HER, de Spike Jonze
Que me perdoen os fans das batallas galácticas, pero a ciencia ficción que para min de verdade paga a pena non son as fantasías escapistas, senón as propostas que coa escusa do xénero (particularmente as distopías) permiten reflexionar sobre as nosas vidas cunha certa distancia. Nese sentido, a serie televisiva Black Mirror (Charlie Brooker, 2011-) é a que mellor está a capturar o zeitgeist destes días fugaces, case líquidos, que nos tocou vivir, sempre desde o marco teórico da nosa relación coas novas e cambiantes tecnoloxías. A mellor gabanza que podo botarlle a Her (Spike Jonze, 2013) é que encaixaría sen problema no universo creado polo incómodo columnista Charlie Brooker como un episodio especial ou un piloto para un spin-off norteamericano: o ton é menos cínico e derrotista, pero compénsao coa súa rotunda franqueza.
Vidas paralelas
Para buscar referentes cos que comparar esta fita, non habería que acudir a Inglaterra senón máis ben a Francia: se hai un director que levase unha carreira case paralela a Spike Jonze, ese é Michel Gondry. Ambos destacaron entre os principais realizadores de videoclips na década dos noventa (talvez Chris Cunningham pecharía o podio) polos mundos persoais que desenvolvían nas súas pezas para artistas como Björk, e ambos deron o pulo á longametraxe no decenio seguinte da man do guionista Charlie Kaufman, un escritor heterodoxo cuxos experimentos metalingüísticos casaban ben coas novas postas en escena destes dous iconoclastas.
Tras a descafeinada Human Nature (Michel Gondry, 2001), Kaufman e Gondry apostaron na súa segunda colaboración por darlle unha reviravolta á comedia romántica, e con Eternal Sunshine of the Spotless Mind (Michel Gondry, 2004) deron na diana: crearon unha fábula fantacientífica na que un home resentido sométese a un proceso de cirurxía cerebral para borrar á súa exmoza da súa memoria, pero xusto cando empeza a perder as súas lembranzas redescobre o seu amor por ela e tenta dar marcha atrás ao tratamento. O resultado era unha agridoce parábola dotada dunha abraiante imaxinaría visual coa que calquera que sufrise unha ruptura sentimental podía sentirse identificado. Jonze agardou á súa cuarta película, a primeira na que asume a autoría por completo, para tentar desenvolver unha premisa que tamén combinase máquinas e sentimentos cunha aparencia abafadora, e é case seguro que Her termine por catapultalo como Eternal Sunshine… fixo con Gondry.
Un mundo infeliz
Situada nun futuro inespecificado pero seica non moi afastado, Her cóntanos como o tristeiro Theodore (Joaquin Phoenix) namora e empeza a saír co novo sistema operativo do seu computador, que ten voz de muller e responde ao nome de Samantha (Scarlett Johansson). Un pretexto para cavilar sobre as novas formas de relacionarse en parella, as aspiracións ante as intelixencias artificiais e o efecto do uso ou abuso da cousa tecnolóxica no noso día a día entre outros moitos temas. Ten mérito que Jonze consiga que comunguemos cunha idea tan peregrina como que alguén, por moi desesperado que estea, pense en seducir a unha versión evolucionada do clip do Word, pero faino recorrendo a dúas hábiles tácticas: atinar co ton adecuado para a historia e inventar un mundo que a faga verosímil.
Her divirte e conmove. Nos seus primeiros minutos o absurdo da formulación (ou polo menos, o orixinal: mozo coñece a voz computerizada) fai graza, e a anécdota transcorre dentro dos límites habituais da rom com, sen procurar nunca a gargallada sarcástica. Pero aos poucos, imperceptiblemente, segundo o affaire vaise consumando e consumindo o seu ciclo, aumenta o pouso melancólico en proporción á progresión dos dilemas expostos. Dilemas expostos de forma deliberadamente ambigua: non queda nada claro se os sentimentos de Samantha son reais e ambos forman unha parella de amantes contrariados (“star-crossed lovers”) abocados a un tráxico destino, ou se máis ben, tal e como denuncia a súa exmuller, Theodore está a refuxiarse no seu idilio cun placebo dixital para evitar volver conectar cunha persoa de carne e óso. En calquera caso, o relato ten angas abondo como para que moitos tipos de público poidan agarrarse a el.
Pero o gran apoio da trama é a ambientación que a sustenta. Jonze lócese como demiurgo deste futuro esteticamente fermoso pero sentimentalmente aséptico; un universo moi contraditorio, no que a súa paleta cromática cálida e o seu ceo aclareado contrastan coa frialdade das interaccións sociais. Un porvir pulcramente deshumanizado de xente que camiña pola rúa a soas co seu auricular, no que o protagonista gaña un bo salario escribindo cartas con emocións impostadas para terceiros. Curiosamente, este luminoso Os Ánxeles de feiras, praias e transportes públicos eficaces resulta a antítese visual da megalópole escura e chuviosa de Blade Runner (Ridley Scott, 1982) -outro filme que tamén se interesaba polo potencial emocional dos androides- pero non por iso é unha urbe menos aterradora.
A suma das partes
Como un bo director de orquestra, Spike Jonze soubo dosificar os esforzos dos seus talentosos colaboradores, permitindo que desen o mellor de si mesmos sen eclipsar nunca o conxunto. Aí está a contida interpretación de Joaquin Phoenix, moito menos vistoso que nos seus roles de The Master (Paul Thomas Anderson, 2012) ou I’m Still Here (Casey Affleck, 2010), pero seguramente máis esforzado, ao carecer da presenza física da súa partenaire para sosterse. Outro exemplo é o sutil score de Arcade Fire, que devolven o favor prestado en The Suburbs (Spike Jonze, 2010, Videoclip) cunha partitura discreta pero coherente coa súa traxectoria e co filme.
Se cadra os aspectos máis polarizantes son o deseño de vestiario e de produción: abondarán os espectadores arrepiados por eses pantalóns de cintura alta ou esa decoración tan Steve Jobs, que rexeitarán a película pola súa aparente adscrición filohipster, o mesmo que adoita acontecerlle a Wes Anderson. Pero mesmo eles terán que admitir o ben integradas que están todas as partes na construción desa atmosfera tan particular e intransferible: talvez non guste o caramelo, pero non negarán que o seu sabor é especial. Her nin é un delirio esteticista, nin unha clase de filosofía, aínda que podería parecer ambos. É unha alegoría platónica na que cada espectador debe desentrañar os seus símbolos e xa logo se lle peta, recoñecerse e verse reflectido. Pero quizais non habería que buscarlle os pés ao gato, senón deixarse arrolar pola voz sensual de Scarlett Johansson, esa Eurídice 2.0.
