INDIELISBOA 2015 (I/III): MIA E WHIT, OS HEROES

Félix de Givry, actor en ‘Eden’ e DJ, amenizou a noite lisboeta.

Un ano máis, o Indielisboa volveu mostrar unha selección diversa, que abrangue todos os estilos do cinema independente. Da ficción máis ao uso, á que procura novas formas e se constrúe na rodaxe; do documental cos seus xéneros clásicos, ás propostas performativas máis en boga; mesmo houbo espazo para a animación máis experimental, e doutro tipo de técnicas – sen longas a destacar, iso si, mais este é un problema de custos de produción, batalla na que o Indie, con criterio, non semella querer entrar; a maioría das longas de animación que se producen, non son precisamente independentes. Con todo, aínda que desexa ser un abano internacional de todo o cinema que se produce fóra das lóxicas comerciais dos grandes estudios, este festival non selecciona en torno á variedade, senón ao redor dunha coherencia. Unha sorte de unidade de espírito, que conecta as películas e actividades. Pode parecer unha idiotez, pero as bandas sonoras de Eden (Mia Hansen-Løve, 2014) e The Last Days of Disco (Whit Stillman, 1998) son tan xeniais, que un sae do cinema con ganas de zapatear a pista de baile. Normalmente ficamos coas ganas. No Indie pódese. O filme da gala tivo a súa pre-estrea comercial na primeira fin de semana do festival, cunha sesión dobre de película máis pinchada dese french touch que invade cada escena de Eden, a cargo do seu protagonista Félix de Givry, DJ na vida real. Na segunda fin de semana do certame, o xa habitual Primeiro Andar, un dos garitos con máis vida nocturna de Lisboa, acolleu unha festa a ritmo de música disco, cun Whit Stillman agradecido pola recuperación da súa figura como Heroe Independente. A segunda homenaxeada era Hansen-Løve, que non é que o mereza menos, pero digamos que o Indie arriscou máis cun cineasta bastante esquecido e atacado, moitas veces tachado de facer comedias superfluas. Destacalo require valor e confianza.

No temático – e nas propostas máis estimulantes, tamén no formal – as películas trataron principalmente de personaxes perdidos, buscándose a si propios. Sirvan de exemplo as dúas citadas das retrospectivas. Eden conta ao longo duns 20 anos – de finais dos 80, ao 2014 – o devir dun rapaz que se entusiasma coa música garaxe e que, co tempo, acaba por ser un dos DJs máis importantes do mundo, ata a súa caída por problemas persoais coas drogas, e endebedado ata as trancas. É a xeración de Mia e o seu irmán Sven, que asina xunto con ela o guión. A figura de Paul Vallée – interpretado por de Givry – sérvelles para facer un percorrido histórico polo french touch, cuxas figuras aínda en alza e mundialmente coñecidas son Daft Punk. Curioso que o tema musical de 2013 por excelencia, Get Happy, sirva tamén para destacar que moito mudou na música electrónica dende o garaxe que se mesturaba dende as catacumbas parisinas a finais dos 80.

O tempo segue a ser a arma máis poderosa coa que conta Hansen-Løve. Ao igual que en Tout est pardonné (2007) e Un amour de jeunesse (2011), a historia expándese ao longo de varios anos, con elipses continuas que permiten evolucionar os personaxes dunha escena a outra. O que máis lle importa a esta digna herdeira de François Truffaut é como os sentimentos – sobre todo os amorosos – mudan a través da experiencia, é o tempo o que acaba por esculpir a nosa personalidade. Como se quixese comprimir nun só filme o que Truffaut fixo con Antoine Doinel ao longo de media ducia, Hansen-Løve preséntanos as vidas de Constance, Camille ou Paul en momentos definitorios das súas personalidades, para ver como estes evolucionan, con todas as súas aristas e contradicións. Tomando prestada unha frase do último filme de Eugène Green – falamos del na segunda parte da crónica – coa idade cargámonos de pantasmas, e iso enténdeo moi ben a autora de Tout est pardonné.

Cada vez que sae Pauline Étienne en ‘Eden’, rouba o protagonismo a todo o que se lle plante por diante. Os personaxes femininos seguen a ser o forte de Hansen-Love.

Porén, fixémonos no cambio de nome. Paul é un home, e a Mia dánselle mellor as mulleres. Sen ser un mal filme, Eden é o máis frouxo nunha filmografía ata agora brillante e sen manchas. Disque Sven estivo máis metido na electrónica que a súa irmá, e todas as anécdotas do filme veñen principalmente da súa parte. Se ben a psicoloxía do protagonista está ben descrita, o seu percorrido tan obvio e manido de ascenso e caída, non axudan a humanizar un personaxe que se sinte máis de ficción que as anteriores mulleres protagonistas dos filmes da autora. En serio, outra vida tirada ao lixo polas drogas? O problema, en esencia, coido que é de identificación. Nas súas cintas anteriores, Mia partira en maior ou menor medida de experiencias persoais. Aquí intenta dialogar co seu irmán a través da ficción, facendo un retrato dunha xeración, e dun contexto, que a ambos os dous lles resulta importante. Neste sentido, o filme tampouco cumpre. Mentres que Sven vese que desexou colar no guión varios detalles sobre os protagonistas do french touch, como xurdiu, cal era o espírito da época, etc.; a súa irmá parece máis interesada nas persoas fóra da pista de baile. Así, a película non atende ás expectativas que traza nas súas primeiras escenas, e abandona todo espírito didáctico ou de inmersión no mundo da electrónica, para preocuparse sobre todo polo conflito entre os personaxes. Eden podía ter acontecido en calquera outra época e lugar, e sería o mesmo filme. Iso non di moito ao seu favor. Máis descompensada que as outras películas da autora, entrega cando menos un personaxe que rouba cada escena na que sae. O seu percorrido si é puro cinema, o corazón verdadeiro do filme a través dunha secundaria. Falamos de Louise, perfectamente construída por Pauline Etienne – a este paso, todas as novas grandes intérpretes francófonas van ter que pasar polas mans de Hansen-Løve para seren propulsadas, como se traballar con ela dera un bono de +5XP a Reputación. De pos-adolescente fráxil a muller forte, cun tránsito da melancolía ao pragmatismo nunha escala de tonalidades sutil, gloriosa.

O próximo filme da directora, L’avenir, será sobre unha muller máis madura (Isabelle Huppert) que debe enfrontarse ao tempo á morte da nai, e á separación do seu marido. Medra Hansen-Løve cos seus personaxes? En todo caso, parece que sae un pouco da experiencia propia para irse á doutros, pero segue mantendo o seu interese no íntimo e en como o paso do tempo afecta a esa intimidade. Eden intúese coma un filme bisagra cara unha nova etapa. Está a ave fénix mudando de pel?

‘The Last Days of Disco’, comedia auto-paródica de pijos conscientes de si propios, non se sabe se orgullosos ou non, pero honestos.

Whit Stillman, porén, non ten estes problemas de contextualización. A súa The Last Days of Disco parece vista hoxe un pequeno tesouro rescatado dun caixón onde acumulaba po. A súa estética, como falan os personaxes, remite directamente ao tempo en cuestión, a ese lugar – Nova York, inicios dos 80, burguesía e estilo musical en decadencia. Cambiamos a electrónica pola música disco, pero a vontade de capturar unha xeración, xusto a anterior, é a mesma. Do máis íntimo, pasamos a un relato coral, de incesante verborrea, onde as relacións entre os personaxes se exercen máis polos diálogos que por outra cousa. É como se a sorna intelectual de Woody Allen se tivera contaxiado das liñas máis casual e á velocidade da luz do primeiro Quentin Tarantino. O certo é que cando Stillman cita como referencia a Allen, non o di á lixeira. O seu humor vai na mesma liña, e as súas criaturas recordan a algunhas das máis mimadas desa burguesía dos Hamptons que o director de Manhattan (1979) coñece tan ben. “É un ambiente moi pijo”, recoñeceu Stillman na conversa que o público tivo con el. Pode que o que estou a piques de dicir non sexa moi profesional, se cadra é un prexuízo de clase, pero para ser claros: son gilipollas. O respectable non querería ter como amigos os tipos que saen na película, dispostos a darlle unha puñalada ao seu colega con tal de medrar un pouco máis, de levar mellores zapatos na próxima festa. As mulleres pensan un pouco no mesmo, o casamento é para elas unha maneira de acomodarse cun xogador de polo ao seu lado, canto máis avultadas as contas bancarias mellor. Dá medo contemplar que esta xente segue a pensar así, pero non se pode dicir que a película non sexa honesta. Stillman sabe o que é, recoñéceo e expono. E iso é moi respectable, iso é arte. A súa próxima película vai ser unha adaptación de Jane Austen, e contará tamén como protagonistas con Chloë Sevigny – a súa musa – e Kate Beckinsale, actrices que el descubriu en toda a súa frescura con este filme, hoxe cunha estrela un pouco apagada, e profundamente reivindicables. Gústame pensar que ese filme futuro será unha versión nos tempos da Rexencia de The Last Days of Disco, coas mesmas preocupacións casamenteiras e un humor desfasado, tomando distancia. Parece que a Stillman non lle importa rirse sanamente de si propio. Isto foino convertendo co tempo nun cineasta máis satírico, e tamén máis relevante, que influenciou a Wes Anderson – como el mesmo recoñeceu – e que ecoa nas ficcións de Noah Baumbah e Lena Dunham.

Este artigo continúa nunha segunda crónica.