Las Palmas 2022: O limbo e a familia

La edad media, de Alejo Moguillansky

La edad media, de Alejo Moguillansky

A 21.ª edición do Festival Internacional de Cine de Las Palmas de Gran Canaria, a primeira que os espectadores puideron ver en cines e sen máscara desde que se cancelou a de 2020, xira ao redor da familia. A familia e a pandemia, aínda que ambos os temas distribuíronse de maneira desigual entre a ficción e o documental nun festival sempre atento a ámbolos xéneros.

A película que de forma máis directa abordou a pandemia desde o marco doméstico imposto polo confinamento foi La edad media. Unha comedia. Vén asinada polo director de La vendedora de fósforos, Afasto Moguillansky, e pola súa muller, a actriz, bailarina e coreógrafa Luciana Acuña, e prodúcea El Palmero, a produtora fundada polo propio Moguillansky, Mariano Llinás (montador da película) e Laura Citarella.

Os cineastas rodaron La edad media no medio do confinamento, sen saír de casa e como unha forma de rir da precariedade económica dos artistas cando se suspenderon todos os seus traballos e tiveron que reinventarse vía Zoom e como unha reflexión sobre o que significa facer cine despois do que pasou. A protagonista principal é a súa filla Cleo, que está disposta a vendelo todo para reunir o diñeiro co que mercar un telescopio pero, claro, en Arxentina, coa inflación, os seus desexos parecen tan inalcanzables como a próxima Lúa chea que quere contemplar. A película é un verdadeiro pracer pospandémico: lúdica, libre, familiar, musical e becketiana. Unha comedia máis física que verbal, grazas á habilidade de Acuña para o slapstick e á fantasía sen límites de Moguillansky, como un cruzamento contemporáneo entre Buster Keaton e Méliès.

Entre as decenas de películas sobre o confinamento, La edad media destaca por ser un divertimento cinematográfico que transcende coa súa posta en escena o punto de partida. Cos mesmos temas, Coma, a última película de Bertrand Bonello, convértese na película que mellor soubo representar o sentir destes tempos pospandémicos a través dunha estratexia radicalmente distinta. Trátase dunha carta cinematográfica sinistra dedicada polo director á súa filla, que cumpriu 18 anos confinada, pero dentro dese marco epistolar nin se nomea a pandemia nin veremos unha soa máscara, abstraéndose así até condensar no seu ton unha experiencia contemporánea máis ampla e difusa.

Do mesmo xeito que en Zombi Child e repetindo coa actriz Louise Labeque, Bonello dedica a posta en escena a recrear ese ton, neste caso comatoso e catatónico, onde o tempo se detén, as posibilidades de actuación foron suprimidas e a vontade desvaneceuse. Un estado similar ao de hipnose, que evidentemente reflicte o sentir dunha mocidade confinada, e ante o que Bonello propón unha desconcertante fuga a un estado imaxinario (ou virtual) aterrador, o limbo, cunha textura similar aos soños de Twin Peaks: The Return, onde crecer ata que todo pase. Con todo, ao contrario que en Zombi Child, esta vez Bonello recrea esta experiencia nas antípodas de calquera naturalismo, superpoñendo distintas capas narrativas desde a habitación da súa filla: os vídeos da influencer de ficción Patricia Coma, fragmentos de animación con rotoscopia, conversas por Zoom, vídeos de asasinos en serie e dunha entrevista a Deleuze, unha sitcom protagonizada por barbies , unha fuga onírica a aquel bosque gótico que prefigura o limbo… Distintos niveis que interactúan entre si para configurar o estado comatoso do seu título.

Coma, de Bertrand Bonello

Coma, de Bertrand Bonello

Temos unha sensación de cataclismo semellante vendo o último documental de Travis Wilkerson, que nesta ocasión tamén comparte a dirección coa súa muller Erin: Nuclear Family, cuxo título remite por igual, con esa ironía que é marca do autor de Did You Wonder Who Fired the Gun?, ao armamento nuclear e á familia. A premisa é, xustamente, unha viaxe dos Wilkerson pola paisaxe e a historia de Estados Unidos marcado pola ameaza atómica. 

É unha película fascinante para ver atento, que fai todo o posible por non resultar cinematográfica, pero que ofrece unha rigorosa investigación fotográfica sobre o territorio como arma. Wilkerson emprega todos os medios do cine ao seu alcance para estruturar o seu discurso espacial e animicamente, e iso supón documentar sistematicamente as bases nucleares do Medio Oeste, as variedades de plantas invasoras, os tipos de mísiles e os violentos relatos da conquista do Oeste dos lugares que visitan. Porque Wilkerson é consciente de que a ameaza nuclear do presente apóiase no pasado e de que un territorio tomado pola violencia só pode devir en arma. Nuclear Family é así un exame da violenta condición americana entendida desde a paisaxe, que co seu ton mordaz e apocalíptico (repítense incesantemente imaxes reais de explosións nucleares como unha máis das melodías dos 60 que acompañan e dan forza á narración) adiántase ás ameazas nucleares que vimos despois. Para Wilkerson, o presente é unha paisaxe en estado de coma na que medra a violencia.

O título de Father’s Day, do director ruandés Kivu Ruhorahoza, tamén arraiga no tema vertebral desta edición poñendo a superación do trauma no seu centro. Narra tres historias familiares entrelazadas; dúas protagonizadas por mulleres (premio á mellor interpretación para Aline Amike e Mediatrice Kayitesi) sobre o loito e os coidados e outra trama violenta cun criminal e o seu fillo como protagonistas. A película levou a Lady Harimaguada de Prata por ofrecer “unha visión fermosa da natureza, iluminada con vitalidade e compartida entre as paisaxes e as persoas”. 

Shared Resources tamén presentou o retrato dun pai de familia inesquecible. Trátase dun deses documentais honestos que non teñen ningunha esperanza de ter distribución comercial, nin sequera en plataformas, que xustifican por si sós a asistencia a un festival. Nel, Jordan Lord deseña un enxeñoso dispositivo autorreflexivo para narrar a historia dos seus pais desde que se declararon en quebra como consecuencia do furacán Katrina, sen deixar de reflexionar sobre a súa responsabilidade alén da cámara. Con audio-descricións e un intenso subtitulado, o dispositivo de Lord resulta extremadamente invasivo para o espectador. A cambio, ofrece unha brillante reflexión sobre a débeda, que agrupa desde o significado financeiro até a débeda dos fillos cara aos seus pais e do director dun documental cara aos seus protagonistas.

Nas antípodas desta honestidade atópase a película de ficción de Ursula Meier, The Line, sobre o drama dunha familia separada por unha orde de afastamento despois de que a filla (Stéphanie Blanchoud) mande ao hospital á súa nai (unha Valeria Bruni Tedeschi histriónica) dunha malleira. O guión, onde caben aquel capítulo dos Simpson no que Lisa afasta a Bart cunha vara, todos os clixés sobre a música clásica e a tolemia, sobre as presións e humillacións familiares e as leccións de catequese dunha parroquia, non acaba de dar co ton. No entanto, entre escenas que rozan o ridículo no seu patetismo atópanse algúns acertos de posta en escena.

Shared Resources, de Jordan Lord

Shared Resources, de Jordan Lord

Chegadas de Vietnam puideron verse dúas películas, unha ficción e un documental, sobre a familia nunha cultura tan diferente á nosa. A primeira delas, Memoryland, de Kim Quy Bui, acabou facéndose coa Lady Harimaguada de Ouro pola súa “narración complexa pero fluída” e as súas “imaxes impactantes acompañadas da interpretación sutil e conmovedora do conxunto dos seus actores”. É certo que a actriz Mong Giao Vu é o máis destacable dunha película que ás veces lembra demasiado a un Apichatpong Weerasethakul e que tivo a mala sorte de medirse coa espectacular Memoria nunha das seccións paralelas. Con todo, a súa narración non logra equilibrar as súas tres historias nin despegarse apenas dos lugares comúns da tradición e a modernidade para falar, entre a etnografía e a iconoclastia, da herdanza dos mortos para os vivos e dos vivos para os mortos (o máis interesante), os ritos funerarios, o cambio dos tempos, o campo e a cidade e a disolución dos vínculos familiares.

En cambio, a pesar de ser un documental, a película vietnamita de Ha Lle Diem, Children of the Mist (mención especial do xurado), presentou unha narración moito máis fluída e capacidade de filmar os momentos máis tensos e violentos dun fogar desde unha distancia xusta, sen converter nunca nunha atracción exótica a comunidade rural do norte de Vietnam que representa. O máis espectacular deste coming of age etnográfico sobre unha nena de 13 anos que xoga irresponsablemente co desexo e a tradición Hmong do “roubo da noiva” é que logra filmar, cunha intimidade moi moi próxima, a dinámica da familia protagonista, atendendo ás súas rutinas, rostros e costumes, e implicándose activamente neles sen fetichizar nunca a distancia do observador nin falsificar xamais o que filma.

Por último, unha película que no marco da Sección Oficial sentimos como un agasallo. Geographies of Solitude, da cineasta experimental Jacquelyn Mills, non ten nada que ver coa familia, aínda que fala dos vínculos de admiración e respecto que se forman entre dúas mulleres de xeracións distintas, nin trata da pandemia, aínda que talvez sexa a película que mellor aborda o futuro do planeta e a importancia dos coidados hoxe en día. A súa xeografía da soidade refire á Illa Sabre, onde Zoe Lucas leva 20 anos documentando cada acontecemento da vida neses duros pastos e apuntándoo meticulosamente en follas de datos de Excel. Mills comeza filmando a beleza desa illa solitaria onde viven lobos mariños, cabalos e unha cantidade inesgotable de especies de insectos (e gravando os seus sons) para interesarse cada vez máis polo traballo de Lucas e os seus xestos, coma se ambas compartisen a mesma concepción do seu traballo como un rexistro do real (Mills filma en fotoquímico) e como unha profesión artesanal consagrada aos coidados manuais, tanto que Mills sente a necesidade —quizais infantil, quizais primitiva— de mesturar a súa película coa terra que filma. Se hai que confinarse, que mellor lugar que este? Talvez sexa ese o limbo ao que se refire Bonello na súa película: un lugar á parte desde o que observar o presente e sementar un futuro.

Geographies of Solitude, de Jacquelyn Mills

Geographies of Solitude, de Jacquelyn Mills

Comments are closed.