ZOMBIES, CINÉFILOS E OUTRAS BESTAS – SITGES 2011

Hai tres anos que acudo como crítico ao festival de Sitges. Nestes tres anos, podo asegurar que ningún outro certame se lle parece. Nesta vila barcelonesa dáse cada outubro unha festa de cinema sen igual. A xente de Barcelona chega a Sitges desexosa de ver cinema, pero tamén de pasalo ben. Rir, gritar, aplaudir e incluso comentar as películas en directo con toda a sala. Para os críticos, moitas veces é unha experiencia frustrante non poder concentrarse no filme e ter que escoitar murmurios, cando non conversacións. Pero todo iso forma parte da experiencia Sitges. As películas malas pasan por boas se o público está disposto a pasalo ben. Aínda que tamén hai casos opostos. Lembro na edición do ano anterior, no pase de Kaboom de Gregg Araki. Había unha audiencia disposta a pasalo ben, pero a organización, sempre tan terrorista e tan disposta a derrubar prexuízos, incluíu antes Maska, a curta experimental dos irmáns Quay. O que era un público entregado transformouse en apenas cinco minutos nunha marea de indignación. Asubíos e patadas. Alguén que sentaba cerca, prensa acreditada (para maior escarnio), gritaba alporizado contra semellante atropelo. Na miña opinión, Maska foi mellor que Kaboom, pero no contexto do festival foi case como unha traizón, programar unha curta case indescifrable antes dunha comedia multisexual sobre a fin do mundo.

O concepto de crítico e de espectador fúndese en Sitges. Principalmente porque só fai falla ter un blogue medianamente actualizado para conseguir unha acreditación. Así que boa parte da ‘crítica’ que está rexistrada son realmente espectadores que queren ver sangue, vísceras e mulleres espidas. Evitan con prudencia os múltiples e previsibles atrancos que lles pon a organización, chámese Béla Tarr, Apichatpong Weerasethakul, Tsai Ming-liang, Raya Martin ou Aleksandr Sokurov (directores que nunca enchen salas nun festival no que é difícil atopar entradas), pero sempre hai obstáculos que non conseguen sortear. Un dos praceres do festival é ver como a prensa ‘especializada’ (en cinema fantástico e de terror) cae na sesión equivocada. Inmellorable exemplo o ano pasado con In the Woods, de Angelos Frantzis. É difícil sinalar que foi mellor, se a película (unha radical experiencia audiovisual sobre o poder do cinema dixital que foi rodada co modo de vídeo dunha cámara fotográfica) ou as reaccións do público. Un silencio frío, tan só alterado polo ruído das butacas (o desaloxo foi importante) e certos murmurios de incredulidade. Este ano a experiencia repetiuse nunha maratón nocturna nos Cines Prado.

"Rir, gritar, aplaudir e incluso comentar as películas en directo con toda a sala. As películas malas pasan por boas se o público está disposto a pasalo ben". (Presentación de 'The Yellow Sea' no Retiro, que frecuenta o público máis entregado)

Un dos atractivos de Sitges son as sesións de madrugada. Nelas, prográmanse tres ou catro películas en continuidade. Normalmente trátanse de filmes gore ou de terror, todo moi codificado para que os fans gocen, pero como xa sinalei, Sitges ten algo de terrorista. Así que este ano organizou unha maratón na que incluía Beyond the Black Rainbow, de Panos Cosmatos, e Hellacious Acres. The Case of John Glass, de Pat Tremblay. A primeira é unha película experimental que parte do cinema estadounidense e canadense de terror dos anos 70 para eliminar tódolos elementos narrativos e deixar unicamente as experiencias visuais. É unha película extremadamente lenta, comatosa e pode que desesperante, pero tamén abraiante e orixinal. Demasiado para un público (e unha crítica) que viña a aplaudir desmembracións e a rir coas escenas gore. Desgraciadamente non quedei para ver Hellacious Acres, pois xa a vira o día anterior, pero é posible que esgotara a paciencia dos espectadores que non se foron tras Beyond the Black Rainbow. A peli de Pat Tremblay foi unha das ‘frikadas’ desta edición: a historia dun home que espera nun futuro apocalíptico enfundado nun traxe de supervivencia. Non sabe que facer, así que se dedica a vagar por un campo abandonado mentres aprende a comer e defecar co traxe posto. Non hai moito máis na película, que triunfa precisamente pola súa ridiculez nada disimulada, pola súa simpleza e, en definitiva, polo realismo que ten. Neste futuro, os traxes especiais non dan superpoderes, os heroes non son expertos en artes marciais. Todo é incómodo e patético neste filme. O seu director facía xustiza ao que vimos na pantalla. Un home pequeniño que parecía saído da Comic-Con de San Diego e que regalaba ‘merchandising’ da súa película. Ademais dos habituais carteis, tarxetas e demais, tamén tiña lencería feminina con publicidade da película. Cousas que só se poden ver en Sitges.

Todo isto lévanos a unha pregunta fundamental: ¿que fan os festivais pola nosa educación cinematográfica? Sitges aspira, ou iso creo eu, a romper coas conviccións do espectador. É dicir, que os críticos máis duros vexan películas frívolas (Sex and Zen 3D, por exemplo) e que a crítica ‘especializada’ da que falabamos antes acceda a un cinema máis ‘diferente’. Ningunha das dúas premisas se chega a cumprir, porque o concepto ‘crítico’ é demasiado amplo. Este ano, o premio da crítica gañouno a película máis comercial e simple de toda a competencia, Attack the Block, de Joe Cornish. E como xa dixen, moitos críticos xa saben que deben evitar determinados nomes…

E respecto ao público? Eu non creo que Sitges eduque unha mirada. Que lle ensine a ver o cinema dunha determinada maneira. Non teño claro tampouco que iso deba ser o obxectivo dun festival. No caso do Festival de Sitges, parece que o seu interese é gastar bromas pesadas ao espectador. Por exemplo, vendendo Trash Humpers de Harmony Korine como un filme de rapaces fedellos. O resultado (isto cóntanmo de oídas): un pai que saca ao seu fillo da sala tapándolle os ollos. Pero non todo é así. Recordo que no meu primeiro Sitges coñecín un pai que levaba os seus fillos ver a súa primeira película de Joe Dante. O pai, un gran fan de películas como Gremlins, Explorers, Innerspace e outros filmes lendarios deste director, quería que os seus fillos o descubriran tamén. Hai algo moi fermoso nese traspaso de sentimentos. Puro amor cinéfilo pasando de pais a fillos. Joe Dante non decepcionou e entregou naquela edición un filme, The Hole, que continuaba o seu legado cinematográfico, coas súas luces e as súas sombras. O pai, antes da sesión, preguntábame con lixeira preocupación se o filme tería escenas demasiado violentas, esquecendo, se cadra, as moitas veces que, cando eramos nenos, viamos case ás agochadas filmes que non eran adecuados para a nosa idade. Curiosa transformación.

"Sitges ten algo de terrorista. Nunca estás a salvo, ben por unha película que rompe os teus esquemas, ben por causas alleas. Sitges é unha experiencia, máis que un Festival de Cinema". (Na foto, o Prado, sala máis centrada no cine de autor)

Outro suceso que se pode dar en Sitges, contrario ao que sinalei no primeiro parágrafo, é que unha película non teña o público que merece. Quero dicir, pode darse que un filme demasiado serio teña unha audiencia con gana de festa. Pero tamén o caso contrario. Iso sucedeu en varios pases desta edición. Destacarei algúns.

Sex and Zen 3D. O clásico erótico da literatura e, dende fai 20 anos, do cinema chinés (vertente Hong Kong) regresa ao cinema aproveitando a moda estereoscópica. Que significa isto? Pois que o espectador asiste indefenso vendo como infinidade de penes se dirixen cara os seus ollos. A película é xenerosa en espidos femininos, pero a graza das tres dimensións reside en ver como o espectador masculino acepta a acumulación de símbolos fálicos acercándose á súa face. Ante isto, só se pode rir, pero a sesión foi bastante silenciosa.

Underwater Love. En Xapón, os xéneros teñen as súas propias denominacións. O ‘kaidan’ é o cinema de fantasmas. O ‘jidai geki’ é o cinema histórico, coa súa vertente ‘chanbara’ para falar de cinema de samurais. O ‘pinku’ é o cinema erótico. O ‘kaiju’ é o clásico cinema de monstros xaponeses, dende os clásicos ‘yokai’ aos modernos xurdidos das catástrofes nucleares (Godzilla, Gamera, etc…). Os xéneros pódense mesturar. Por exemplo, o ‘pinku’ co cinema de ‘yakuzas’, pero sempre crin que había uns limites. Non para Shinji Imaoka, director deste Onna no Kappa (que quere dicir “Muller e Kappa”) que cruza o ‘pinku’ co ‘kaiju’, e, por se non estaba contento, mételle escenas musicais. Eu, curtido en mil experiencias surrealistas en Sitges, vou entusiasmado á sesión, pero o certo é que non hai moito ambiente. A cousa comeza ben. No primeiro plano aparece o kappa (un ser sobrenatural xaponés, unha tartaruga antropomórfica) e xa me poño aplaudir. O público segue a miña chamada e incluso hai asubíos e gritos de entusiasmo. Pero non dura moito. A película tampouco é que sexa moi comercial e os espectadores, en lugar de tomalo un pouco a broma, parecen aburridos. Un bo público de Sitges estaría aplaudindo continuamente (imprescindible cando o kappa dispersa todo o seu seme polo corpo dunha rapaza tras unha dura escena de sexo) e seguiría o ritmo dos números musicais con palmas.

The Island, de Kamen Kalev. Este é o clásico exemplo WTF (‘what the fuck’) que ten todo festival. E máis tratándose de Sitges. Tampouco quero dicir que a sesión fose unha decepción. Nin que o público non fora o adecuado. Porque… existe un público para un filme como The Island? Cheguei dez minutos tarde, porque tiven que ir correndo dende o Auditori ata o Prado (o que son 10 minutos andando e 5 correndo). Sentei en primeira fila e asistín a unha das sesións de cinema máis estrañas da miña vida. O filme é un melodrama sentimental rodado nunha illa paradisíaca de Bulgaria. Temos a unha parella de amantes. El, un búlgaro impersoal. Ela, xigantesca, gozosa e escultural, Laetitia Casta. Teñen acordos e desacordos, pelexas e reconciliacións. A película recorda a L’avventura, de Michelangelo Antonioni, e tamén a Le mépris, de Godard. A paisaxe está rodada con moito gusto. Hai algo de estraño, algo misterioso, no aire da película. Finalmente, os amantes sepáranse. Ela volve a Francia, el queda en Bulgaria, obsesionado por atopar a súa nai. Tras un tempo de busca, o rapaz chama a súa moza. Descobre que vai ter un fillo. El disponse a volver, pero… (e aquí o xiro argumental máis bestial do cinema contemporáneo) finalmente decide quedar en Bulgaria e entrar en Gran Irmán simulando ser un discapacitado mental. ¿¿¡¡%#@$!!?? Esta indescifrable oración sería a reacción máis normal, pero nese momento, o público (incluído eu) estabamos nun estado total de incredulidade. Parece que o cinema, no seu desexo constante por meter goles pola escuadra ao espectador, chegou a un estado total de loucura. A película suicídase por completo no seu tramo final, con xiros cada vez máis imposibles. Seguramente hai un discurso sobre as mutacións do cinema, sobre a continuidade do cinema moderno (iso de pasar de Antonioni a Gran Irmán…) e moitas cousas máis… pero a verdade é que tal e como o mostra a película, o mellor é deixarse levar pola autoparodia. No fondo, The Island pode que se converta nun involuntario filme de culto.

"'Underwater Love' cruza o 'pinku' co 'kaiju', e, por se non estaba contento, mételle escenas musicais".

Cannibal Mercenary. Xa sei que me estou pasando co tamaño do texto, pero non podo deixar pasar as experiencias máis extremas do festival de Sitges sen falar, precisamente, da súa sección máis extrema. Falamos do Brigadoon. Esta sección é algo así como a ovella negra da familia. Metade oficial, metade pirata, o Brigadoon celébrase no Edifici Miramar, un edificio histórico da vila que ten un espazo acondicionado para pasar películas. Digo ‘espazo’ porque non é un cine. As pelis pásanse en DVD (o que moitas veces non quere dicir calidade DVD, senón que adoita ser VHS ou cousas peores) e a entrada é libre. Este último feito deu lugar a moitos episodios surrealistas, como ver Las flores del miedo (un clásico ignoto do cinema español) cun home inconsciente por culpa do alcohol sentado en primeira fila e facendo caso omiso das indicacións dos gardas de seguridade para que abandonase a sala. Ou ver Of Vampyres and other Symptons, documental sobre José Ramón Larraz (outro clásico ignoto do cinema español…), cunha sala chea de adolescentes. Un documental televisivo arredor dun director de ‘cult-movies’dos anos 70 coa sala chea. Son cousas de Sitges. Pero o máis grande do Brigadoon chegou no pase de Cannibal Mercenary, unha ‘exploitation movie’ tailandesa dos anos 70, modificada pola industria hongkonesa (que incluíu na película unha trama paralela que nada tiña que ver coa orixinal) e que se pasaba en versión dobrada ao castelán. Todo era moi postmoderno. Comeza como Apocalypse Now (o cartel vende o filme como Apocalypse Now meets Cannibal Holocaust), cun soldado que ten pesadelos polas súas experiencias na guerra de Vietnam. Pero logo aparece un mestre zen, cun Ying-Yang mal debuxado na súa fronte, que lle fala dunha misión. E a partir de aí todo é ‘superexploitation’ e ‘supergore’ na mellor tradición do peor cinema dos anos 70, deixando en bo lugar moitas películas de Chuck Norris.

Pero o mellor non era iso, senón que na sala había un grupo de avoas que viñan pasalo ben co cinema de terror. Pasaron boa parte da película falando e intercambiando a súas opinións. Estaban visiblemente decepcionadas, porque querían ver cinema de terror e non “unha película de guerra”, como unha delas chegou a dicir, mentres na pantalla viamos mercenarios zombi-caníbais devorando os protagonistas. Brigadoon sempre foi lugar para que xubilados e xente despistada durmira alí a sesta, pero nas veces que fun, poucas veces vivín unha experiencia tan ‘trash’ e radical. Pero así é Sitges, un festival que continuamente está agredindo as túas concepcións do cinema. Como espectador e como crítico, nunca estás a salvo, ben sexa por unha película que rompe os teus esquemas, ben sexa por causas alleas. Sitges é unha experiencia, máis que un Festival de Cinema.