JEONJU, DE COREA PARA O MUNDO
Esta é a primeira de tres crónicas sobre a pasada edición do festival de Jeonju. Decidimos centrarnos na ampla representación do cinema surcoreano que todos os anos se estrea alí, pois as películas internacionais adoitan chegar ao certame doutros europeos, e moitas delas xa foron comentadas na revista. Non obstante, este primeiro texto é unha aproximación ás máis relevantes, e nel destacamos ademais un descubrimento asiático: Karaoke Girl.
O Festival Internacional de Jeonju (JIFF) é un dos máis importantes de Corea e Asia debido á súa definida inclinación cara as producións independentes tanto de longa, media como curtametraxes. Así mesmo, a súa estreita relación con outros festivais do mundo permitiu que os principais proxectos que financia e promociona o JIFF (Short! Short! Short! e o Jeonju Digital Project) sexan proxectados ao redor do mundo (en España, por exemplo, tivemos a posibilidade de velos no extinguido Barcelona Asian Film Festival e recentemente no Festival de Cinema D’Autor).
O Jeonju Digital Project realízase desde a primeira edición do Festival no ano 2000 e desde os seus comezos a súa prerrogativa foi que os filmes en soporte dixital constituirían unha parte importante do futuro da industria do cinema. Ao longo dos últimos trece anos, o festival apoiou anualmente a tres cineastas internacionais para realizar tres curtametraxes de ao redor de 30 minutos cada unha. As curtas son co-producidas e distribuídas polo JIFF e o orzamento para cada curta é de cincuenta mil dólares. Isto permitiu a colaboración de directores xa situados con outros que están a dar os seus primeiros pasos. Algúns exemplos son James Benning, Denis Côté e Matías Piñeiro no proxecto 2010; Hong Sang-soo, Naomi Kawase e Lav Díaz en 2009. Este ano a consigna foi “Estraños” e os elixidos foron “a lenda viva do cinema xaponés” Kobayashi Masahiro, “o cineasta poético de China” Zhang Lu e “o futuro do cinema de Indonesia” Edwin, en palabras do JIFF.
O filme que abriu o Festival foi Foxfire, do francés Laurent Cantet, presidente do xurado da sección Korean Competition nesta edición do JIFF. Foxfire está baseada na novela da escritora norteamericana Joy Carol Oates. Cantet contou na conferencia de prensa que mentres terminaba de editar Entre les murs (coa que gañou a Palma de Ouro do Festival de cinema de Cannes en 2008) regaláronlle a novela Foxfire e aínda estando baixo a influencia daquela película, expresou que foi arrastrado por ese mesmo tipo de enerxía. Aínda que considera que son películas moi diferentes, coincide en que hai puntos de contacto que están máis relacionados á súa intención e identidade como director que a meras eleccións temáticas.
Cantet tamén expresou empatía coa escritora na maneira de relatar a historia, ao sentirse dentro dela e ao mesmo tempo mirando desde a distancia, coma se o relato, en definitiva, fora un órgano independente dos seus creadores.
A historia desenvólvese na década dos cincuenta en Estados Unidos, en pleno auxe do american dream e do macartismo anticomunista, e fala dun grupo de mozas que viven moi precariamente nunha sociedade dominada por homes, que desharmonizan coa contorna e deciden formar a súa propia comunidade no canto de tentar integrarse.
Esta película, como Entre les murs, tamén se desenvolve na complicada franxa etaria entre a preadolescencia e a mocidade e dá voz aos outsiders, os excluídos, e vai construíndo a historia de como se arma un grupo e de como cada unha delas vai atopando o seu lugar nel e determinando os seus roles. É interesante a dinámica deste grupo de mozas que entran e saen da sociedade, un paso dentro e outro fóra, forzando os límites en cada acción que realizan.
A outra gran película que se puido ver este ano foi a sorprendente Los Salvajes do arxentino Alejandro Fadel, encargado dos guións de Leonera e Carancho, ambas as dirixidas por Pablo Trapero, e que actualmente está a escribir Tierra, a próxima película de Walter Salles. Los Salvajes lembra, no mellor dos sentidos, ao Uncle Boonmee de Apichatpong Weerasethakul. Unha película sobre un grupo de mozos que se escapan dun cárcere do interior de Arxentina e terminan vivindo nas montañas, dependendo do que atopen ao seu paso e reaccionando a todo instintivamente, nunha realidade que deixa fóra toda orde social. Con todo, esta natureza que por casualidade os enmarca é inmutable á súa presenza, situación que parece dotalos dunha sensación de impunidade e audacia que fai que nin a morte represente un perigo e que a vida sexa, moito menos que imprescindible.
A medida que avanza a película, o grupo destes catro personaxes que están xuntos por casualidade, irase separando e a palabra, o último elo que os ligaba á sociedade, tamén se perderá.
Non hai tempo nin estacións nin día ou noite. E entre as múltiples supersticións que poden tomar lugar nun escenario tan neutral como imposible, preséntanse soños que se funden co día, desexos que se fan lume, pesadelos con pecados e castigos, e a máis bela de todas elas. Esa que só o cinema nos ofrece e que consiste en que as imaxes se nos fagan carne e que nin 120 minutos nin un festival nin un día: que a película se nos meta no corpo, e Los Salvajes de Alejandro Fadel ten este efecto.
Sofía Ferrero Cárrega
Chegadas de Occidente, partidas de Oriente
Cada ano, prodúcese en Jeonju o contrario que nos festivais europeos. Os filmes occidentais que alí chegan son case da colleita pasada no noso continente. Con todo, algúns dos que selecciona o festival coreano acabarán estando presentes en Róterdam ou outras citas do oeste. O abano de películas e seccións que se proxectan na cidade coreana é inxente e inabarcable, pero entre elas, hai unha con acento español que os habituais esperaban con ansia: Viola, de Matías Piñeiro. O cineasta arxentino participou no Digital Project de 2010, onde filmou Rosalinda; unha curta que, como nos explicaba hai ano e medio, é parte dun proxecto máis amplo, As Shakespereadas, no que adaptará varias obras do dramaturgo británico.
A súa evolución estética en Viola é incontestable. Diríase que Piñeiro ten unha constante á hora de encadrar: o rostro da muller. Ese é, en esencia, o seu tema, coa emancipación dos designios do home como punta de lanza; ben o disfrace coa historia política do seu país, prosa de Sarmiento ao pé de páxina, ben realice un ensaio en clave feminista sobre as protagonistas e secundarias da obra de Shakespeare. Sempre se dixo deste novo autor que tiña algo de nouvellevaguista, conexións con Rohmer ou Truffaut. Persoalmente, entre tanta verborrea e abstracción sobre o sistema político arxentino, a min pasóuseme. Opino que Rosalinda e Viola souberon desposuírse desta vertente tan críptica da súa anterior obra, para erixirse en algo máis livián e universal. En esencia, unha narración que non traizoa todo o anterior – en concreto, a definición do plano como secuencia na propia rodaxe, atopado de maneira orgánica – pero que se adecúa máis aos verdadeiros intereses de Piñeiro, e ao que as súas actrices poden representar. Si hai Truffaut en Viola, e ademais unha maneira íntima de achegarse aos rostros de María Villar e Agustina Muñoz, que se está convertendo xa en marca da casa. Contida na súa forma, arrebatada na súa sustancia, Viola é, con diferenza, a película máis gozosa de Matías Piñeiro. Ollo con el.
Pero diciamos que hai tamén xoias de Asia que acabarán aterrando en Europa, se algún programador con bos ollos ten a decencia e a sorte de descubrilas. Espero acertar ao afirmar que Karaoke Girl, da tailandesa Visra Vichit-Vadakan, presentada xa en Róterdam, e que o noso compañeiro Tito Rodríguez citaba na súa crónica, estará nalgún festival do territorio español en breve. Non inventa a pólvora, desde logo, pero leva a cabo un exercicio habitual no documental recente cunha mestría poucas veces vista. Trátase de ficcionar o día a día dunha moza de compañía de Bangkok, pero sen guión previo. A directora grava coa protagonista na súa contorna, pero forzando situacións cotiás que lle permitan contar a súa historia, sacando a relucir moito máis do que se mostra na superficie. A historia de Sa é a de moitas mulleres tailandesas, que, en situacións económicas desesperadas, acaban traballando na tristemente coñecida prostitución da capital do país. Pero a realizadora non mostra o traballo dun modo mecánico. Outórgalle dignidade ao personaxe ensinando o fóra de campo, máis que suficiente para entender a súa situación, tamén máis rico desde o punto de vista dun retrato cultural.
Este método de forzar a realidade lembra moito ao do polaco Marcel Lozinski, aínda que en forma nada teña que ver. A estética desta película está máis preto, nos seus momentos máis poéticos e libres (que os ten), de Apichatpong Weerasethakul. Pero na súa narrativa, contención e liñalidade absoluta. Iso si, mostrando entrevistas cos seus familiares que se integran perfectamente no mecanismo de ficción do resto da proposta. Aquí, nos encadres e a construción do relato, Vichit-Vadakan lembra moito máis a Jia Zhang-ke, aínda que sen recorrer ao uso de actores para as entrevistas previamente filmadas. Esta dicotomía entre documental ao uso contra dispositivo ficcional é tamén unha división do rural fronte ao urbano. Coma se a intención da directora fose mostrar a pureza do campo e o mundo de máscaras da cidade. Quizais en Bangkok non podía rodar como no lugar de orixe de Sa. Pode que a película xogue tamén cos límites da representación no cinema, con subterránea ironía. Sexa como for, é unha cinta estraña e singular que, en todo caso, síntese moi verdadeira. Unha pequena xoia.
Víctor Paz Morandeira
