La mala familia, de Nacho Villar e Luis Rojo
A falsa sensación de liberdade de decisión
Todos somos fillos de alguén. Todos tivemos nalgún momento un familiar que mirou por nós, e probablemente outro que só quixo afundirnos. Non escollemos quen leva o noso sangue, o único que podemos facer é tratar de asumir a nosa árbore xenealóxica o mellor posible. O que si podemos escoller son as nosas amizades, a familia que non é de sangue, pero si de corazón.
Somos animais sociais, e a xente coa que decidimos pasar o tempo e formar o noso círculo próximo é un dos piares fundamentais do noso desenvolvemento como persoas. Esa dualidade entre a familia que nos toca e a familia que escollemos é algo que escoitamos dende nenos, pero unha vez facemos unha análise máis profunda, especialmente en certos extractos sociais, vese que iso non sempre é certo. Dende logo, no caso de Andresito non o foi.
O protagonista de La mala familia é un rapaz que acaba no cárcere por un delito que el mesmo admite, e que aproveita o seu primeiro día fóra de prisión para reunirse cos seus amigos, que viven en situacións case peores ca el, froito das inxustizas causadas na maioría dos casos por cuestións raciais ou económicas.
Tanto Andresito como os seus amigos son xente nas marxes da sociedade aos que o Estado ignora. Isto vese reflectido no xuízo inicial, no que apenas teñen voz ou opinión, e onde nunca vemos a cara nin dos avogados nin da xuíza, que está máis preocupada por acabar rápido para ir comer que na parcialidade da condena. Tamén se percibe o mesmo sentimento deshumanizador nos axentes de policía que deteñen ao grupo coa escusa dun control rutineiro.
Todos estes procesos de continua inxustiza social levan á xente que se ve afectada por eles a buscar refuxio nas únicas persoas que os entenden. Os que senten o mesmo ca eles. Xente similar a nivel social ou racial, coa que poidan compartir esas miserias. O que non saben, ou seguramente prefiran ignorar, é que iso probablemente será o que os leve á perdición.
Xa que, como ben reflicte a película, o Estado non vai axudar a que esa xente progrese. Debería ser o círculo social quen dea ese empurrón, pero cando todo ese ambiente se atopa na mesma situación, isto faise imposible. Fórmase un ciclo infinito onde nin a sociedade nin os amigos deixan progresar a nivel económico e emocional.
Esta realidade é tremendamente difícil de aceptar, pero ao longo da cinta, intúese ese cambio en Andresito. Vestido cun polo de marca que o diferencia do resto, ten que ver como un dos seus amigos, que intenta escapar deste mundo grazas ao seu esforzo, acaba arrastrado de novo ao medo a acabar no cárcere por culpa dun entorno que non é capaz de deixalo voar libre. Por moito que estude ou traballe, sempre haberá alguén dese grupo ao que lle deba algo.
O protagonista prefire ocultar os seus sentimentos sobre o tema, pero eses silencios, potenciados por unha dirección lenta por parte de Nacho Villar e Luis Rojo, revelan que dentro ten unha tormenta de pensamentos intrusivos sobre os seus compañeiros e sobre si mesmo.
Ademais, ese estilo documentalista con clara preferencia por planos fixos, que mestura xerais con detalles, serve como reflexo da propia situación dos personaxes no seu entorno. Nada se move, todo segue igual e así será sempre. E o peor é que ninguén dirá nada.
Ningún dos afectados alzará a voz porque dicir algo implica mostrar debilidade, e en contextos así, iso significaría a túa morte. As amizades de supervivencia coma esta, e especialmente a masculina, baséanse moito nas aparencias, en mostrar fortaleza contra as adversidades. Esa dureza pode expresarse mediante unha actitude indiferente ante as inxustizas ou mediante un vocabulario cheo de insultos e comentarios ferintes cara aos que se supón que son os teus amigos. Se a vinte rapaces insultándose sen parar, por moito que se queiran, lle engades a calor asfixiante dun verán madrileño que a cinta se encarga de retratar á perfección, o resultado é unha pota a punto de estoupar.
Porén, o problema é que esa pota non ten maneira de liberar presión. Este é un entorno libre de sentimentos. Nada se di de maneira xenuína, todo pasa por un filtro de dureza artificial, que fai imposible unha apertura de corazón sincera fronte a unha situación difícil.
Un dos momentos máis representativos da película é a lectura da carta que Andresito escribiu dende a prisión. É o maior momento de confesión da cinta, onde o protagonista admite que a súa vida fáiselle moi difícil, pero pese a iso, non é capaz de mirar á cara ao grupo. Céntrase na carta, cústalle falar, pouco acostumado a esas emocións. Ao rematar, a pantalla énchese de golpes nas costas e comentarios de ánimo, pero el tarda en reaccionar a todo isto, consciente seguramente de que ningún deses rapaces o vai axudar cando chegue o momento, e que a única coa que pode contar é a súa parella, que curiosamente non aparece na cinta.
El é o protagonista desta cinta, non porque viva peripecias distintas aos rapaces do seu entorno, senón porque semella darse conta de que os que pensaba que eran os seus aliados, talvez sexan os seus inimigos.
Por iso mesmo, o ton da cinta está revestido dunha aura de pesimismo. Este é un problema que se leva analizando dende hai décadas, e que parece contar con difícil solución, e de habela, dende logo non pasaría por este grupo de amigos que tratan de pasar a súa vida o mellor posible, aínda que pareza que todo o mundo está na súa contra.
La mala familia é unha cinta complicada de ver. Non tanto polo seu ritmo pausado ou pola súa narración estática, senón porque fai evidentes verdades dolorosas. Para o protagonista e para nós, o público. As familias poden ser biolóxicas ou sociais, unha bendición ou unha maldición, pero o que está claro é que todo o mundo necesita axuda para superar as dificultades da vida, sexa cal sexa a orixe desa axuda.