Las Palmas 2021: Sección Oficial
76 Days (Hao Wu e Weixi Chen, 2020)
Máis de 76 días despois
Aínda que o nome e a tipografía do seu título lembran a 28 días después (2002), a película de Danny Boyle que contribuíu a reescribir o xénero de zombis na modalidade de infectados, 76 Days (Hao Wu e Weixi Chen, 2020) parte da realidade máis contemporánea durante estes días nos se celebrou o Festival Internacional de Cine de Las Palmas de Gran Canaria. Trata, por suposto, da pandemia do SARS-CoV-2. 76 Days é un documental.
Como o seu título indica, 76 Days retrata a rutina durante a emerxencia sanitaria por coronavirus en Wuhan desde o 23 de xaneiro, data na que se declarou a corentena da cidade, até o 8 de abril. A película, que estivo presente na Sección Panorama, é un documento impactante sobre o caos ante unha situación excepcional, sobre o traballo do persoal sanitario e a experiencia dos enfermos. Hao Wu realizou o documental a partir dos materiais en cru que tomaron Weixi Chen e outro realizador anónimo en catro hospitais de Wuhan. Hai nel certa épica, case oficialista (a pesar de que as autoridades non permitiron a entrada de cámaras nos hospitais); pero a épica non nace do sentimentalismo nin da manipulación dunhas imaxes que transmiten a urxencia coa que se filmaron, senón da gravidade do acontecemento. 76 Days rexistra a realidade deses sanitarios que, inmersos nun ritmo histérico e de emerxencia que se transmitiu á cámara en man e á montaxe, durante 76 días sostiveron a humanidade en todos os sentidos do termo. Construída polo pouco espectacular traballo médico e pequenos xestos como desinfectar e gardar os teléfonos dos falecidos para poder entregalos máis tarde aos familiares ou dedicar uns minutos ao trato persoal cos asustados pacientes a través do anonimato dos traxes EPI, 76 Days é unha película tan grave como humanista.
Debido á crise do coronavirus, a vixésima edición do Festival de Las Palmas, programada para o ano pasado, tivo que suspenderse até este aínda incerto 2021. O feito marcou por completo a edición, que compatibilizou a proxección en salas coa dispoñibilidade da maioría dos seus títulos en Filmin. Para os que non puidemos desprazarnos até alí, foi unha mágoa non poder ver en cines algunhas películas como Goodbye Mister Wong ou No Kings. A cambio, o festival ofreceu unha antoloxía polo seu 20 aniversario na que títulos como Nana (Valérie Massadian, 2011), The Green Fog (Guy Madden, Evan Johnson e Galen Johnson, 2017) ou Un couple parfait (Nobuhiro Suwa, 2005) estiveron a disposición de todos os cinéfilos españois a tan só un clic. Este ano o festival viuse desde todos os fogares, en pantallas máis pequenas.
Nestas circunstancias foi vista a Sección Oficial, unha excelente selección que continúa xuntando na mesma competición documental e ficción para sacar a relucir algunhas das sendas máis interesantes do cinema contemporáneo.
Fire in the Mountains (Ajitpal Singh, 2020)
Melodramas silenciosos
Pobreza, corrupción, violacións, abortos, unha muller encerrada nunha habitación, abandonos… As historias de ficción da Sección Oficial de Las Palmas ofreceron un catálogo de xiros de guión e motivos melodramáticos. Na súa maioría, consistiron en relatos de mulleres ás que lles suceden sucesivas desgrazas, pero as súas formas non poderían estar máis lonxe da ampulosidade do melodrama nin da estética académica dos ‘dramóns’ clásicos ou os telefilmes de sobremesa. Se algo demostra a selección de títulos como A Balance, Nudo Mixteco e Fire in the Mountains é que hai infinitas maneiras de filmar a desgraza e a realidade social.
En Fire in the Mountains (Ajitpal Singh, 2020), Chandra e o seu marido Dharan viven nunha aldea nas ladeiras do Himalaya. A irmá del quedou viúva, as súas terras son infértiles e o seu fillo acaba de quedar inválido; tampouco teñen acceso ao principal medio de subsistencia da rexión: o turismo. A falta dunha estrada que conecte a aldea cos servizos básicos, Chandra enfronta estas dificultades con dedicación e cargando as maletas dos turistas nas súas costas, pero o seu fillo necesita ir ao médico e á escola, así que decide investir os aforros que foi gardando ás costas do seu marido en impulsar a construción dunha estrada. Dharan, en cambio, séntese emasculado pola súa muller e considera que a súa familia está maldita e que necesita realizar un custoso ritual que engulirá eses aforros para conxuralo. Xa está ben de deixarse mangonear pola súa muller, dille o sacerdote. E mentres tanto, a súa filla adolescente trata de vivir ao día a través de TikTok.
Fire in the Mountains ten todos os elementos dun melodrama doméstico. Aínda que o tema, arredor da tradición-modernidade nunha India que chegou a ser potencia mundial sen chegar a cubrir os servizos básicos dos seus cidadáns, está enriquecido con preocupacións e elementos contemporáneos como as novas tecnoloxías, a corrupción, a mirada de xénero e a reivindicación dos coidados, o certo é que non dista demasiado no seu tratamento da fusión entre melodrama indio e mirada neorrealista que practicou Satyajit Ray. Ajitpal Singh ten un estilo propio, quizais máis bruto, ao querer filmalo todo con nitidez, pero sempre desde unha posición ética. O resultado é sutilísimo, capaz de mostrar como as dificultades cotiás e a contorna crispan, tensan e poden chegar a destruír as relacións nunha familia que se quere, e as distintas posicións subxectivas que xorden para cada un. Fire in the Mountains non ten que alzar a voz até o clímax final porque a posta en escena de miradas, silencios e segredos gritan por ela.
Algo parecido sucede en Nudo Mixteco, da actriz e cineasta de orixe mixteco Ángeles Cruz, que con esta película debuta na longametraxe tras unha premiada traxectoria como cortometraxista, sempre atenta ás historias da comunidade indíxena na que creceu. Tres historias crúzanse e conflúen neste “nó” ao redor da festa patronal dun pobo da Mixteca oaxaqueña: un amor lésbico que se enfronta ao rexeitamento da súa familia, o regreso dun home que un día marchou e non volveu até tres anos despois para atopar á súa muller con outro home e unha historia de abusos sexuais. Todas elas tratan da relación entre o pobo e aqueles que deben (ou queren) marchar á cidade e de como a comunidade xestiona os seus conflitos. Tres historias dramáticas que son narradas con serenidade e sen excesos por Ángeles Cruz. Faino cunha ficción interpretada por actores profesionais pero sempre a partir das historias e dos espazos reais. A pesar da natureza algo truculenta das súas historias, Cruz cínguese á estrita realidade depurando todo exceso dramático da súa posta en escena pois, ante todo, Nudo Mixteco é fiel á realidade local.
Nudo Mixteco (Ángeles Cruz, 2021)
Igual de silenciosa e dramática é a historia de A Balance, pero a película dirixida por Yujiro Harumoto non sente esa necesidade de atar todos os cabos, ou mellor dito, presta máis atención ao carácter moral do seu protagonista que á unidade da trama. Durante máis de dúas horas e media en mutación constante, A Balance é unha película estraña, de ficción, aínda que o seu comezo e a cámara en man poderían facer parecer o contrario. Yuko (Kumi Takiuchi, merecidamente galardoada no certame) anda realizando unha reportaxe sobre un caso de acoso sexual na escola que derivou en varios suicidios e na destrución mediática das familias implicadas. Nun pulso constante coa televisión produtora, Yuko esfórzase por ser fiel á verdade. Mentres tanto, traballa na ruinosa academia de apoio escolar do seu pai. Pero no momento en que coñece a Mia, a historia dará o primeiro de moitos xiros de guión, que porán a Yuko nun dilema moral constante e cuestionarán se é posible manter o mesmo rigor ético a ámbolos lados da cámara: a adolescente Mia está embarazada do pai de Yuko, quen se deitou con ela a cambio da matrícula na academia. Yuko identifícase completamente con Mia, pero baixo unha sincera solidariedade coa adolescente trata de encubrir un escándalo que non quere que chegue tan lonxe como o da súa reportaxe.
O naturalismo de Yujiro Harumoto é tal que poderían pasar desapercibidas as tensións e contradicións que retrata e a súa complexidade moral. Harumoto filma esta historia estraña sen música nin subliñados, cunha banda sonora construída por silencios. No centro, atópase o personaxe de Yuko, o seu rostro, os seus xestos… o retrato dun carácter que esperta as nosas simpatías e incluso admiración por quen en realidade está a cometer un verdadeiro atropelo. E é que Harumoto non ten respostas fáciles, nin lle interesan. Renovando o drama familiar xaponés, A Balance resulta unha película de moi sutil psicoloxía e indagación moral.
Tamén chegada de Xapón e cunha historia aínda máis longa, de case catro horas, The Real Thing (Kôji Fukada, 2020) posúe unha sensibilidade radicalmente distinta. Máis próxima a Asako I & II (Ryûsuke Hamaguchi, 2018) e a Burning (Le Chang-Dong, 2018) que ás sutís indagacións morais de Harumoto, The Real Thing podería ser unha película de animación de Makoto Shinkai (Your Name, El jardín de las palabras) pero trátase de acción en vivo e iso cámbiao todo.
Kôji Fukada adapta un manga de Mochiru Hoshisato, autor especializado en relatos románticos e fantasiosos de mozos oficinistas. Orixinalmente unha serie de dez episodios, The Real Thing foi remontada para darlle a forma dunha longametraxe. É un acerto que a película conserve o aspecto serial, a acumulación de peripecias románticas e a unidade dun folletín amoroso entre oficinas. De principio a fin, The Real Thing é unha fantasía masculina sobre un mozo moderno e acomodado que soña cunha muller que poña a súa vida patas arriba. Pero, ao contrario que noutras fantasías masculinas como Vértigo, o director Kôji Fukada non disimula esta condición nin constrúe unha intriga externa allea ao seu protagonista que xustifique o enredo no que se ve envolto. Película adolescente e narcisista ante todo, en The Real Thing todo xira arredor de Tsuji, coma se a realidade fose unha fantasía que emerxe dos desexos profundos do protagonista e desaparecese en canto Tsuji lle dá as costas, e coma se o demiúrgo desa fantasía estivese empeñado en poñer a proba a pasividade e indolencia coas que Tsuji acepta calquera relación e afecto. Aparicións repentinas, personaxes sen unha soa motivación propia, viláns autoconscientes e mulleres que son pura proxección masculina constrúen unha película que atopa nesta natureza a súa maior virtude, grazas á ironía e caricatura da mirada de Kôji Fukada. The Real Thing é un serial fresco e romántico e repleto de rimas ridículas que non esconde as súas cartas e que é capaz de converter cada pequeno avance e retroceso romántico nun acontecemento: intentos de suicidio, ataques con coitelo, traizóns de oficina, pelexas femininas e moitas, moitas carreiras en busca do obxecto de desexo.
Nun claro contrapunto a este panorama, talvez a mellor película da Sección Oficial sexa a dirixida por Kiyé Simon Luang, Goodbye Mister Wong. Unha película de Laos sobre dous enredos amorosos en torno ao lago Nam Ngum, un enclave en risco de ser devorado pola industria do turismo. A película é tan idiosincrática da comunidade retratada e da personalidade do seu director que conviría vela dúas veces para chegar a comprender as relacións afectivas dos seus personaxes: France, unha moza cosmopolita que decidiu volver ao lago para axudar co negocio familiar e que terá que decidir entre as promesas dun mozo executivo chinés e un compañeiro local; e unha parella francesa que ten a súa relación en suspenso. É unha película de xestos e miradas e, sobre todo, de paisaxes e tempos. Filmada en celuloide, Kiyé Simon Luang constrúe cada plano coma se fose unha pintura atravesada polos ritmos do lago Nam Ngum. A medio camiño entre o retrato etnográfico -como en certo xeito podía selo Nudo Mixteco– e o enredo sentimental, o suave tempo de Goodbye Mister Wong captura en fotoquímico un lugar apartado e suspendido no tempo, entre a herdanza colonial e a influencia chinesa, que, aínda que agora desaparecera, na película seguiría sendo unha invitación onde quedar a vivir.
A Balance (Yujiro Harumoto, 2020)
Entre a observación e a memoria
A pulsión etnográfica manifestouse moi especialmente na película documental No Kings, de Emilia Mello. Seguindo a tradición de Robert J. Flaherty, principalmente de Hombres de Arán (1934), Mello retrata a existencia dunha das comunidades que actualmente se atopan ameazadas polo goberno de Jair Bolsonaro en Brasil. Entre o mar, a pesca e a selva, Mello mostra outras formas de vivir coa natureza a tan só uns poucos quilómetros de Río de Janeiro.
Nunha representativa mostra do xénero documental contemporáneo, a Sección Oficial de Las Palmas incluíu tanto películas como No Kings, que adoptan unha mirada obxectiva sobre a realidade, como películas de natureza moito máis subxectiva que conciben o xénero como un acto de memoria. Foi o caso da iraniana Radiograph of a Family que, como o seu título indica, consiste nunha reconstrución persoal a partir de fotografías da historia familiar da súa directora, a cineasta Firouzeh Khosrovani. Unha historia familiar marcada profundamente pola historia da sociedade iraniana. Nacida pouco antes da Revolución de 1979, Khosrovani creceu nun fogar que se descompuña e polarizaba xunto ao seu país e que agora trata de comprender na súa película.
Entre ambos extremos atopamos unha película diferente que xorde dunha necesidade persoalísima de comprender ao outro, Exemplary Behaviour. O punto de partida consiste no proceso de loito do director, Audrius Mickevičius, despois de que o seu irmán fose asasinado. A pesar de que un dos asasinos foi sentenciado a prisión, saíu a metade da condena por boa conduta. Foi entón cando Mickevicius comezou a súa película, aínda sentindo rabia polos acontecementos, coa necesidade de entender que é iso do comportamento exemplar dun asasino. Con todo, o encontro cos dous presos retratados na película fíxolle cambiar o seu punto de partida e dedicar a película a aquelas persoas condenadas e sen esperanza de liberdade que sofren unha transformación radical en prisión. Exemplary Behaviour non mostra o funcionamento penal, nin lle interesa, máis ben trata acerca da transformación moral e espiritual de dous homes apartados do mundo, encerrados e consagrados a traballos manuais e unha correspondencia amorosa co exterior. A película está dedicada ao propio Mickevičius, que faleceu antes de acabar a película. Nerijus Milerius, que participara como consultor de guión, encargouse de acabar a rodaxe e a edición.
Por último, a película galardoada coa Lady Harimaguada de Ouro. This Rain Will Never Stop é un documental observacional sen entrevistas nin material de arquivo que se mergulla nos conflitos bélicos contemporáneos a partir dun refuxiado sirio, de pai kurdo e nai ucraína, que fuxindo da guerra de alí viaxa á Ucraína natal da súa nai en vésperas da Guerra de Donbass. Educado pola guerra, decide alistarse como voluntario da Cruz Vermella. A cámara de Alina Gorlova acompáñao cunha mirada sempre máis atenta aos efectos da guerra e ao que supón vivir nun conflito destas características, onde escasean os valiosísimos momentos de paz, que en mostrar a guerra propiamente dita ou dar explicacións políticas. A pesar deste estilo observacional, sorprende un estilizado e rigoroso branco e negro co que Gorlova indaga na natureza da guerra e que, co máximo galardón do certame, pecha esta crónica.
No Kings (Emilia Mello, 2020)
