INDIELISBOA 2016: SR. CORVO E FAMILIA

Achegarse cada ano ao IndieLisboa supón descubrir o cinema independente máis fresco e diverso da tempada. Entre a sección oficial, todo o apoio ao cinema patrio, o programa competitivo máis audaz ‘Silvestre’, as retrospectivas (Paul Verhoeven, Vincent Macaigne e Jean-Gabriel Périot este ano, nada máis e nada menos) e ciclos paralelos, no que brillou nesta ocasión Director’s Cut, o certame remata por ser un dos máis nutridos e relevantes de Europa. Lisboa na primavera é o ambiente perfecto para transmitir boas vibracións, que acaban copa en man na Casa Independente, o Primeiro Andar (en 2016 non utilizado, a verdade é que entrar nun garito a través dunha cancha de baloncesto cuberta, que se acaba convertendo en terraza, tiña o seu encanto) e se trasladan clandestinamente ao Snob as xornadas nas que un pode permitirse estirar algo máis a noite. Ir ao IndieLisboa supón o reencontro con amigos e o descubrimento doutros novos. É un lugar onde celebrar o cinema, e a vida.

Lav, xa non estás só

Que se absteñan as persoas con incontinencia urinaria de ver o filme gañador da sección oficial deste ano, a ópera prima do chinés Shumin Liu Jia (2015). A familia, que é como se traduce o título, dura case cinco horas, e vai diso, dos lazos familiares, nun estilo no que moitos quixeron ver unha volta a Yasujirô Ozu. Os que non se acheguen ver a película polos mesmos motivos nos que non caen nunha de Lav Diaz ou Wang Bing, estarán a perder con este prexuízo un filme que pareceu conxurar o éxito de público e xurado no IndieLisboa pola súa contención dramática e a sinxela observación do día a día nas intimidades destas persoas.

Jia (Shumin Liu, 2015)

Jia (Shumin Liu, 2015)

O cinema norteamericano, tan ben representado sempre no Indie, parecía ter preocupacións similares na longa do novel Josh Mond, que presentou na impoñente sala Manoel de Oliveira, do cinema São Jorge, James White (2015). Baseada na súa propia experiencia vital cunha nai enferma que debe coidar, Mond entrega un filme pegado aos personaxes, a cabalo entre os preceptos do Dogma e un certo sentir a John Cassavetes. Alén dos seus logros, supón un acerto de programación incluír esta película na sección oficial, pois o público fiel do festival verao coma un capítulo máis da serie de cineastas da xeración de Mond que están a traballar xuntos sobre as relacións interpersoais na América dos nosos días. Mond xa foi produtor de filmes como Martha Marcy May Marlene (Sean Durkin, 2011) ou Simon Killer (2012), e este ano vén de presentar Christine (2016), sobre o suicidio en vivo da presentadora de televisión Christine Chubbuck, nos anos setenta.

Precisamente, o premio especial do xurado recaeu noutro vello coñecido do festival, Robert Greene, que fixo a versión documental desta cinta, Kate Plays Christine (2016), sobre o proceso de investigación para o personaxe e as técnicas de actuación da intérprete Kate Lyn Sheil (cómpre dicir que son proxectos diferentes, na ficción é Rebecca Hall quen interpreta a reporteira). Así, o filme de Greene flirtea cos códigos do making of canónico e o reporteirismo televisivo, para facer en realidade un retrato da actriz.

É importante que o Indie siga a programar estes filmes, os dunha xeración que está a sentar as bases dun novo cinema independente en Estados Unidos, na liña dos traballos que xa se puideran ver o pasado ano de Charles Poekel e Alex Ross Perry. Fano en torno as relacións persoais, mais tamén cun certo gusto polo xénero, difícil de atopar noutras obras deste estilo.

Pero se temos que falar da grande película familiar da sección, deberemos dedicar unhas palabras a Flotel Europa (Vladimir Tomic, 2015), unha cinta tan necesaria no social e o político, coma no cinematográfico. O director recupera cintas de vídeo domésticas, filmadas no barco do que sae o título, refuxio en Copenhague para 1.000 demandantes de asilo da guerra de Iugoslavia. Tomic era un rapaz cando iso aconteceu, e estivo alí varado, coma os demais, preto de dous anos. Evidentemente, o filme fai reflexionar no presente sobre a actual crise dos refuxiados en Europa, pero supón tamén todo un logro cinematográfico. Flotel Europa redefine o uso do arquivo doméstico dun xeito abafador, ao contar a historia dende a primeira persoa, pero dando pistas, a través deste microcosmos, de todo o que acontecía a nivel político fóra. A visión é a dun rapaz que pasou alí parte da súa infancia, pero a través dos seus ollos somos testemuño das tensións raciais e relixiosas dentro do barco (e no campo de batalla, nunha patria coa que moitos xa non se identifican), das dinámicas autodestrutivas dunha mocidade sen futuro, da insolidariedade e as contradicións dos outros europeos ante tal situación. Pero na película, tamén hai espazo para os xogos infantís, algunha escapada, e o descubrimento do amor. Flotel Europa é un filme tan duro como vitalista pero, ante todo, é moi respectuoso co arquivo, dunha forma distinta a coma o é Vikingland (Xurxo Chirro, 2011), por exemplo. Aquí si hai narración en off, porque a voz de Tomic non está no material orixinal, non é o mestre do dispositivo, coma o era o Haia. Así que esta é unha película con máis traballo de montaxe. Tomic, a través do seu grande montador Srdjan Keca (tamén cineasta, autor de filmes tan interesantes como Mirage en 2011), non ten reparos en poñer un extracto en flash forward, ralentizar ou parar a imaxe cando o require. Son sempre momentos de carga dramática, ancorados no máis persoal. Pola contra, cando fala das condicións xerais do barco, mantén o plano, o filme vólvese un pouco máis analítico, sempre na dinámica dunha sorte de diario filmado rescatado. Así, con este sutil equilibrio entre o persoal e o político, Tomic asina a que, para servidor, foi a película do festival.

Xa nas curtametraxes, a gloria (enténdase, o premio) foi para Nueva Vida (Kiro Russo, 2015), filme que se achega ás vidas, tamén privadas, de varias persoas en Bos Aires, dende unha distancia insólita. É coma se un espectador indiscreto usara un teleobxectivo contra o bloque de edificios que ten en fronte da casa. Un atípico retrato de tipos de grande beleza pictórica.

Resaltar ademais a presenza da galega Keina Espiñeira nesta sección con Tout le monde aime le bord de la mer (2016), filme rodado no Estreito con inmigrantes que intentan cruzar a España, no marco dun obradoiro de cinema, con actores non profesionais. A propia forma na que se concibiu o filme fai pensar rapidamente no cinema de Jean Rouch, aínda que a película convoque tamén a Pedro Costa e o Jacques Tourneur de I Walked With a Zombie (1943). Unha das curtametraxes máis salientables desta tempada, agardamos que siga con este bo percorrido.

Les fils de Joseph (Eugène Green, 2016)

Les fils de Joseph (Eugène Green, 2016)

Máis familias en Silvestre

A sección dedicada aos traballos máis propicios a experimentar coas formas fílmicas tivo a mesma carga familiar. Películas como Ilegitim (Adrian Sitaru, 2016), Un etaj mai jos (Radu Muntean, 2015), Le fils de Joseph (Eugène Green, 2016) ou Underground Fragrance (Pengfei, 2015) así parecen indicalo. Das dos romaneses só coñezo o tema (non se pode ver tanto en tan pouco tempo), pero debo dicir que Green foi un feliz reencontro e Pengfei, un estimulante descubrimento.

O director francés segue a desenvolver os seus temas predilectos na súa última obra. Está a cuestión da transmisión, a fe, o amor, os vínculos familiares ou a arte. E todo con esa declamación do teatro barroco, normalmente aplicada a contextos máis elevados. Le fils de Joseph supón neste sentido un paso adiante, pode que sexa a primeira comedia pura de Green e unha parodia de si propio. O feito de usar linguaxe tan adornada no París contemporáneo, con referencias a SMS e bancos de seme mentres se menta a Deus coa maior das reverencias ao instante seguinte, supón unha das ferramentas cómicas máis importantes dunha película que se intúe coma o (Federico Fellini, 1963) do seu autor. Os chamados ‘bobos’ (bourgeois-bohème), a versión parisina de individuos coma o noso querido Pequeno Nicolás, para que nos entendan; e as mostras públicas de estupidez dunha burguesía desintelectualizada, vida a menos e que vive recluída da sociedade francesa dos nosos tempos, son as dianas onde Green apunta os seus dardos. A súa escritura vólvese profundamente refinada na forma, para dicir unha sarta de banalidades da boca dos personaxes de Mathieu Amalric e María de Medeiros, absolutamente magníficos, nesta parodia do grotesco.

Pero se ben este é o fondo no que Green decide ambientar a súa historia (pode que, ao escribir os personaxes destes dous, estivera pensando nun antigo produtor ou editor que se atopou nunha festa), o corazón da historia segue estando na familia e na fe. Tranquilas, a película non está financiada pola Conferencia Episcopal, aínda que poida parecelo. En esencia, o que Green realiza aquí é unha sorte de adaptación dos mitos do sacrificio de Isaac e a paternidade de Xosé ante Xesús, trasladada ao París actual. O protagonista adolescente non ten pai, e decide ir buscalo, para atopar un pai biolóxico máis parecido ao Abraham do Antigo Testamento que o Xosé do Novo. Pero Vincent acaba por atopar unha figura paternal en Joseph, a quen un día atopa por casualidade, e que está involucrado nun crime que o rapaz está determinado a cometer. Este crime remite a L’argent (1983) máis que a calquera outra peza de Robert Bresson. Este nome é fundamental para Green, sempre o teñen comparado con el na forma tan sintética do seu cinema, e aquí despóxase por completo de artificios para entregarnos a súa película máis esquemática, cun luxo ao plano detalle como nunca antes se vira na súa obra. O exceso de metáforas bíblicas pode lastrar certas pasaxes da película, pero iso non lle quita mérito a que sexa a máis depurada do seu autor; unha nova obra na que logra aprehender a presencia do espiritual e nos conecta co mundo dende o seu panteísmo, cada vez máis marcadamente católico, pero fóra de todo dogma.

O debutante Pengfei sorprendeu con Underground Fragrange, un filme tamén sobre a familia a as relacións de parella, nunha China de cidadáns desamparados. A cinta, moi coral, pivota principalmente sobre dúas historias: a dunha muller que bota unha man ao seu veciño, que vén de quedar momentaneamente cego; e a dun obreiro pai de familia que se debate sobre se vender o seu terreo ou non ante o avance da especulación inmobiliaria na zona. Polos temas e a forma de tratalos, nun caso un tanto surrealista e tenro, no outro con vontade política; un pensa directamente no primeiro Wong Kar-Wai e en Jia Zhang-ke como influencias, e o certo é que algo diso hai. Pero no formal, parécenos que Pengfei é un alumno brillante de Tsai Ming-liang. Cando imos mirar os créditos, decatámonos de que xa firmara co mestre taiwanés o guión de Stray Dogs (2013) e todo cadra máis. Atentas, porque Pengfei é dende xa unha das grandes promesas do cinema asiático.

Macaigne, figura transversal dun novo cinema francés

Cos que xa teñen percorrido, o IndieLisboa fixo unhas retrospectivas moi diversas. A violencia do cinema de Paul Verhoeven contrastaba por completo co bo rollo que transmite Vincent Macaigne, actor en películas como La bataille de Solférino (Justine Triet, 2013), La fille du 14 juillet (Antonin Peretjatko, 2013) ou Tonnerre (Guillaume Brac, 2013). Todas estas forman parte dun novo cinema francés, unha vaga claramente identificable, da que Macaigne forma parte importante, como Brigitte Bardot, Jean-Paul Belmondo ou Jean-Pierre Léaud foron no seu día parte do éxito da Nouvelle Vague. Ao elixir a este actor para a retrospectiva dun dos Heróis Independentes, o Indie soubo entender que Macaigne é figura transversal desta xeración, tamén dramaturgo e director el propio, con dous títulos tan relevantes como son Ce qu’il restera de nous (2012) e Dom Juan (2015).

Estes ciclos, unidos a un dos grandes mestres europeos do ensaio (Jean-Gabriel Périot) e a outros paralelos, coma o Director’s Cut, sección de filmes antigos recuperados, que tiña este ano como protagonistas o director de fotografía Bruno Nuytten ou derivas transfronteirizas do cinema de terror; fixeron de IndieLisboa 2016 unha gozosa experiencia. Un festival que non parece decaer, e que así siga.

Comments are closed.