e o precipitado e medido da edición aniquilan o contraste. Sen posibilidade de diferencia nin de oposición á montaxe, ríxida e inmutable, aplana por completo a mestura de imaxes e sons, homoxeneizando o resultado final nun pastiche pouco satisfactorio. Como consecuencia de todo isto, Transeúntes acaba resultando unha obra terriblemente banal, sen oso, incapaz de retratar, narrar ou mostrar todo o que pretende.
Xa en termos discursivos a obra parece predicar contra a cidade moderna dende uns presupostos da primeira modernidade un tanto superados. Neste sentido o final da película, cos dous personaxes que conseguen “escapar” de Barcelona cara a montaña, o rural, o paraíso verde e virxe que lles permita respirar e reiniciar as súas vidas resulta exemplar. E é que para representar este novo comezo Aller subliña a idea da “xungla humana” urbana dispondo un plano longo, relaxado, que contrasta coa agresiva montaxe de todo o resto do filme e que non fai máis que aumentar a sensación de medo, de opresión, da imposibilidade da felicidade en a/unha? cidade que acaba conectando con certos discursos desfasados da época das vangardas.
Na segunda das cinco condicións que Lars Von Trier lle impuña a Jorgen Leth na película homónima, o maquiavélico director danés propúñalle ao seu compatriota que filmase unha escena da película nalgún lugar miserable sen mostrar o entorno. Leth decide rodar no barrio vermello de Mumbai e, ao ver a pobreza que o rodea, asume que non se pode non mostrar a contorna e adopta a decisión de por un pano de fondo transparente; o que é estritamente un fracaso segundo as regras do xogo devén un rotundo acerto en termos artísticos. Un cineasta pode proporse unhas normas e obxectivos á hora de filmar o real, mais debe ter os ollos e a mente aberta á hora de incorporar aquilo que esta lle ofrece. Xusto aquilo do que Transeúntes adoece.
