Las altas presiones, de Ángel Santos

Se hai un tema que atravesa toda a obra de Ángel Santos, ese é o sentimento amoroso. Dende A. (2002), boa parte das súas ficcións teñen interrogado os diferentes estadios do namoramento. Ben sexa a sensación de suspenso nunha relación esgotada (A.), do descubrimento do primeiro amor na adolescencia (Septiembre. Los amores jóvenes, 2003), da súa natureza obsesiva (Sara y Juan, 2009), a ruptura (Dos fragmentos/Eva, 2011) ou o cortexo (Las altas presiones, 2014). Nestas ficcións, os espazos teñen xogado un papel importante no devir da narración. Atendendo a estes dous elementos, poderiamos argumentar que a segunda longametraxe do galego, estreada recentemente en Busán, e que chega a España a través do Festival de Cinema Europeo de Sevilla (SEFF), é a máis depurada na procura destas constantes. Trátase da historia dun localizador que, buscando espazos para o filme no que traballa, acaba por atopar unha muller. Ou, para ser máis exactos, a idea desta.

Andrés Gertrúdix deambula nas primeiras escenas do filme por diferentes paisaxes industriais que simbolizan, en boa medida, o sentir do foro interno do seu personaxe. Abandonadas, afastadas, rotas; estas ruínas funcionan dun xeito psicoxeográfico, se tomamos prestado o termo dos documentais de Patrick Keiller. Podemos definir logo Las altas presiones como unha sorte de ficción psicoxeográfica cun marcado aroma a Antonioni. Santos fai de Diana Gómez a súa Monica Vitti particular e, coma o italiano en Il deserto rosso (1964), estampa nela unha gris paleta de cores cal pintor do desasosego. Se as apagadas tonalidades da fotografía afianzan este malestar do protagonista, os movementos de cámara non fan se non reforzar a mesma sensación. O fastío procura a simetría, os personaxes séntense engaiolados sen remedio nun perpetuo movemento circular coa panorámica e o travelling como distintivos narrativos. Véxase a dobre volta en círculo na festa na que toca Unicornibot, ou a circunferencia perfecta arredor da casa en Portugal na que Gertrúdix vai en busca dun vello amor.

O protagonista proxecta sobre as mulleres que coñece un ideal do que lle gustaría que fosen. Na irmá máis nova, ve a variante da relación que podería ter sido e non foi; na súa ex ve unha nova oportunidade cando o que fica nela é só o recordo, se cadra menos amargo e máis agarimoso co paso dos anos; na nova namorada quere ver a maxia do descubrimento, a atracción do impulso xenuíno e a entrega sen ambaxes, mais se cadra pide tamén un imposible. A insatisfacción dunha procura que nunca remata, un movemento circular perpetuo, unha simetría que aterra.

A Santos téñeno comparado moito con Eric Rohmer, pero a influencia máis directa deste claro afrancesado – non esquezamos tampouco o impacto da literatura rusa, moi obvio na súa adaptación de O cazador (2008) de Chejov – está sobre todo na vertente máis realista ou social, se cadra máis desgarrada, de xente como Maurice Pialat ou Philippe Garrell. Espazos como a antiga fábrica de cerámicas de Santa Clara, ou o cargueiro abandonado polos alemáns na ría de Vigo, poderían ligalo máis ao Tarkovsky de Stalker (1979) ou Nostalghia (1983). Pero, en efecto, Las altas presiones non ten ese carácter lúdico da primeira Nouvelle Vague, e moito menos o aspecto litúrxico-fantástico do mestre ruso. É algo máis áspero e directo, máis apegado á realidade, cunha certa dinámica case documental. É unha película que deixa unha sensación de cansazo evidente, un verdadeiro ataque ao noso estado de ánimo, que nos deixa tan descolocados como ao protagonista. En parte, todo isto xa estaba en Dos fragmentos/Eva, mais o resultado estaba lastrado por un dispositivo máis ríxido, que desta volta Santos logra rachar. A realidade e o azar infíltranse na ficción, rodada nun fráxil e granulado 16mm; e é aí precisamente, nesa debilidade, onde reside a súa maior fortaleza. Nas súas aparentes imperfeccións, o filme está cheo de vida. A anterior longa intentaba trasladar con resultados irregulares as constantes das súas curtas. Esta, máis libre de teoría, respira; ofrece un relato absorbente e sentido desa desorientación que todos temos sufrido, cando non nos atrevemos a agarrar o timón para poñer rumbo á nosa vida, no medio dun mar de tempestades do corazón.