FICX 2014 (III/III): UNHA APOSTA CHAMADA CONVERGENCIAS

Terceira parte da crónica do FICX deste ano, pódese consultar a primeira, que dá unha idea xeral do festival, aquí; e a segunda sobre a sección oficial e Rellumes, neste outro enlace.
rocks-in-my-pockets-signe-baumane

A 52ª edición do FICX respectou seccións clásicas, confirmou a recuperación doutras e presentou novidades que agardamos sigan por moitos anos.

Das primeiras destacaron as sempre atractivas para o público Sección Oficial, Gran Angular e Rellumes, as dúas últimas tamén seccións competitivas que recollen películas que se ben non foron elixidas para a sección oficial, gozan de elementos a destacar dende o festival. A particularidade de Rellumes (“destellos”) é que son títulos de estrea en España e que o público é o que vota o premio.

A aposta do FICX polas novas xeracións de cinéfilos é Enfants Terribles, que inclúe o mellor cinema infantil e xuvenil do momento, e as seccións Día d’Asturies e o Gran Angular Asturiano o compromiso do Festival coas producións e cos realizadores do Principado, a primeira en categoría de curtametraxe e a segunda de longas.

Xa comentei a gran presenza que ten a curtametraxe no FICX, que inclúe seccións de producións internacionais, nacionais e de Asturias, ademais de pezas curtas noutras seccións ou iniciativas como Valetudodvd ou o filMO. O apoio do FICX a aqueles que comezan (e a todos aqueles que teñen na curtametraxe o seu principal modo de expresión) é xenuíno, tivemos ademais a oportunidade de contar coa presenza de directores, actores e produtores dalgunhas destas obras, o que engadiu un atractivo especial ás proxeccións.

Nesta edición gozamos na sección de Retrospectivas y Ciclos, de Brillante Mendoza e Bill Plympton e nos Pases Especiales, entre outras, do clásico de Richard Lester Robin y Marian (1976) da que foi deseñadora de vestiario Yvonne Blake Premio Mujer de Cine FICX52.

A implicación do público resultou notable; e moito que ver tivo a presenza de convidados, as seccións participativas coma o FICXLab, as tertulias do café Dindurra e o resto de actividades paralelas coma os concertos, as Master Classes e as exposicións. A oferta de clases maxistrais foi un éxito, con Irene Bisedo, os mencionados Plympton e Mendoza e o Premio de Honor Terry Gilliam.

A exposición estrela foi unha mostra dalgúns dos traballos de vestiario que Yvonne Blake (gañadora dun Oscar e catro Goyas) realizou ao longo da súa carreira; e que incluíu bosquexos e deseños orixinais; coa particularidade de que foi acollida por toda a cidade, e puidemos gozar das súas creacións nos escaparates de moitos comercios do centro.

Unha das actividades inevitables e das que máis gozamos foi deixarse empapar polo ambiente e intercambiar opinións nas colas, en especial nos cines centro (cinco salas e gran ambiente) e o gran Teatro Jovellanos, inaugurado en 1899 e rebautizado en 1942 co nome actual a partir da súa reconstrución logo dun bombardeo durante a Guerra Civil. Cun aforo de máis de 1000 localidades, definitivamente dálle un aire de distinción a calquera estrea.

Entre as confirmacións de seccións puidemos gozar de Géneros Mutantes con vocación este ano de destacar as producións de terror e ciencia ficción gañadoras dos mellores festivais do mundo, de ANIMAFICX, sección internacional e competitiva dedicada ás películas de animación, presente dende 2012, e Docuficx dedicada á longa documental e recuperada na edición de 2013. De todas as seccións estas dúas se cadra sexan as máis irregulares, Animaficx incluíu por exemplo películas de animación moi persoais como Rocks in my Pockets (Signe Baumane, 2013) ou On the White Planet (Hur Bum-wook, 2014), non recomendada a menores de 18 anos, xunto a propostas máis infantís como Loulou, l’incroyable secret (Éric Omond, Grégoire Solotareff, 2013). Na sección Docuficx un tanto do mesmo, propostas de documentais de creación como Pine Ridge (Anna Eborn, 2013) con propostas como Yorgos (Paco Toledo, José Domingo Rivera, 2014) baseada case exclusivamente en entrevistas e cunha posta en escena do momento.

A recuperación de Llendes, que aposta por visións ao límite situadas á marxe do ortodoxo, é unha gran noticia.

Un dos grandes atractivos do festival foi a variedade de propostas, entre elas a sección Convergencias, a verdadeira novidade do festival. Un acerto indubidable, polo éxito de público, polo debate suscitado, e polo consenso xeral respecto da alta calidade das propostas.

Convergencias é unha iniciativa novidosa quepropón películas directamente programadas pola crítica. Unha sección aberta a calquera crítico que quixese propor unha película, coas únicas condicións de demostrar o exercicio do oficio, e que a proposta fose recente e inédita en España.

Coordinada por Martín Cuesta, director de Cinema Ad Hoce Víctor Paz, coeditor de A Cuarta Parede, en palabras dos seus creadores, o seu cometido é “crear un espazo para que os máis novos poidan realizar as súas propostas, e poñer a dialogar críticos de distintas xeracións, procedencias e estilos.Un debate que é necesario entre a crítica, pero tamén co público, pois son os espectadores o fin último da escritura sobre cine e do comisariado de ciclos coma este.”

Achegar o crítico ao público logrouno con creces. E non só iso, persoalmente tiven a oportunidade de contrastar as miñas impresións ademais de co público – literalmente porque máis dunha persoa se me achegou para preguntarme por que elixira a película – con compañeiros – opinións expresadas sempre con moito tento – e con parte da equipa artística da película (Inés Barrionuevo, a directora, e Melissa Romero, unha das actrices protagonistas). Unha aprendizaxe exprés do papel de cada un en todo isto que podería dar pé a outro debate.

Aínda que vou comentar a continuación as cinco películas de Convergencias, o xusto sería que lesen os textos de presentación de cada un dos críticos, pódenos atopar na Web do FICX1.

atlantidaAtlántida (2014) de Inés María Barrionuevo

Parte do encanto da sección Convergencias, como dicimos, foi o debate. Non foi alleo, por suposto, ás opinións encontradas. A algúns Atlántida cautivounos incondicionalmente; outros non entenderon a linguaxe de provincias e botaron de menos os subtítulos; e moitos descubriron desviacións do discurso. E hainas, pero non importan.

O debate sobre Atlántida centrouse sobre a conveniencia das escenas do grupo de adolescentes e sobre todo, o encontro entre a nena, filla de “estanciero”, co rapaz “jornalero”. Son escenas que despistan ao espectador (entre os que me inclúo) porque se afastan da trama principal dos protagonistas e parecen introducir outros temas e outro ton. No caso desta última, a escena presenta dous personaxes de distinta clase social, nun bosque como de conto, cheo de xoguetes e cunha cabana de nenos.

Aínda que resulten chocantes son escenas necesarias, porque dan dimensión ao tema da adolescencia (¿a Atlántida perdida? ¿Ou máis ben sexa a inocencia da infancia, o que se perde?) e axudan a crear o ambiente propicio para o gran final.

O feito de que Atlántida non sexa unha película de camiños trazados na que os protagonistas seguen unha trama marcada por puntos de xiro evidentes, favorece esta digresión de personaxes. Porque a forza desta película non reside na mensaxe inequívoca da directora: por encima do camiño preciso, está a emoción da narración e o descubrimento. O deambular da cámara entre personaxes e as distintas situacións, que aínda que se poidan percibir como digresións, danlle se cabe máis forza á película, porque se descobre cos personaxes – e a directora – o que están buscando. E o que é seguro, é que pese a todo, o camiño narrativo, en tensión crecente, nunca se perde e a forza do final segue intacta.

Durante o festival alguén preguntoume que era realmente o que me gustara da película. A verdade, case todo, a foto, as actuacións, a forma de narrar, os diálogos…, pero por enriba de todo: non vin ningunha outra película no festival, ningunha, cun final tan preciso e nítido dende a esfera visual. E resulta un final tan potente porque é unha resolución chea de imaxes que se pechan. Cabe preguntarse se a forza destas imaxes, non é quizais máis contundente(e ten máis encanto), precisamente pola digresión que as precede.

O bo é que non se narra, nin se explicita ningunha resolución argumental, son estados de ánimo por fin resoltos. Sen palabras, todo se conta mostrando un xeado, un xeso e unha tormenta. Cinema puro, narrado con imaxe.

App BehavApproppriate Behavior (2014) de Desiree Akhavan

Presentada por Victor Esquirol (elseptimoarte.net)

Se cadra é a proposta menossorprendente de Convergencias, posiblemente porque debe moito ao xénero independente neoiorkino, ultimamente tan presente a nivel global grazas a películas como Frances Ha (2012) de Noah Baumbach ou series como Girls (2012-actualidade)de Lena Dunham.

Con todo, é unha película que presenta choques sempre interesantes: os soños e ambicións de xuventude enfrontados a unha realidade exasperante, os desexos de liberdade fronte ao compromiso de parella, o arribo á adultez fronte á presenza da familia e en fin, os desexos dos personaxes de desenredarse fronte á obriga con todos e por todo, de responder sempre a unha conduta apropiada.

O punto de vista distinto ofréceo a orixe iraní da directora, Desiree Akhavan. A súa orixe e orientación sexual, unha combinación perigosa: a filla imperfecta, con profesión difusa, ten moza e non se atreve a confesalo a ninguén da familia.

A elección da directora é tratar o tema dende o humor despreocupado, persoalmente boto en falta un conflito máis severo do personaxe, olo menos unha sátira máis descarnada. Non obstante Appropriate Behaviour é unha comedia de bo ritmo e con momentos hilarantes. Esa rabia do personaxe contra a realidade laboral máis desmotivante, o peso tradicional da familia e o secretismo da súa vida sentimental, o rebelarse contra o politicamente correcto…, todos estes elementos son resumidos na escena máis memorable da película: a presentación do traballo de fin de curso dos rapaces aos que a protagonista dá clase. O chiste vese vir pero é inevitable rir. E así o entendeu o público, que practicamente encheu as dúas sesións.

concrete cloudsConcrete Clouds (2013) de Lee Chatametikool.

Presentada por Gonzalo Ballesteros (Revista Magnolia)

Concrete Clouds conta o regreso á súa Tailandia natal pola morte – suicidio – de seu pai dun novo executivo emigrado aos EUA. Coa crise económica de fondo, é unha moi interesante reflexión sobre os sacrificios do éxito (e a fama) e o camiño que cada un elixe. O peso do pasado nas alturas, dous extremos que parece que encaixan na aparente contradición do título.

A narración vai descubrindo e mestura a vida paralela de dous irmáns, o máis novo a piques de tomar a decisión que o maior tomou hai anos, deixar todo atrás (o seu amor) e ir aos Estados Unidos para mellorar a súa vida.

Ródase todo en interiores en altura ou espazos abertos a terrazas e enrédase a trama con noticias televisivas ou clips de vídeos musicais relativos ás mulleres protagonistas, o antigo amor do irmán maior e a noiva do pequeno, estrañamente ligadas, coma os irmáns, con historias paralelas: van ser abandonadas e son unha ex estrela xuvenil e unha cantante de pop tailandés.

Dicir que unha película tailandesa é poética é case unha redundancia, pero aquí todo é poesía, as tramas de amor non resolto, as imaxes do ceo dende as terrazas e ata os clip de música e as noticias, que mostran a vida interior dos personaxes. Os primeiros, dramas amorosos desgarrados (e recargados), e os segundos, contextos máis ou menos frívolos da alta sociedade e da crise. Con tanta densidade en cada verso, a reacción lóxica ao final, é querer vela de novo.

Film RespireRespire (2014) de Mélanie Laurent.

Presentada por Esther Miguel Trula (videodromo.es)

É a historia de dúas rapazas adolescentes que desenvolven unha amizade intensa e perniciosa. Charlie é unha rapaza insegura, con pais separados e chea de dúbidas; cando Sarah, guapa e segura, chega ao instituto, as dúas fanse inseparables.

Charlie síntese tan viva ao lado da súa nova amiga que a quere cada vez máis preto. Sarah marca as distancias e busca novas amizades, entón a delas tomará camiños inevitables.

Respire visualmente é un regalo, os bailes das rapazas na discoteca, as escenas das vacacións no campo. Ademais Mélanie Laurent narra moi ben coa posta en escena: a presentación de Sarah é de costas, co rostro oculto polo pelo, escondida. Usa de forma efectiva o fóra de campo para crear baleiros e misterios, e presenta de forma inmellorable a verdadeira situación familiar de Sarah: cunha panorámica lenta, que vai cargando todo o peso da información que contén, no espectador e na impactada Charlie. O son é un recurso tamén ben usado, especialmente significativo cando tocando e cantando as protagonistas desafinan. E os tons fríos da fotografía, salpicados por momentos con cores cálidas, contribúen a contar perfectamente esta historia de amizade ambivalente.

É unha película intensa, chea de trucos, como vimos, para levar o espectador a situacións de tensión incómoda. É especialmente notable a creada polos diálogos de dobre sentido: cando se fala do interese da nai de Charlie polo español un pensa que están falando de Charlie e Sarah.

Pero as situacións ambiguas non son producidas só dende a realización, as propias situacións dos personaxes crean inquietude no espectador, que segue fielmente a Charlie no seu desespero: un bico suspendido, unha reconciliación que non existe, un querer entender sen comprender nada e cremos, unha tensión interior da protagonista que non sabe ou non pode contar, nun proceso de incredulidade ou de desenamoramento.

Respire encheu nas dúas sesións e non é de estrañar, eu tivese repetido unha segunda de ter outro final, álxido pero demasiado fácil en perspectiva.

Manuscripts Don't Burn iran hitmenManuscripst Don´t Burn (2013) de Mohammad Rasoulof

Presentada por Javier Tolentino (El Séptimo Vicio)

Dous represores do réxime, tres escritores sesaxenarios, dúas esposas, un neno enfermo e un ex preso político, son os ingredientes cos que Mohammad Rasoulof constrúe esta historia baseada nun feito real.

Alén do deseño da narración como un thriller moderno, de ritmo lento, cunha efectivísima estrutura circular, e unha imaxe chea de paisaxes frías e interiores apresados, o que nos conmove deManuscripst Don´t Burn é a inaprensible realidade do que nos conta.

A opresión silenciosa dun réxime ditatorial, á clase intelectual que se resiste de forma obstinada, sérvelle ao director para estudar a fraxilidade humana ante o terror, o sufrimento e sobre todas as cosas, o medo. Neste ambiente de tensión continua, todos os personaxes se deixan arrastrar e viven polo medo: dende o xefe dos servizos de seguridade nacional do réxime, que non quere ver o libro comprometedor publicado, ata os tres escritores protagonistas: o primeiro deles non aguanta a presión permanente, e quere pactar co réxime a súa fuxida do país. Con isto desencadea os acontecementos que comprometen os seus dous amigos, que por detalles do destino e por medo, non saberán morrer como heroes.

O achegamento cotián que dá Rasoulof aos asasinos, carga a narración paradoxalmente, dun aire desalmado. Preocúpanse das facturas e do diñeiro, compran organizadamente os guantes, as cordas e as bolsas plásticas que van usar nos seus crimes. A cinta presenta a realidade máis cotiá e circunstancial como única explicación para as atrocidades máis grandes.

Ese disloque da realidade e o terror, produce a incredulidade dos intelectuais protagonistas (“queriamos crer que fora un accidente”), e exprésase na película con fórmulas cinematográficas e con recursos propios do teatro2.

As fórmulas cinematográficas articúlanse en torno á imaxe e a partir dunha liña argumental forte. O concepto visual da película son interiores escuros, ou exteriores de paisaxes baldías y xeadas. As únicas saídas que podemos ver son ventás abertas ao baleiro. Unha atmosfera nin acolledora, nin prometedora.

Hai tamén recursos puntuais, para unir o cotián co horror; coma o da entrada no túnel sen iluminar. Os dous asasinos pasan por un túnel co seu vehículo, e iso dá paso a episodios escuros da memoria dun deles.

En relación á liña argumental, a estrutura circular é determinante para poñer de manifesto ese disloque de realidade e ficción. O uso da estrutura en flashbacks fai que todo pareza un soño, porque os avances na trama e a progresión dalgúns dos personaxes volven ao punto de partida.

O tratamento dos personaxes é fundamental, porque a humanización dos criminais produce o efecto aterrador de achegar o horror ao cotián, co perigo, de case desculpar os represores. É un equilibrio moi difícil e nesta película está ben graduado. Para poder facer sentir ao espectador este horror Rasoulof recorre a dous personaxes: o asasino raso e o cerebro da nova shavak iraniana.

Co primeiro empatizamos, ata o punto de case converternos en cómplices. É necesario para achegarnos o horror. O asasino vive pendente da enfermidade do seu fillo, que cre, está pagando os seus crimes. Cara o final da película empezamos aconsideralo con simpatía porque entendemos que simplemente fai ben o seu traballo e desexamos que poda resolver a problemática de seu fillo enfermo grazas á intervención do seu compañeiro.Pero como o final é o principio, grazas ao flashback xa sabemos que todo segue igual, así a fantasía dun final feliz para el desaparece, e somos conscientes outra vez de como se gaña a vida.

Por outro lado, o personaxe ao mando da seguridade do réxime, personaliza a outra natureza do terror, con el a lousa do poder faise presente, o espectador sinte entón a indefensión, e a condena moral dos asasinos é inevitable.

Os elementos teatrais entran en acción en relación aos espazos reducidos (íntimos) e abstractos, nos diálogos e monólogos con vocación de reflexión sobre a condición humana, na simboloxía dos xestos e na interacción entre os actores e a audiencia.

As vivendas dos intelectuais perseguidos funcionan como escenarios, os seus diálogos expresan ideas que reflexionan sobre a situación política e o ser humano. O simbolismo dos xestos crea os seus propios significados, e a comunicación dos personaxes co espectador prodúcese por medio da súa voz interior.

En ocasións, os personaxes falan aínda que os actores non movan a boca. Noutras, os personaxes durmidos (no coche) falan como nun transo; e a voz do relato (off da novela) acompaña continuamente escenarios/espazos baleiros.

Os xestos están tamén cargados de tensións: o poeta coa cabeza tapada e a bolsa de lixo na cabeza parece un moneco. O novelista lavando os pratos limpos e o teléfono, iníciase perigosamente no ritual do tolo. Na mesma dirección perfílanse os xestos do asasino, aínda que sexan distintos: el viste guantes de plástico antes do traballo ou prepara pausadamente a súa comida mentres agarda a morte da súa vítima. Ou colle una pinza de tender a roupa antes de saír do apartamento da súa vítima.

Pola intención de dar explicación de certos acontecementos do pasado difíciles de concibir dende a cordura da razón; por intentar facelo descifrando as motivacións máis ocultas do individuo; por pintar o medo profundo da opresión sen concesións, e por facelo dende o discurso temático e a xestualidade escénica do teatro,Manuscripst Don´t Burn recorda a La muerte y la doncella (1994), película de Roman Polański baseada na obra homónima do dramaturgo chileno Ariel Dorfman.

Quizais sexa porque o terror político ten despois de todo, sempre a mesma cara. Grazas a Mohammad e á equipa da película (sen acreditar) por recordárnola.

Manuscripst Don´t Burn denuncia que o terrorismo de estado aínda se sofre, e aínda que a necesidade do cinema político nos pareza lonxe, é unha evidencia. “Ás veces, a xeración de Steve Jacobs, esquecemos que existiu alguén chamado Che Guevara”.

Cinco películas, as de Convergencias que nos permitiron gozar dunha sección heteroxénea pero ao tempo, cun concepto ben perfilado: case todas as películas incluídas foron óperas primas, case todas baseadas en experiencias persoais dos seus autores/as, todas de estrea no territorio español, e tres delas dirixidas por mulleres.

Convergencias cumpre así a función de ser unha mostra breve que nos permite facernos unha idea do cinema que vén, practicamente dende os cinco continentes.

Ata aquí a crónica do FICX 2014, agardo que podan gozar dalgunhas destas películas en salas comerciais, Cineclubs ou nalgún outro festival. Como puideron ler, valen a pena.

__________

1As críticas atópanse no xornal do festival, onde foron publicadas o día dos pases de ditos filmes. Pódese acceder a eles en pdf no enlace.

2Algunhas destas características veñen recollidas en El arte de la adaptación de Linda Séger.

Comments are closed.