INCENDIES, de Denis Villeneuve

EDIPO PAI · 

Durante a pasada 67 edición da Mostra do Cinema de Venecia fun membro do xurado xove internacional de Giornate degli Autori, unha sección autónoma creada a imaxe e semellanza da Quinzaine des Réalisateurs do Festival de Cannes. Ao longo dunha semana vimos, debatemos e discutimos un total de dezasete obras (máis tres fóra de concurso) xunto aos seus respectivos autores, entre as que se incluían filmes notables como Cirkus Columbia, de Danis Tanović, Pequeñas Voces, de Jairo Eduardo Carrillo e Óscar Andrade, ou Majority, de Seren Yüce.

Ata aquel momento a miña única vaga referencia de como debía proceder a deliberación dun xurado era a que vira en 12 Angry Men (Sidney Pollack, 1957), polo que cando o 10 de setembro os vinte e sete “membros e membras” do xurado (un por cada país da comunidade europea) nos reunimos para emitir un fallo conxunto apelei ao persuasivo espírito de Henry Fonda, cuxa grandilocuencia nin acudiu á miña chamada, nin sería tampouco necesaria. Tardamos en decidir o noso gañador ata menos do que durou a primeira rolda de Chianti.

A decisión foi tan unánime como instantánea: ningunha das dezaseis películas restantes podía competir coa canadiana Incendies, de Denis Villeneuve. Fin do asunto. O grupo tardou en disiparse e ir a fume de carozo ver Promises written in the water case tan pouco como a cinta de Vincent Gallo tardou en enervar a gran parte dos espectadores que asistiron á súa proxección na Sala Grande (e cos que, por certo, estou en desacordo). Descoñezo se a deliberación do xurado “dos maiores” (os Tarantino, Arriaga, Elfman, Salvatores e compañía) foi tan ardua como a nosa á hora de conceder o León de Ouro a Sofia Coppola por Somewhere.

Xa que naquela ocasión apenas tiven a oportunidade de esgrimir os meus argumentos a favor de Incendies, utilizarei os próximos 4873 caracteres para tirar de memoria e presentar a miña alegación.

Plano da secuencia do prólogo do filme

Prólogo: un poderoso e arrepiante travelling cruza a ruinosa estancia dun orfanato árabe no que un grupo de nenos están sendo trasquilados mentres escoitamos a aflixida voz de Thom Yorke (líder de Radiohead) cantando You and whose army. Un deste nenos mira a cámara. Na seguinte secuencia trasladámonos a unha sombría oficina de Québec, onde un notario comunica a unha parella de xemelgos o testamento e últimas vontades da súa defunta nai. O fedatario comeza a ler. Tras manifestar o desexo da falecida de ser enterrada sen cadaleito nin lápida, espida e boca abaixo como sinal de expiación, entrega a cada un dos fillos unha carta selada. A ela, Jeanne (Mélissa Désormeaux-Poulin), dálle unha misiva dirixida ao seu pai. A el, Simon (Maxim Gaudette), unha epístola para o seu irmán.

O encargo de Nawal Marwan, a nai, é contundente: a súa alma só poderá descansar en paz se ambos entregan sendas cartas aos seus respectivos destinatarios. Con todo, ningún deles coñece a identidade dos receptores. De feito, ata ese momento, ambos crían que o seu pai morrera nalgunha vila de Oriente Medio e ignoraban que a súa nai tivese máis fillos. Mentres Simon rexeita esta petición considerándoa o sinistro delirio dunha muller moribunda, Jeanne decide aceptar a encomenda e emprende a procura do seu anónimo pai.

Jeanne e Simon descobren o testamento e última vontade da súa nai

Este é o sobrecolledor comezo de Incendies, adaptación cinematográfica da obra homónima do dramaturgo canadiano-libanés Wajdi Mouawad, un dos autores máis influíntes da escena teatral francófona actual. O encargado de transcribir a imaxes esta variación contemporánea e multiétnica de Edipo rei é o canadiano Denis Villeneuve, un cineasta cuxa traxectoria, desde Un 32 août sur terre (1998) ata Polytechnique (2009), pasando por Maelström (2000) e ata a curtametraxe Next Floor (2008), foi moi ben acollida pola crítica europea, cultivando numerosos premios en festivais como Cannes ou a Berlinale.

A procura de Jeanne do seu pai lévaa a destapar o terrible pasado da súa nai, desde que quedase embarazada aos quince anos nunha aldea dun país de Oriente Medio que, aínda que non chega a especificarse en ningún momento, podemos identificar como Líbano durante a guerra civil que arrasou este país entre 1975 e 1990. A partir deste momento o filme estrutúrase a través do paralelismo entre a historia de ámbalas dúas mulleres, nai e filla. Mentres a primeira busca desesperadamente ao fillo que lle arrebataron das mans ao nacer, a segunda fai o propio co pai que sempre deu por morto. A Nawal moza (soberbia Lubna Azabal) e a súa filla percorren os mesmos lugares en tempos e contextos moi diferentes. Unha trata de desenterrar os segredos que a outra intentara sepultar para sempre.

O filme establece unha analoxía entre as historias de Nawal e Jeanne, nai e filla

Canto máis indagamos no pasado de Nawal a través da investigación de Jeanne máis nos mergullamos nunha devastadora traxedia cercada pola violencia, a ira, a vinganza, o medo, a desesperación e a infamia. Noutras palabras: pola guerra. Os contendentes son tantos e tan parellos na chamada á violencia que resulta case imposible saber quen mata a quen e por que motivos. Torturas, violacións e asasinatos arrasan cada secuencia, escena, plano, fotograma. É o horror do que falaba o Coronel Kurtz de Apocalyspe Now (Francis Ford Coppola, 1979). Cantos máis segredos nos son revelados máis tentados nos sentimos de pechar os nosos ollos, tapar os nosos oídos, darnos a volta e volver sepultar eses atroces recordos. Rañando o límite da nosa tolerancia, as secuencias do tiroteo e posterior calcinación do autobús e os nenos fuxindo dun francotirador son devastadores retratos da máis absoluta miseria humana.

Cada nova pista, cada rastro, cada testemuño achéganos e nos afasta máis e máis do pai ausente, facéndonos naufragar nun enigma que se nos escapa entre os dedos a cada brazada que damos. Seguimos a Jeanne no seu obstinado intento por descubrir tanto quen é o seu pai como, sobre todo, quen foi a súa nai. Compartimos a súa conmoción ao descubrir que Nawal estivera en prisión por asasinato e alí (onde a coñecían como “a muller que canta”) fora vítima de sistemáticas vexacións e violacións. Tamén padecemos a frustración da filla por non poder capturar o espectro do seu proxenitor.

Será entón, cando o espectador cre que xa non pode soportar máis, que a súa transixencia foi excedida e a súa paciencia esgotada, que chegou a unha ruela sen saída, ao labirinto do Minotauro, cando a terceira historia volva entrar en escena como unha apisoadora: Simon, o fillo, e a procura do seu irmán. Se ata ese momento puideramos crer que Villeneuve fora perdendo aos poucos o pulso da narración, é entón cando somos conscientes do férreo control que o autor exercera sobre esta milimétrica e rotunda historia. Nun desenlace tan demoledor como redondo comprenderemos que Jeanne xamais podería atopar ao seu pai se Simon non buscase ao seu irmán e viceversa.

Comments are closed.