FICBUEU 2023: Sección Oficial 2 — Límites, limiares e fronteiras

Aqueronte, de Manuel Muñoz Rivas

Empezamos a viaxe cunha néboa densa que esvaece os contornos das cousas. Vemos apenas unhas árbores altas, mexidas polo vento, mentres un ruído de auga e de cadeas vai debuxando a escena máis aló da imaxe: desprazámonos sobre un barco que se adentra no río. O título da película, Aqueronte (Manuel Muñoz Rivas), alude ao río que as almas dos mortos cruzaban na barca de Caronte.

As resonancias do mito operan sobre a base da cotiandade e, entre unha beira e a outra, quedamos suspendidos nunha sorte de limbo onde o tempo se dilata. O espazo é pouco máis que unha abstracción na que só vemos rostros, coches, fiestras, e onde os fragmentos de conversacións se entrelazan, coma nun eco do cine coral de Franco Piavoli. Da mañá á noite, da infancia á vellez, este tránsito cinematográfico parece axuntar a vida enteira.

Regresamos ao limiar entre a vida e a morte con O mariñeiro voador (The flying sailor, Amanda Forbis, Wendy Tilby), unha peza de animación inspirada nunha historia real acaecida na explosión de Halifax de 1917. Neste voo que roza a morte, o ceo cobra unha lentitude oceánica; estamos de novo fronte a unha suspensión do tempo, furada por pequenos flashbacks (a vida que pasa diante dos nosos ollos). Con todo, o corpo espido do mariñeiro, nadando nunha sorte de ingravidez cósmica, adopta por instantes unha posición fetal antes de, por así dicilo, volver nacer.

Poderiamos pensar na seguinte película do programa, Daphne (Tonia Mishiali), como a posta en escena doutra clase de límite ou de liña divisoria: aquela que Daphne, como unha contracara moderna do mito que se entrega ao sexo perseguindo o amor esquivo, está disposta a cruzar para conseguir o afecto dos demais. Esporeada polo distanciamento glacial da pandemia, vémola pedalear unha e outra vez nun inserto de ritmo musical, cuxa función na estrutura non se desvela até a última secuencia: nun xiro final de comicidade agre, a película enteira aparece como unha amálgama de recordos e de fantasías que atravesan a mente da protagonista xusto antes de tomar unha decisión desesperada.

Daphne, de Tonia Mishiali

En Paralelo 45 (45th Parallel, Lawrence Abu Hamdan), a fronteira que nos ocupa é a que delimita o territorio estadounidense. Ao longo dun monólogo escenificado na Haskell Free Library and Opera House, cuxo edificio se alza na fronteira entre Estados Unidos e Canadá, a película propón unha reflexión acerca destas liñas divisorias, tan concretas como abstractas, e a impunidade coa que blindaron historicamente os asasinatos cometidos dun país a outro: ao disparo dun mozo en solo mexicano por parte dun oficial de policía desde os Estados Unidos engádense os miles de asasinatos levados a cabo en remoto por medio de drones. A posta en escena, sensible ás abstraccións políticas do espazo, infunde un aire teatral, incluso performativo, ao que inicialmente parecería unha peza documental; resulta interesante ler nos créditos que esta peza híbrida ten a súa orixe no ámbito museístico.

Se empezabamos a sesión viaxando nunha barcaza, acabámola a bordo dun avión con Azafata-737 (Airhostess-737, Thanasis Neofotistos). Repleta de elementos de pesadelo —conta o cineasta que a historia lle veu nun soño—, desde uns correctores bucais traumáticos até o cadáver da nai na adega, a película sitúanos nun espazo que volve ser case unha abstracción, posto que consagra os seus encadres asfixiantes de forma case exclusiva ao rostro da protagonista e o seu fascinante repertorio de xestos. A viaxe de Vanina representa unha última oportunidade de reconciliación coa súa nai; se retomamos a idea do limbo ou do limiar como fío condutor da sesión, atoparémolo nesta sorte de regresión ao útero materno na que, previa expansión liberadora do formato da pantalla ao Mommy de Xavier Dolan, a azafata atopa finalmente unha sensación de paz.

Cabe dicir que, aínda que non convén demasiado impoñer un sentido común a unha serie de películas con orixes e propósitos diversos, algo sucede durante a súa breve convivencia nunha mesma sesión. Interrogadas sobre o seu interese polo límite —é dicir, unha liña que separa dous espazos, dous países, dúas formas de estar no mundo—, estas cinco películas parecen apuntar cara a unha resposta compartida: que a súa curta metraxe non acomete unha exploración do antes e o despois, senón dese durante no que se suceden, tan sutís como decisivas, as transformacións.

Airhostess-737, de Thanasis Neofotistos