EROSKI PARAÍSO, de Jorge Coira e Xesús Ron

Fáiseme imposible falar de Eroski Paraíso, a película, sen tocar o persoal. Así que isto, máis que unha crítica, é un comentario que nace do íntimo. Do interior cara o exterior. De forma transparente como se nos conta o filme: deixando ver o esqueleto. Eroski Paraíso (2019), dirixida por Jorge Coira e Xesús Ron a partir da obra homónima da compañía de teatro Chévere, recrea o escenario e o proceso de rodaxe da película que Alex (Cris Iglesias) quere facer sobre os seus pais e como se coñeceron na sala de festas Paraíso, hoxe transformada nun Eroski no que súa nai traballa como peixeira.

De primeiras, esta historia resúltame familiar. Non porque coñeza a historia do Paraíso de preto, senón porque a historia que se nos conta é paralela a de moitos outros lugares de Galicia. A historia das discotecas de moda, dos lugares onde se coñeceron nais e pais da nosa xeración, hoxe abandonadas ou reconvertidas en novos espazos, véxanse comercios, restaurantes, supermercados ou, tristemente, nun prostíbulo xa pechado, como no caso da Frayman, sala histórica de Xinzo de Limia, onde posiblemente se coñeceron meus pais. É o Paraíso como pode ser calquera outro. Somos nós, dalgunha maneira.

Ese ser nós está na sensación de comunidade a pesar de todo, que se presenta ao ver unha filla que vén de fóra e xunta aos pais, separados dende hai anos, e mesmo na presenza dun avó xa sen memoria. Cada xeración é necesariamente distinta da anterior, coa relativa angustia polo que iso ten de perda. Alex necesita rexistrar o que foron e o que son os seus pais como parte de recoñecerse a si mesma. No proceso, recoñecémonos no agarimo incómodo da familia e nun realismo no uso da lingua que tivo que chegar ao cine galego nun filme que, se cadra pola súa pegada teatral e pola presenza dun dispositivo de (falso) documental, non procura unha inmersión total no seu universo (temos a sensación de que transcorre nun escenario que representa un supermercado, e non tanto nun supermercado). Así, a personaxe de Eva (unha Patricia de Lorenzo que destaca na súa cara dramática e tamén na cómica entre un reparto fantástico) fai explícita a diglosia e contraponse a Toño (Miguel de Lira), que fala o galego da zona empregando palabras case en desuso ou expresións que había tempo que non escoitabamos. Nesas palabras que anoto mentalmente ou no papel está tamén a angustia desa perda. O medo a esquecer e o que iso significa, a morte dunha parte dunha mesma.

Pero a identidade non só está en xogo no lingüístico, senón tamén no desarraigamento que senten algunhas personaxes no proceso de vivir a emigración e a volta ao lugar de orixe, como lles pasa a Toño e a Eva. Un volve momentaneamente de Canarias e atópase entre dous mundos que identifica como fogares. Outra pasa de vivir na cidade a volver a Muros e síntese allea e estraña no proceso, nese ambiente vilego no que “la gente está más pendiente de la vida de los otros que de la propia”. O proceso de velos escenificar escenas de mocidade, inconscientes e despreocupadas, diante dos produtos de limpeza ou snacks que constitúen agora o espazo de traballo de Eva fainos chocar coa realidade dunha vida adulta que, dedicada aos coidados do seu pai con alzhéimer, rara vez pode ser xa inconsciente ou despreocupada. Que queda da nosa identidade cando estamos obrigadas todo o tempo a ser algo predeterminado? Se cadra, un rastro do que eramos cando novas.

Precisamente, é dende a mocidade dende onde eu vivo o filme, dende o personaxe dunha Alex que está aí para botar a andar unha reflexión, para construír unha memoria que é e non é súa, como nos pasa a todas coa memoria da nosa familia e do noso lugar. Por iso é emocionante escoitar a Miguel de Lira contar como se organizaba por parroquias o público do Paraíso, nun monólogo que, a pesar de estar ilustrado con animacións nun recurso que pode chegar a sacarnos do fío, condensa o valor antropolóxico do filme. Por iso este filme existe mesmo a pesar da reticencia dos seus propios personaxes (Eva mesma pregunta á súa filla “¿pero a quién le va importar esta película, quién somos nosotros o lo que hacemos?”), que é a reticencia de calquera comunidade a recoñecer a súa propia importancia. Alex fai preguntas e sentimos, outra vez, as respostas como propias. Como na vida, ás veces rimos e ás veces choramos. Aprendemos algo e acabamos cunha pregunta nova: como imos saber cara onde ir se nin sequera sabemos de onde vimos?

Comments
One Response to “EROSKI PARAÍSO, de Jorge Coira e Xesús Ron”
  1. Parabéns por este comentario que nace do íntimo, é como a propia obra, está aí todo, grazas por lle poñer palabras ao que eu tamén sentía.