PERPETUUM MOBILE, de Nicolás Pereda

perpe tum

Grazas aos criterios inclusivos dos seus programadores, a décima edición do Play-Doc de Tui ofreceunos unha completa retrospectiva da traxectoria do cineasta Nicolás Pereda. Agora ben, se aceptamos que a obra deste mexicano non é documental per se, talvez esteamos a crear un incómodo baleiro taxonómico que nos empurrará a definir que é entón o que fai este realizador, camiñando entre incómodas aclaracións sobre a non ficción e os xéneros híbridos. Si, utiliza métodos documentais e deixa espazo á improvisación, pero nin sequera poderiamos aplicarlle unha esquiva etiqueta de docudrama, como a La plaga (Neus Ballús, 2013), onde polo menos os protagonistas se interpretan a si mesmos. O seu é unha especie de ficción, pero unha moi rupturista que non segue os preceptos de formulación, nó e desenlace; de feito practicamente dinamita a narrativa tradicional. Para non darlle moitas máis voltas, propoño cualificar a Pereda como cineasta de “o real”, entendendo que o que procura é capturar a verdade, a verosimilitude da existencia a través dunha técnica mixta, e non perder máis tempo debullando o concepto.

Na presentación que escribiu para o catálogo do festival, Roger Koza postula que a repetición temática e formal é a característica máis destacable e unificadora do cinema de Pereda, “un retrato e unha exploración da repetición”. En Perpetuum Mobile (2009), un dos buques insignia do mexicano, esta querenza é particularmente evidente desde o título, e está presente na elección dun peculiar encadre para varias secuencias da película, se cadra os planos máis icónicos do filme: conversas a bordo dunha furgoneta de mudanzas filmadas por riba do parabrisas, co sol reflectíndose no cristal e ocultando aos personaxes mentres sobre el fórmanse hipnóticos escintileos e sombreados. Un recurso subxugante que, ademais de certificar o atributo hiperonímico do autor, subliña con tanto desprazamento o outro gran leitmotiv da fita: todo está en movemento continuo, unha cousa leva a outra.

Así, a película ábrese cunha declaración de intencións: unha anciá tenta atravesar unha saliña de estar con axuda dun andador. Non volveremos saber nada dela ata que indirectamente sexa o detonante do clímax final. Entre medias, 80 minutos de anécdotas cun argumento nimio, a maioría protagonizadas por un transportista novo cunha relación disfuncional coa súa nai, nos que os acontecementos son a consecuencia directa de avanzar sen deterse a pensar no que se está a facer. Nese sentido, o timing que tenta conseguir Pereda é mimético ao do noso devir cotián: os personaxes móvense anestesiados polas súas rutineiras vidas, dándolles unha importancia esaxerada a experiencias anodinas, como que se estrague a neveira, e non sabendo entender a transcendencia doutras, como que quererán dicir os ominosos silencios da túa noiva.

perpetuum13

Eppur si muove

Perpetuum Mobile ten dous grandes méritos. O primeiro é facer que pareza sinxelo algo tan complicado como ocultarlle deliberadamente información ao espectador, mantelo en albas ante o que sucede, e que aínda así este non se descolgue, se perda ou se sinta estafado. O público adoita entrar nas escenas in media res, tardando varios segundos en entender que pasa e que relación ten co xa contado, e ten que decidir se a secuencia ten relevancia no conxunto ou é unha mera viñeta illada, como ese partido de canastra na traseira do camión. Pero Pereda sabe transmitir proximidade coa súa cámara en man, retando á audiencia a implicarse no relato, encher os ocos e unir os puntos a partir dun contexto deliberadamente ambiguo: somos máis cómplices que interlocutores.

O segundo é saber contrarrestar o tedio de numerosos momentos insípidos (que non baleiros: todo ten significado) con outros dun certeiro humor negrísimo, por intres absurdo, para facer que situacións banais adquiran unha nova dimensión. Isto nótase particularmente nas bizarras visitas dos transportistas aos seus clientes, que poden atoparse negociando cun inquilino que non tiña nin idea de que ían desafiuzalo ou asistindo como testemuñas de pedra á súbita separación dun matrimonio de anciáns. Este humorismo cafre, que serve para realizar unha cínica radiografía de moitos dos males enraizados da sociedade mexicana, parece inherente a todo novo cineasta deste país: estaba en debuts tan logrados como Nicotina (Hugo Rodríguez, 2003) ou Diente por diente (Miguel Bonilla, 2011), pero sobre todo na Temporada de patos de Fernando Eimbcke (2004), a fita que máis lembra a esta polo seu carácter observacional e a súa ironía ante o aburrimento das horas mortas.

A piques de empezar o derradeiro parágrafo desta crítica, apenas se rascaron un par de coordenadas xerais, sen chegar a abordar en serio o enigma Pereda. Pero un ten a impresión de que unha certa indefinición é consustancial ao cinema de Nicolás. Parece que nin el mesmo ten claro que é o que quere facer nas súas obras, polo menos con esta, que conserva certo halo de work in progress que se foi descubrindo a si mesma durante a realización, como se o proceso fose máis importante que o fin. Unha proposta con tantas frontes abertas é arriscada, e o feito de que chegue a porto xa é loable; agora cada un decidirá se lle gustou ou non a viaxe. A aridez da posta en escena, naturalista e espontánea, pode ser difícil de dixerir polos que buscan experiencias máis convencionais, pero sería inxusto non recoñecerlle ao director un esforzo por facela accesible sen traizoar a súa persoalísima visión.

Comments are closed.