IFFR 2013 (II): MULLERES DESESPERADAS, ADOLESCENTES CURIOSOS

Son moitos os filmes protagonizados por mulleres que compuxeron a grella da Tiger Competition na 42ª edición do Festival Internacional de Cinema de Rotterdam. Longing for the Rain (Chunmeng, Yang Lina e Tian Yi-yang, 2013) conta a historia dunha ama de casa aborrecida polo seu día a día, insatisfeita sexualmente e cansa do benestar do que goza nunha familia acomodada da China contemporánea. Nunha sociedade patriarcal o marido é o que traballa, mentres a muller fica na casa morta de aburrimento. Solución: porno. Así é como a protagonista, en plena fuga cara á tolemia, cae nunha espiral de masturbación e soños eróticos nos que se deita cunha pantasma. Para esta parte onírica, Yang e Tian empregan planos curtos e moven a cámara sen descanso, deixando entrever algunhas partes do corpo dos actores, mais tentando non ser moi explícitos. En troques, o resto da metraxe ten unha estética documental coa cámara ao ombreiro e movementos ás veces bruscos. Malia tentar solucionar a súa esquizofrenia con variadas e pintorescas visitas a todo tipo de bruxos, monxes e gurús, a nosa heroína refúxiase no budismo onde atopa a paz, desfaise dos seus demos, e pode tocarse con ledicia sen que ninguén a moleste. O filmes está na liña do cinéma vérité que caracteriza á Sexta Xeración ou xeración urbana do cinema chinés, mais por desgraza a súa mestura de sexo, pantasmas e relixión non pasará a censura.

Watchtower (Gözetleme Kulesi, Pelin Esmer, 2012) tamén renega, en certa medida, da sociedade patriarcal tamén renega. Neste caso, o filme está protagonizado a medias por un home que tenta expiar as súas culpas na soidade que lle proporciona unha torre de vixilancia no medio do bosque, e unha moza que foxe da casa do seu tío co que logo saberemos que mantivo unha relación incestuosa (sen consentila). Os dous son personaxes rotos con camiños separados, mais xunguidos por un destino común. “Everything normal”, di Nihat, cando contesta por radio aos seus compañeiros doutras torres; ‘todo normal’, pensan os que coñecen a Seher sen saber que está embarazada dun fillo ilexítimo. Pelin Esmer fálanos aquí da necesidade de amar e de ser amado, sobre o castigo humano e o divino (cun deux ex machina a xeito de raio incluído), sobre os erros que cometemos e os que nos son forzados. Ao mesmo tempo, queda patente a crítica ao dominio do home nos países de influencia islámica. A muller esconde un embarazo non desexado para que non a despidan do traballo, para que non a critiquen e marxinen. Non se lle permite o aborto, tampouco irse a un piso a vivir coas súas compañeiras de universidade, e aínda que ela queira abandonar ao neno sempre haberá algo (ou alguén) que llo impida. O filme nunca cae no ton melodramático, a cámara rexistra o sufrimento sen mergullarse nel, coma se se tratara dun documentário (novamente, unha cineasta cun pasado na non-ficción). É explícita até onde ten que selo (é capaz de agachar un parto cun lixeiro movemento de cámara), e achégase ao detalle cando pretende acentuar un sentimento. Ben contada, pouco máis que engadir.

Outra muller, neste caso unha prostituta tailandesa, é a protagonista de Karaoke Girl (Sao karaoke, Visra Vichit-Vadakan, 2013). Neste debut cinematográfico, a actriz é o personaxe e o personaxe é a actriz. En troques de escribir o guión e logo facer un casting para seleccionar á protagonista, Vichit-Vadakan realiza un estudo previo do tema que quere tocar, coñece a Sa Sittijun, e logo recrea a súa historia fronte á cámara. Mais a cineasta non mete o dedo na chaga da explotación sexual de xeito descarnado e explícito tal e como fixera Whore’s Glory (Michael Glawogger, 2011), senón que prefire deambular polo mundo dos sentimentos e dos soños dunha persoa que, sen xulgala, é vítima das súas propias decisións e da situación de pobreza do seu país. É o diario dunha prostituta, mais sen sexo. É un documental, mais ficticio… ou non. Nalgúns intres mesmo vaise aos totais para detallar a historia de Sa: inclúense na montaxe planos da casa, da súa granxa, do seu pai enfermo, da súa nai vella e traballadora, todos eles reais e sen artificios. O mesmo ocorre co seu lugar de traballo, ou coa súa habitación na cidade. O único que cheira a ficción é a historia de amor (e odio). O texto do catálogo do IFFR di, en referencia á mestura de documental e ficción, que nos atopamos ante “unha amálgama única e unha fórmula cinematográfica singular”. Na miña humilde opinión, isto é o que levan anos facendo Tizza Covi e Rainer Frimmel, con filmes como La Pivellina (Tizza Covi e Rainer Frimmel, 2009) ou Der Glanz des Tages (Tizza Covi e Rainer Frimmel, 2012). Así que nin única, nin singular.

Paso sen determe por Silent Ones (A csendesek, Ricky Rijneke, 2013), porque non é un filme que me apaixone especialmente. Esta coprodución húngaro-holandesa conta para o papel principal coa actriz Orsolya Tóth, unha asidua dos festivais á que podedes ver en títulos como Pleasant Days (Szép napok, Kornél Mundruczó, 2002), Johanna (Kornél Mundruczó, 2005), Delta (Kornél Mundruczó, 2008) -Premio FIPRESCI en Cannes 2008- o Women without Men (Zanan-e bedun-e mardan, Shirin Neshat y Shoja Azari, 2009), León de Plata en Venecia 2009. Con este currículo cabe esperar un gran filme, cando menos unha interpretación maxistral. No entanto, unha inquietante (ao comezo) e pousada (despois) voz en off dá ao traste con todas as expectativas e anticípanos constantemente cal vai ser o desenlace da filme (que paradoxalmente é o comezo). A fotografía sálvase, iso si, cuns primeiros cinco minutos brillantes de planos fixos en espazos abertos nos que se xoga coa percepción do espectador para logo engulir a súa mirada e dixerila lentamente nas laberínticas tripas dun barco. A obra é un bucle (tanto ou se cadra até máis que esta crónica).

It Felt Like Love (Eliza Hitman, 2013) fala sobre o espertar sexual dunha adolescente confundida. Ante a ausencia da nai, Lila seguirá (ou o tentará sen éxito) os pasos da súa mellor e máis experimentada amiga. Frases como “I let him go down on me. It was good… but he needs more practice” soan de xeito distinto segundo o personaxe que as diga. Versión feminina de Kids (Larry Clark, 1995) sen táboas de skate, sen SIDA, sen Harmony Korine, sen sexo explícito (pero con penes iso si, tres para ser exactos). Esta primeira incursión de Hitman na longametraxe de ficción aférrase á memoria do espectador con escenas nas que os rapaces levan a tensión ao límite, ao bordo da orxía, ao bordo da violación, sempre atopando unha porta ou xanela aberta para escapar por ela rapidamente e refuxiarse na nenez (representada por un veciño algo máis novo que non entende nada diso e que falsamente os seus compañeiros chaman cool). Urban dance, alcol, unha festa de ‘sweet sixteen‘ e o xa clásico summerlove típico desas longas tardes na praia fan que o filme estea algo sobrecargado sen que por iso perda o seu encanto. Feita para o público de Sundance.

Eles voltam (Marcello Lordero, 2013)

Eles voltam (Marcello Lordero, 2013), do mesmo xeito que It Felt Like Love, céntrase no paso da adolescencia á madurez dunha nena. Porén, faino dun xeito moi distinto. Aquí choca o mundo ideal de casa de bonecas en familia acomodada na que vive a protagonista co dos ‘pobres’ que están condenados a pasar os seus días xunto á estrada en asentamentos ilegais. A cuestión é: quen dos dous é máis libre? A burbulla de cristal rompe para Cris, cando seus pais castígana a ela e ao seu irmán deixándoos tirados no medio da nada e non volven (marabilloso plano xeral moi aberto no que vemos como un coche párase, abren a porta, baixan e o coche vaise). O irmán vai á procur de axuda (outro abandono), mentres ela decidirá camiñar xunto á vía para descubrir un mundo novo. Pernambuco, cheo de vida, de ledicia aínda estando na miseria, de liberdade. Cris non madura de golpe, senón que aprende, reflexiona e acepta o que ela cre que representa a maior verdade, chegando ao momento de contradicir ao seu propio avó en temas de política. O filme non é unha crítica furiosa, mais si que é crítica á fin e ao cabo do clasismo racista brasileiro. Isto é doado de ver: a protagonista é branca e vive en Recife nun piso de luxo, mentres que as persoas coas que se cruza no camiño son mulatas ou negras e viven en favelas ou na cidade como persoal de limpeza en hoteis e casas particulares. Non son os coches de luxo os que se deteñen para ofrecerlle axuda, senón os humildes ciclistas que bordean o camiño.

Noche (Leonardo Brzezicki, 2013)

“Non traten de entendelo todo… este filme é un poema audiovisual”. Con estas palabras, o arxentino Leonardo Brzezicki presentou o último día Noche (Leonardo Brzezicki, 2013). Falar do traballo propio como poesía pode considerarse pretencioso, sempre segundo o contexto, mais nun festival de cinema é o normal. Brzezicki xoga na súa primeira longa coas imaxes metafóricas, paisaxes ao amencer e á tardiña que cose con longos fundidos e sostén sobre o son agudizado da natureza. Así comeza e así remata a historia dun grupo de amigos que se xuntan nunha casa de campo xunto ao río para escoitar as últimas gravacións do diario falado que o seu amigo Miguel rexistrou antes de suicidarse. Un rito de pasaxe, unha terapia de grupo na que todos tentan quitarse un peso de enriba. Algúns estiveran alí cando atoparon o corpo, outros antes da desgraza, e os menos nunca pisaron o lugar. A pesar dos lazos emocionais, a proximidade da amizade, a empatía, o director insiste na idea de que o home non deixa de ser o lobo do home (e ensínanolo nun plano no que os cans devoran a comida dos humanos). No grupo hai envexas, desamor, frustración sexual (ou tensión do mesmo tipo). Como bo poema xoga coa imaxe e o son xerando unha brétema na que se perde a noción do tempo, cousa que fai que o filme envolva ao público se se deixa levar. O resultado pode ser diferente en cada caso: a min lembroume cousas que xa enterrara na memoria, a outro pode resultarlle pesada. Unha oda á mocidade e ás dúbidas existenciais dos adolescentes. Ou che encanta, ou a odias.

FIN DA SEGUNDA PARTE