IFFR 2013 (III): SURREALISMO, CRUELDADE E ANARQUÍA… AS CLAVES DO ÉXITO


Cales son as claves do palmarés perfecto? O de Róterdam é un dos festivais máis complicados neste sentido. Aquí non hai un único gañador, non hai premio para o segundo nin mencións especiais do xurado. No certame holandés entréganse tres galardoes idénticos, cada un co mesmo valor económico (15.000 euros). Este ano competiron por un “tigre” un total de 16 películas. Se se me permite dicilo, e se non tamén, moitas delas similares na súa maneira de abordar a estética e narrativa cinematográfica. Outro ladrillo para facer aínda máis pesada a tarefa de balancear o trío de felinos. Pero iso non é todo. En Róterdam faise un excelente traballo por fomentar os acordos de coprodución, por darlle un empuxón a proxectos de calidade estancados debido á falta de financiamento, por xerar lazos de colaboración entre talentos do cinema independente e facilitar as relacións profesionais daqueles que aquí se reúnen. Como recoñecemento aos devanditos proxectos nados aquí, algúns son seleccionados para estrearse na competición principal e outros en Spectrum ou Bright Future.

A première mundial é case obrigada e mesmo figura nas bases de inscrición para as axudas que se outorgan vía Hubert Bals Fund. Este fondo, cuxo orzamento supera o millón de euros e se destina a dinamizar a actividade cinematográfica de países en vías de desenvolvemento, xunto á parte que toca ao mercado (CineMart), son etiquetas que ostentan un notorio peso na programación (algo que na miña opinión está dabondo xustificado). No caso do Hubert Bals Fund foron un total de 25 os filmes programados no groso do festival. Cinco deles na Tiger Competition: Noche, Halley, Fat Shaker, Penumbra e Longing for the rain. Un deles, Fat Shaker, “se llevó el gato al agua”. Doutra banda, tres películas da mesma sección (15 na totalidade da grella de programación) foron no seu día proxectos seleccionados para o CineMart: The Resurrection of a Bastard, Dummy Jim e Silent Ones. Neste caso non tiveron premio. Pero pasaron por aquí, que non é pouco.

Volvamos a Fat Shaker. A primeira longametraxe de ficción do iraniano Mohammad Shirvani é unha obra críptica, á que é difícil acceder e que deixa mal corpo. Pódeche encantar porque o seu surrealismo e os seus estraños personaxes son dignos de espertar o interese en calquera mente inquieta que se prece. E é difícil para unha persoa aberta a novas experiencias dicir: “non me gusta”. En todo caso é unha película que te move, que che revolve o cerebro e/ou o estómago. Un mozo asiste a un vello con obesidade mórbida nun tratamento para perder peso. Como non podería ser doutra maneira, o primeiro plano da película móstranos ao protagonista subido a unha máquina que axita a graxa e que fai referencia ao título en inglés. Os seguintes planos son menos graciosos, pero teñen maior impacto. Samesugas chupando o sangue do gordo en plano detalle, vasos que sorben ao baleiro as súas costas, charco de fluído no chan. Xa vos facedes unha idea. Os mesmos personaxes sácanse de contexto e preséntanse en diferentes situacións ao longo da metraxe. Ás veces son pai e fillo, ás veces son descoñecidos, noutros momentos aparecen acompañados dunha muller que é a nai, pero que despois é prisioneira para máis tarde non ser ninguén. O bucle péchase sobre si mesmo e á vez é salpicado polo realizador con elementos totalmente alleos á contorna coma un camaleón nun cuarto de baño ou un papagaio facendo ruído no medio dunha estancia.

Crítica á censura e á represión. Se quixésemos tamén poderiamos dotar a cada un dos tres personaxes cos seguintes perfís: (1) O vello (e gordo) Irán que é parte do problema e que non atopa saída á ditadura política mentres espera a axuda de occidente preguntándolle “Viñeches fotografarme?”; (2) o mozo Irán, un xordomudo con rostro anxelical ao que se compara con Xesucristo e que amasa a barriga dos seus maiores, ao que se golpea e encerra en maleteiros anónimos, pero que algún día sairá do buraco en busca da luz; (3) e Occidente (así con maiúsculas) representado por unha fotógrafa achegándose ao país do Medio Oriente para retratar os seus problemas e pasar as imaxes nos informativos sen intervir, manténdose á marxe case desde dentro e marchándose con toda liberdade cando lle veña en gana. Na cerimonia de entrega de premios Mohammad Shirvani fixo un comentario a modo de chiste: “Se soñásedes o que eu estiven soñando os últimos meses, probablemente fariades unha película igual de rara que esta”. O soño, aí creo eu que está a clave para achegarse á obra. Un soño dentro dun soño que á súa vez é un soño. Barbas que aparecen e desaparecen, elipses imposibles, saltos dunha escena a outra sen conexión aparente. Todo isto sucede cando soñamos, ás veces recreamos a presenza de seres queridos que xa non están, noutras ocasións alguén sae pola porta e ao darnos a volta volve estar no cuarto. Pesadelos, acosos policiais, corrupción. Non é de estrañar que houbese consenso á hora de coroar a Shirvani. É un xenio e á vez un personaxe coma os da súa obra: esaxerado e fóra de lugar (como a performance que se marcou ao recoller o premio).

My Dog Killer é a segunda longametraxe da realizadora eslovaca Mira Fornay, quen xa estivo en Róterdam coa súa anterior película Foxes (2009) estreada en Venecia. Fornay desprázase na fronteira entre Eslovaquia e a rexión checa de Moravia para introducirse, desde o punto de vista dun mozo de 18 anos chamado Marek, nun ambiente de intolerancia e racismo exacerbado. A directora pasou preto de dous anos estudando o poboado e reuníndose cos seus habitantes. En todo momento deixoulles claro que non compartía o seu odio nin os seus valores xenófobos, e aínda así gañouse a súa confianza para finalmente utilizalos como actores na película (vagabundos e borrachos incluídos). Tirando o trípode ao lixo, a cámara vibra e desprázase sempre co punto de referencia na caluga rapada do protagonista. Tamén xogan un papel fundamental o resto de integrantes da manda de skinheads que marcan as pautas de convivencia neste recóndito lugar. Son o grupo de referencia de Marek, é no seu seo onde o rapaz desorientado decide refuxiarse. O seu grupo de pertenza, ao contrario, é unha familia descomposta por unha infidelidade que resultou nun descendente mestizo obxecto de rexeitamento de toda a comunidade (e que sen temor a estragarlle a ninguén a película podo revelar que é o seu irmanciño).

Como quen esconde un pasado turbio, o pequeno xitano será a peza crave para entender o tema central da obra: a vergoña. A propia realizadora di que este é de todos os sentimentos “o máis poderoso, o máis doloroso e perigoso; especialmente para aqueles que descoñecen a súa orixe e non saben como manexalo”. É dicir, a “vergoña” é o can que acompaña a todas partes ao prota, un rottweiler que sen a correa posta pode facer un dano tremendo. O territorio fronteirizo parece ser un bo caldo de cultivo para os novos realizadores do Leste. Co Tiger no peto Mira Fornay ten o aval suficiente para unirse a unha prometedora xeración de novos talentos, entre os que se atopan Olmo Omerzu (A Night Too Young), Iveta Grófová (Made in Ash), Maja Milos (Klip), Nikola Lezaic (Tilva Ros), Stefan Arsenijevic (Love and Other Crimes), entre outros.

Cunha certa estética kistch patente en rechamantes tons rosas / amarelos e un acentuado fetichismo, Soldate Jeannette eríxese dentro da Sección Oficial de Róterdam como unha das películas máis contemporáneas. En clave de anarquía (o subtítulo da película dio todo: “European Film Conspiracy”) e coa proposta de volver ao campo como solución á terrible crise económica (e existencial) que azouta á sociedade, o filme cóntanos a historia dunha muller que extralimitou o crédito das súas contas bancarias e que vive da fraude e do engano. A tal punto o engano ten peso no proxecto, que mesmo a actriz principal non actúa, xa que foi seleccionada pola súa biografía para despois adaptala á ficción. Lonxe de criticar o seu modo de vida, o austríaco Daniel Hoesl enxálzao para mostrar con cinismo como combater o sistema desde dentro do sistema. Non é casual o feito de que Johanna Orsini-Rosendal (a prota) sexa na vida real unha multimillonaria propietaria de ao redor dunha decena de castelos (sen esaxerar, pero esaxerando).

Ao personaxe a opulencia non lle interesa en absoluto, é só un medio no que se move para gozar dos praceres da vida facendo caso omiso dos usos sociais. Unha muller capaz de deixarse enganar pola típica frase “este vestido foi feito para vostede” e tiralo ao lixo nada máis saír da tenda. O cheiro do diñeiro, ese que pon cachondas as mozas de Harmony Korine en Spring Breakers, é o mesmo que atrae a nobreza de Viena á trampa. Planos detalle de zapatos, de cuncas de té extremadamente caras, de menús exclusivos e tratamentos de Spa aos que só os máis podentes poden acceder, mestúranse ao beat da música electrónica en escenas que despiden un aroma a baleiro, a falta de esencia, a mesma da que carecen os banqueiros e os ricos. Nun par de planos o realizador dinos para que serve o diñeiro. Primeiro impresiónanos cunha escena protagonizada por billetes de 500 e 100 euros (eses que case ninguén coñece en primeira persoa) para logo queimalos na fogueira máis cara da historia como rito de pasaxe cara a liberdade.

Fronte ao elitismo reservado para uns poucos, a cinta convídanos a compartir e a vivir en autarquía. Unha rebelde sen causa dos tempos modernos que berra sen abrir a boca “revolución”. Mesmo nunha granxa, apartada da artificialidade da capital, o abuso de poder (sexo a cambio de traballo e extorsión) atopa as fendas para habitar xunto ao home. Ela di “déixao todo atrás e comeza de novo” e segue o exemplo que propón fuxindo nun coche roubado mentres escoita composicións de Bettina Köster. Un soundtrack apropiado que a artista da escena berlinesa dos oitenta cedeu sen cobrar dereitos, chegando mesmo a pagarse ela mesma os gastos para traballar co equipo da película (segundo a versión do realizador contada a exclaim.ca). Sen guión, cunha folla de Excell como único documento de referencia para a rodaxe, minimalista (en parte forzado polas circunstancias e os escasos recursos), rodada sen segundas tomas, Soldate Jeannette chegou a Róterdam e triunfou. E fíxoo, tal e como recalca o seu director, sen a axuda dun publicista: “Recoméndolle a todo o mundo que non contrate a un publicista, que non contrate a un axente… o único que ten é unha conta de mail e un caderno de contactos… o cinema non consiste niso”.

O resto de premios, repartíronse como segue. As tres mellores curtametraxes da Tiger Competition: Unsupported Transit (Zachary Formwalt), Janus (Erik van Lieshout) e The Tiger’s Mind (Beatrice Gibson). O FIPRESCI foi parar a mans do noso querido Alberto Gracia por O quinto evanxeo de Gaspar Hauser (ler entrevista). O NETPAC á mellor película asiática do 42 IFFR foi para What They Don’t Talk About When They Talk About Love (Mouly Surya). O novo premio chamado Big Screen Award foi parar a Belas Bolboretas (Salvatore Medeu). Il Futuro (Alicia Scherson) levou o KNF Award que entrega o círculo de críticos holandeses. O Dioraphte Award á mellor película con apoio do Hubert Bals Fund programada no festival foi para Wadjda da saudita Haifaa Al Mansour. Esta película quedou a menos de dez puntos de ser tamén a favorita do público e levar o UPC Audience Award, que finalmente recolleu o holandés Diederik Ebbinge por Matterhorn. Finalmente, na parte de industria os 30.000 euros do Premio Eurimage outorgado á mellor coprodución europea en desenvolvemento foron para Johannes Nyholm por The Giant; os 7.000 euros de ARTE International Prize Award (mellor proxecto de CineMart) foron para o realizador de Cairo (2009), Yorgos Lanthimos, e a súa seguinte película (se é que a termina) The Lobster; e Lucrecia Martel beliscou 5.000 euros do premio a proxectos de CineMart co nome máis longo, pero menos diñeiro, o WorldView New Genres Fund Development Award.

__________

FOTOS: IFFR / Premiados por Felix Kalkman

Non hai artigos relacionados.

Comments are closed.